DangPhungQuanLyVan117

ĐẶNG PHÙNG QUÂN

Khái luận phê bình lý trí văn chương

biên khảo triết học nhiều kỳ

117

CHƯƠNG IV:

VĂN HỌC SỬ CÓ KHẢ HỮU ?

Kỳ 1, Kỳ 2, Kỳ 3, Kỳ 4, Kỳ 5, Kỳ 6, Kỳ 7, Kỳ 8, Kỳ 9, Kỳ 10, Kỳ 11, Kỳ 12, Kỳ 13, Kỳ 14, Kỳ 15, Kỳ 16, Kỳ 17, Kỳ 18, Kỳ 19, Kỳ 20, Kỳ 21, Kỳ 22, Kỳ 23,Kỳ 24, Kỳ 25, Kỳ 26, Kỳ 27, Kỳ 28, Kỳ 29, Kỳ 30, Kỳ 31, Kỳ 32, Kỳ 33, Kỳ 34, Kỳ 35, Kỳ 36, Kỳ 37, Kỳ 38, Kỳ 39, Kỳ 40, Kỳ 41, Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49, Kỳ 50, Kỳ 51, Kỳ 52, Kỳ 53, Kỳ 54, Kỳ 55, Kỳ 56, Kỳ 57, Kỳ 58, Kỳ 59, Kỳ 60, Kỳ 61, Kỳ 62, Kỳ 63, Kỳ 64, Kỳ 65, Kỳ 66, Kỳ 67, Kỳ 68, Kỳ 69, Kỳ 70, Kỳ 71, Kỳ 72, Kỳ 73, Kỳ 74, Kỳ 75, Kỳ 76, Kỳ 77, Kỳ 78, Kỳ 79, Kỳ 80, Kỳ 81, Kỳ 82,Kỳ 83, Kỳ 84, Kỳ 85, Kỳ 86, Kỳ 87,Kỳ 88, Kỳ 89, Kỳ 90, Kỳ 91, Kỳ 92, Kỳ 93, Kỳ 94, Kỳ 95, Kỳ 96, Kỳ 97, Kỳ 98, Kỳ 99, Kỳ 100, Kỳ 101, Kỳ 102, Kỳ 103, Kỳ 104, Kỳ 105, Kỳ 106, Kỳ 107, Kỳ 108, Kỳ 109, Kỳ 110, Kỳ 111, Kỳ 112, Kỳ 113, Kỳ 114, Kỳ 115, Kỳ 116, Kỳ 117,

Văn Học Sử Có Khả Hữu (tiếp theo)

Quyển 42-45 trong Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú là Văn tịch chí gồm hiến chương, kinh sử, văn thơ , truyện ký. Luận về thư tịch, ông xác định:

“Cái diệu trong chế tác tỏ ra ở điển lễ hiến chương, cái hay trong tâm thuật ngụ vào trong văn chương sách vở, cho nên xem đến tư văn thì biết được đạo đời. Thư tịch, văn minh của loài người là ở đó”[16].

Sau khi nhận xét nước nhà đã có thư tịch từ lâu, nhưng trải qua chiến tranh, biến đổi nhiều phen thư tịch bị mất cho nên công trình của ông nhằm tìm tòi khôi phục dầu việc khó khăn vì “sử thư lại không chép văn tịch khiến cho điển cố các triều đều không còn nữa”; phương pháp làm việc của ông là “xét tìm sử cũ, tham khảo các nhà, biên hết tên sách” theo bốn loại kể trên, “trong đó có nhiều thứ tên thì còn mà sách thì đã mất, cũng nêu đủ và chua rõ, thứ nào còn thì đều có lời phê bình để cho người xem biết được đại cương những thuật xưa nay, thấy được đại khái hay, dở của các sách”[17].

Thư tịch như Robert Escarpit đánh giá là khoa học bổ trợ của mọi khoa học đã trở thành tự trị, song cung cấp cho văn học sử những phương tiện quý giá để làm việc, chẳng hạn như bộ Bibliography of Comparative Literature đồ sộ bắt đầu xuất bản từ năm 1950 do F. Baldensperger và W. P. Friederich điều hành [18].

Trong Âm tự loại, quyển sáu của bộ Vân đài loại ngữ, Quế đường Lê Quí Đôn luận về âm thanh và văn tự đã xác định chính thanh gồm bình, thượng, khứ, nhập. Ông nhận xét: thanh âm ngôn ngữ trong thiên hạ, mỗi nơi một khác, đến như làm văn, làm thơ thì bằng, trắc, thượng, hạ, khứ, nhập đều giống nhau, đó là cái lẽ tự nhiên của chính âm [19]. Lại nói: Trung quốc viết chữ, nghĩa lý ở chữ, không ở âm; nước ngoài chép âm, nghĩa lý ở âm, không ở chữ.

