ĐẶNG PHÙNG QUÂN

Khái luận phê bình lý trí văn chương

biên khảo triết học nhiều kỳ

139

CHƯƠNG V:

THÔNG DIỄN HỌC

Kỳ 1, Kỳ 2, Kỳ 3, Kỳ 4, Kỳ 5, Kỳ 6, Kỳ 7, Kỳ 8, Kỳ 9, Kỳ 10, Kỳ 11, Kỳ 12, Kỳ 13, Kỳ 14, Kỳ 15, Kỳ 16, Kỳ 17, Kỳ 18, Kỳ 19, Kỳ 20, Kỳ 21, Kỳ 22, Kỳ 23,Kỳ 24, Kỳ 25, Kỳ 26, Kỳ 27, Kỳ 28, Kỳ 29, Kỳ 30, Kỳ 31, Kỳ 32, Kỳ 33, Kỳ 34, Kỳ 35, Kỳ 36, Kỳ 37, Kỳ 38, Kỳ 39, Kỳ 40, Kỳ 41, Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49, Kỳ 50, Kỳ 51, Kỳ 52, Kỳ 53, Kỳ 54, Kỳ 55, Kỳ 56, Kỳ 57, Kỳ 58, Kỳ 59, Kỳ 60, Kỳ 61, Kỳ 62, Kỳ 63, Kỳ 64, Kỳ 65, Kỳ 66, Kỳ 67, Kỳ 68, Kỳ 69, Kỳ 70, Kỳ 71, Kỳ 72, Kỳ 73, Kỳ 74, Kỳ 75, Kỳ 76, Kỳ 77, Kỳ 78, Kỳ 79, Kỳ 80, Kỳ 81, Kỳ 82,Kỳ 83, Kỳ 84, Kỳ 85, Kỳ 86, Kỳ 87,Kỳ 88, Kỳ 89, Kỳ 90, Kỳ 91, Kỳ 92, Kỳ 93, Kỳ 94, Kỳ 95, Kỳ 96, Kỳ 97, Kỳ 98, Kỳ 99, Kỳ 100, Kỳ 101, Kỳ 102, Kỳ 103, Kỳ 104, Kỳ 105, Kỳ 106, Kỳ 107, Kỳ 108, Kỳ 109, Kỳ 110, Kỳ 111, Kỳ 112, Kỳ 113, Kỳ 114, Kỳ 115, Kỳ 116, Kỳ 117, Kỳ 118, Kỳ 119, Kỳ 120, Kỳ 121, Kỳ 122, Kỳ 123, Kỳ 124, Kỳ 125, Kỳ 126, Kỳ 127, Kỳ 128, Kỳ 129, Kỳ 130, Kỳ 131, Kỳ 132, Kỳ 133, Kỳ 134, Kỳ 135, Kỳ 136, Kỳ 137, Kỳ 138, Kỳ 139,

Khu biệt giữa lãnh hội và lý giải thật rõ ràng, vì lãnh hội xây dựng cơ sở nhận thức từ những dấu hiệu của một tâm thể lạ, và lý giải mang lại trình độ khách quan hóa, do văn tự xác định và bảo toàn những dấu hiệu. Tuy nhiên, Ricœur phê bình sự khu biệt này không minh thị vì yêu cầu từ những điều kiện xác định tính khoa học của lý giải. Thông diễn học này bị giằng xé giữa khuynh hướng tâm lý học và nỗ lực tìm kiếm một cơ sở luận lý cho lý giải.

Trong Triết học và khoa học khi luận về khoa học nhân văn, tôi nhận xét khái niệm lãnh hội khá hàm hồ: nếu lãnh hội làm sống lại nội tại và kinh nghiệm tha nhân dễ dàng thật sự không hoàn hảo, bởi vì phải giả định là có thể trùng hợp với kinh nghiệm này trong tính thống nhất và trong một kỳ gian, hơn nữa phải minh bạch và khả tri mà chứng nghiệm thật bất khả thi.Tri thức như vậy chỉ là thần thoại.