Dương Quảng Hàm trong Văn học Việt nam chia thể văn ra ba loại lớn là vận văn, biền văn và tản văn và nhận xét tiếng Việt là tiếng đan âm, nghĩa là mỗi tiếng chỉ có một âm, song mỗi âm có nhiều thanh. Tiếng Việt có tám thanh là những tiếng khi viết, có môt hay hai phụ âm ở đằng sau, chẳng hạn tiếng thiên (thiên-thiền-thiễn-thiển-thiện- thiến-thiết-thiệt), có sáu thanh là những tiếng khi viết, có một hay nhiều nguyên âm ở đằng sau, chẳng hạn tiếng ma (ma-mà-mã-mả-má-mạ).

Ông phát hiện tiếng Tàu chỉ có bốn thanh, như nói đến ở trên, so với tiếng ta có tám thanh như sau dựa trên năm dấu dùng trong chữ quốc ngữ:

- Phù bình thanh gồm những tiềng không có dấu.

- Trầm bình thanh gồm những tiếng có dấu huyền (`);

- Phù thượng thanh gồm những tiếng có dấu ngã (~);

- Trầm thượng thanh gồm những tiếng có dấu hỏi (ˀ);

- Phù khứ thanh gồm những tiếng có dấu sắc (ʹ);

- Trầm khứ thanh gồm những tiếng có dấu nặng (.);

- Phù nhập thanh gồm những tiếng có dấu sắc (ʹ) mà đằng sau có phụ âm c, ch, p, t;

- Trầm nhập thanh gồm những tiếng có dấu nặng (.) mà đằng sau có phụ âm c, ch, p, t;

Bị chú: bình có nghĩa là bằng phẳng, bình thanh như đông, đồng; thượng là lên, thượng thanh như đỗng, đổng; khứ là đi, khứ thanh như đống, động; nhập là vào, nhập thanh như đốc, độc; lại phân biệt bậc cao/thấp như thanh nào cao thì thêm tiếng phù có nghĩa là bổng, thanh nào thấp thì thêm tiếng trầm có nghĩa là chìm.

Tám thanh lại chia ra làm hai loại: bằng/bình là những thanh lúc phát ra bằng phẳng đều đều và trắc (có nghĩa đen là nghiêng, lệch) là những thanh khi phát ra, hoặc từ thấp lên cao hay tự cao xuống thấp. Bằng có hai thanh: phù bình và trầm bình; trắc có sáu thanh: phù thượng, trầm thượng, phù khứ, trầm khứ, phù nhập, trầm nhập.

Dương Quảng Hàm nhận ra tiện lợi của cách viết chữ quốc ngữ khi phát hiện những tiếng nào khi viết, không đánh dấu hoặc đánh dấu huyền (˴) là bằng, còn những tiếng nào đánh một trong các dấu sắc, hỏi, ngã, nặng là trắc, nên lập đồ biểu sau [20] để có thể đối chiếu các thanh bằng, trắc với các dấu chữ quốc ngữ:

|------------------------------------------------------------------------

| | Phù thượng | Ngã (~) | |

Với việc dùng chữ quốc ngữ, lấy chữ b để chỉ tiếng bằng và chữ t để chỉ tiếng trắc, ta có thể viết luật bằng trắc, của thể lục bát theo thứ tự:

Câu 6: b b t t b b

Câu 8: b b t t b b t b

của thể song thất lục bát theo thứ tự:

Câu 7 trên: 0 t t b b t t

Câu 7 dưới: 0 b b t t b b

Câu 6 : b b t t b b

Câu 8 : b b t t b b t b*

* (dấu 0 chỉ chữ đầu câu bảy là chữ gác ra ngoài không kể theo luật, những chữ in nghiêng theo lệ “nhất tam ngũ bất luận” không phải theo đúng luật bằng-trắc).

Những đặc thị hoá về mặt kỹ thuật cũng như về mặt dân tộc ở một số những tiêu biểu nói trên xác định sự thiết yếu của văn học sử. Escarpit còn khẳng quyết thế kỷ XX là thế kỷ của văn học sử vì lượng sản xuất phong phú và còn ở tính biến hoá về mặt kỹ thuật (như phát triển của in ấn, lượng chuyên cứu tiểu sử/hành trạng tác giả và thư tịch vụ).

Lịch sử văn chương như một thách đố

Tiêu đề trên từng được Hans Robert Jauß dùng trong một tác phẩm của ông nhằm tranh luận với những lý luận của trường phái Mác-xít và Hình thái luận là hai lý luận văn chương có ảnh hưởng lớn trong việc khảo sát nghiên cứu văn học hiện đại.