Trong tranh biện về mặt thông diễn học, Ricœur phân tích mâu thuẫn giữa tâm lý học lãnh hội (quan niệm cứu cánh sau cùng của thông diễn học là hiểu tác giả hơn chính ông ta) với luận lý học lý giải (quan niệm chức năng thông diễn học là thiết lập về mặt lý luận giá trị phổ cập của lý giải làm nền tảng cho khả năng xác tín lịch sử, chống lại sự đột nhập thường xuyên của tính độc đoán lãng mạn và chủ quan luận hoài nghi vào lĩnh vực lịch sử) để đi đến nhận xét: thông diễn học chỉ hoàn tất những ý nguyện của lãnh hội khi tách ra khỏi trực tiếp lãnh hội tha nhân, nghĩa là những giá trị đối thoại; lãnh hội muốn trùng hợp với nội tâm tác giả, ngang bằng với tác giả, tái tạo quá trình sáng tạo sản sinh ra tác phẩm. Theo Ricœur, nhũng dấu hiệu của sáng tạo này không tìm thấy ở nơi nào khác, ngoài cái mà Schleiermacher gọi là “hình thái bên ngoài” hay “bên trong” tác phẩm [205]. Thông diễn học tiến hành từ vận động khách quan những năng lực sáng tạo của đời sống trong tác phẩm ở vị thế xen giữa tác giả và chúng ta/người đọc, đó chính là tâm thể, động lực sáng tạo đối với trung gian này, gọi là “biểu hiệu ý nghĩa”, “giá trị”, “mục đích”. Chính vì yêu cầu khoa học thúc đẩy lý giải, lãnh hội, và có lẽ cả nội quan/introspection phải  tới chỗ giải hoặc tâm lý học trong vận động tiên tiến hơn, nếu như thực sự chính ký ức theo dòng biểu hiệu ý nghĩa, vì những biểu hiệu này không phải là những hiện tượng tâm linh. Ricœur phê phán Dilthey dưới góc nhìn hiện tượng luận, vì chính ông nghĩ Dilthey đã chịu ảnh hưởng Husserl của giai đoạn Nghiên cứu luận lý học, khi theo ngả khách quan của tác phẩm (qua những tiểu luận cuối đời in trong Hình thành sử giới trong những khoa học nhân văn), ở giai đoạn này, Husserl quan niệm “ý hướng’ của một phát biểu cấu tạo (l) ý tính không hiện hữu trong thực tại thế giới cũng như trong thực tại tâm linh: đó là một đơn vị thuần tuý của “ý hướng” không có định vị thực.[206]

Ricœur nêu hai vấn nạn: có phải dứt khoát từ bỏ tham chiếu từ lý giải đến lãnh hội trong thông diễn học của Dilthey cũng như qua những bài viết của ông về việc xem lý giải như một trường hợp đặc thù của lãnh hội như những dấu hiệu ngoại tại của một tâm thể nội tại? Song, nếu như lý giải không thể tìm kiếm được quy phạm khả niệm/trí năng trong lãnh hội tha nhân, như vậy quan hệ của nó với giải thích cũng cần phải đặt lại trong lý luận từng đề cập ở trên? Để giải quyết xung đột này, phải đi tới một khái niệm mới về lý giải.

Lý giải là một động thái trước bản văn, có nghĩa là đọc. Nhưng đọc như thế nào? Đó cũng là vấn đề quan hệ bổ xung và tương hỗ giữa giải thích và lý giải. Thái độ giải thích qua việc đọc củng cố và kéo dài treo lửng tác động lên tham chiếu bản văn, ngoại cảnh thế giới và hội chúng của những chủ thể, song cũng có thể gỡ bỏ cái treo lửng này và hoàn tất bản văn bằng ngôn từ thực tại. Ricœur xác định, đó chính là mục đích dự định của đọc, vì chính nó vén lộ bản nhiên thực sự của cái treo lửng đánh động chuyển vận bản văn về biểu hiện ý nghĩa. Có thể miêu tả vận động này là một chuỗi di động từ chỗ bản đọc phải có bản văn không đóng kín mà mở ra về sự vật khác, đó là đọc trong mọi giả định phải liên hệ một diễn từ mới với diễn từ của bản văn chứng tỏ khả năng nguyên ủy của sự liên tục; tóm lại đến đây có thể xác định khái niệm lý gỉải theo Ricœur: lý giải là cụ thể đạt đến của liên hệ và liên tục này.[207]

Trong khái niệm này, lý giải không hẳn khác với lý luận Dilthey, ngoại trừ khái niệm giải thích không mượn từ những khoa hoc tự nhiên, mà có ý nghĩa từ khoa ngữ học và ký hiệu học. Trong ý nghĩa này, Ricœur xác định lý giải vẫn giữ tính sở hữu như Schleiermacher, Dilthey và Bultmann đã biết, song ông quan niệm tính sở hữu này có trung gian là giải thích và lý giải một bản văn chỉ hoàn tất trong lý giải tự tại của một chủ thể lãnh hội chính nó một cách thấu đáo hơn, và điều này chỉ xẩy ra trong một triết học phản tư, mà ông gọi là phản tư cụ thế. Do đó, ông khẳng định thông diễn học liên hệ và tương hỗ với triết học phản tư, một mặt lãnh hội tự tại là lãnh hội những ký hiệu văn hoá trong đó tự ngã hình thành, mặt khác lãnh hội bản văn không phải là cứu cánh, mà là trung gian của quan hệ tự tại của chủ thể, nghĩa là phản tư phải qua trung gian những ký hiệu và tác phẩm, giải thích phải đóng vai trò trung gian trong quá trình lãnh hội tự tại. Ricœur gọi đó là phản tư thông diễn hay thông diễn học phản tư, trong đó cấu thành tự ngã hiện diện đồng thời với cấu thành ý nghĩa.[208]   

--------------------

[205] Ricœur, Sdt: l’herméneutique n’accomplit les vœux de la compréhension qu’en s’arrachant à l’immédiateté de la compréhension d’autrui; disons: aux valeurs dialogales; la compréhension veut coïncider avec l’intérieur de l’auteur, s’égaler avec lui (sich gleichsetzen), reproduire (nachbilden) le processus créateur qui a engendré l’œuvre. Mais les signes de cette création ne sont à chercher nulle part ailleurs que dans ce que Schleiermacher appelait la “forme extérieure” et “intérieur” de l’œuvre.

[206] Trong chương “Bản văn là gì?” dẫn trên, Ricœur viết: Les derniers écrits de Dilthey (L’Édification du monde historique dans les sciences humaines*) ont encore aggravé la tension. D’un côté, le versant objectif de l’œuvre est accentué sous l’influence des Recherches logiques* de Husserl (comme on sait, pour Husserl, le “sens” d’un énoncé constitue une “idéalité” qui n’existe ni dans la réalité mondaine ni dans la réalité psychique: c’est une pure unité de sens sans localisation réelle).

* Nguyên tác Đức ngữ của Dilthey:  Der Aufbau der geschichtlichen Welt in den Geisteswissenschaften và của Husserl: Logische Untersuchungen.

[207] Ricœur, Sdt: L’interprétation est l’aboutissement concret de cet enchaînement et de cette reprise.

[208] Ricœur, Sdt: Dans la réflexion herméneutique – ou dans l’herméneutique réflexive – la constitution du soi et celle du sens sont contemporaines.

(còn nữa)

Đặng Phùng Quân

http://www.gio-o.com/DangPhungQuan.html

© gio-o.com 2014