Sau khi nhận xét về xã hội học văn chương/die Literatursoziologie và phương pháp lý giải nội tại của tác phẩm/die werkimmanente Methode là những khuynh hướng tách rời khỏi những nghiên cứu tiếp cận của những trường phái thực chứng và duy tâm, Jauß đánh giá:

“Hai trường phái [Mác-xít và Hình thái luận] có điểm chung là đoạn tuyệt với đường lối kinh nghiệm chủ nghĩa mù quáng của chủ nghĩa thực chứng cũng như đường lối siêu hình mỹ học của trường phái duy sử tinh thần. Hai trường phái này mưu tìm, trong những đường lối tương phản, giải quyết vấn đề làm thế nào sự kiện văn chương cô lập hay tác phẩm văn chương xem ra tự trị có thể đem trở lại với toàn bộ lịch sử của văn chương, và lại được nhận thức, như chứng cớ hiển nhiên của quá trình lịch sử hay như một thời khoảng của tiến hóa văn chương. Tuy nhiên vẫn chưa thấy lịch sử văn học lớn lao nào có thể được coi như thành quả của cả hai trường phái này, được kể trong những lịch sử cổ của những nền văn chương dân tộc từ những tiền đề của chủ nghĩa Mác hay Hình thái luận mới, tái tạo những tiêu chuẩn được thừa nhận, và tiêu biểu quá trình văn học thế giới, với một góc nhìn về chức năng giải phóng xã hội hay hình thành về mặt tri giác. Lý luận văn học Mác-xít hay Hình thái luận qua cái nhìn một chiều của họ rốt cuộc dẫn đến một nghịch lý, cái giải pháp mà họ đòi hỏi để có được những nghiên cứu lịch sử và mỹ học trong một quan hệ mới”.[21]

-----------------------------------

[16] Phan Huy Chú, Sdt . (Xem chú thích [392] chương III: Lý luận văn chương và phê bình văn học).

[17] Phan Huy Chú, Sdt: chẳng hạn:

Sầm lâu tập, 1 quyển. Uy văn vương Toại đời Trần soạn, nay không còn.

Quế đường thi tập, 4 quyển; Quế đường văn tập, 3 quyển. Lê Quí Đôn soạn. Ông là người học vấn rộng khắp, hạ bút thành văn. Cách thơ đều trong sáng. Lời văn thì hồn nhiên như thiên thành, không cần suy nghĩ, mà trôi chảy dồi dào như song dài biển rộng, không chỗ nào là không đạt. Thực là phong cách đại gia, những người làm văn phải thu xếp bày đặt không thể so sánh được một phần.

Tiều ẩn thi tập, 1 quyển và Quốc ngữ thi tập, 1 quyển. Văn trinh tiên sinh [Chu An] soạn. Lời thơ rất trong sáng u nhàn.

Như bài Ngày xuân:

Tịch mịch sơn gia tận nhất nhàn

Trúc phi tà ủng hộ khinh hàn

Bích khê thảo sắc thiên như tuý

Hồng trạc hoa sao lộ vị can

Thân dữ cô vân trường luyến tụ

Tâm đồng cổ tỉnh bất sinh lan

Bá huân bán lãnh trà yên yết

Khê điểu nhất thanh xuân mộng tàn

Nhà núi tịch mịch suốt ngày nhàn, cửa trúch che ngiêng đỡ rét, biếc lẫn sắc cỏ trời như say, hồng thắm ngọn hoa sương chưa ráo, than mình cùng cỏ cây quấn quit núi hang, tâm mình giống giếng cổ không hề gợn sóngt, hơi xông gỗ bách gần nguội, khói trà hết, một tiếng chim khe mộng xuân tàn.

[18] R. Escarpit, Histoire de l’histoire de la littérature (trong Histoire des littératures III, sous la direction de Raymond Queneau, Encyclopédie de la Pléiade 1958).

[19] Lê Quí Đôn, Sdt: Thiệu Khang Tiết đời Tống có đặt ra đồ biểu chính thanh và chính âm; chính thanh gồm bình (thanh phát ra không cao thấp), thượng (thanh cao mà mãnh liệt), khứ (âm ngân nga mà đi xa), nhập (thanh ngân mà cấp bách); chính âm gồm khai (mở ra), phát (phát ra), thu (thu lại), tịch (mở rộng).

[20] Dương Quảng Hàm, Văn học Việt nam: Phép tắc các thể văn.

[21] Hans Robert Jauß, Literaturgeschichte als Provokation der Literaturewissenschaft: Beiden Schulen ist die Abkehr von der blinden Empirie des Positivismus wie von der ästhetischen Metaphysik der Geistesgeschichte gemeinsam. Sie haben das Problem, wie das isolierte literarische Faktum oder scheinbar autonome litararische Werk in den geschichtlichen Zusammenhang der Literatur zurückzuholen und wieder ereignishaft, als Zeugnis des gesellschaftlichen Prozesses oder als Moment der literarischen Evolution zu begreifen sei, auf entgegengesetzten Wegen zu lösen versucht. Als Ergebnis dieser beiden Versuche ist aber bisher noch keine große Literaturgeschichte zu verzeichnen, die aus den neuen marxistischen oder formalistischen Prämissen die alten Geschichten der Nationalliteraturen umerzählt, ihren sanktionierten Kanon umgebildet und die Weltliteratur prozeßhaft, im Blick auf ihre emanzipatorische, wahrnehmungsbildende oder gesellschaftliche Funktion dargestellt hätte. Die marxistische und die formalistische Lieraturtheorie sind durch ihre Vereinseitigung schließlich in eine Aporie geraten, deren Lösung erfordert hätte, die historische und die ästhetische Betrachtung in ein neues Verhältnis zu setzen.

(còn nữa)

Đặng Phùng Quân

http://www.gio-o.com/DangPhungQuan.html