ĐẶNG PHÙNG QUÂN

Khái luận phê bình lý trí văn chương

biên khảo triết học nhiều kỳ

57

Chương III

LÝ LUẬN VĂN CHƯƠNG VÀ PHÊ BÌNH VĂN HỌC

Kỳ 1, Kỳ 2, Kỳ 3, Kỳ 4, Kỳ 5, Kỳ 6, Kỳ 7, Kỳ 8, Kỳ 9, Kỳ 10, Kỳ 11, Kỳ 12, Kỳ 13, Kỳ 14, Kỳ 15, Kỳ 16, Kỳ 17, Kỳ 18, Kỳ 19, Kỳ 20, Kỳ 21, Kỳ 22, Kỳ 23, Kỳ 24, Kỳ 25, Kỳ 26, Kỳ 27, Kỳ 28, Kỳ 29, Kỳ 30, Kỳ 31, Kỳ 32, Kỳ 33, Kỳ 34, Kỳ 35, Kỳ 36, Kỳ 37, Kỳ 38, Kỳ 39, Kỳ 40, Kỳ 41, Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49, Kỳ 50, Kỳ 51, Kỳ 52, Kỳ 53, Kỳ 54, Kỳ 55, Kỳ 56, Kỳ 57,

Phá thể tiểu thuyết (tiếp theo)

Đối lập với tiểu thuyết thực nghiệm, một dạng thức phá thể tiểu thuyết là loại tiểu thuyết quy ước, cổ điển, chẳng hạn như truyện ngắn “hiện sinh” sau đây:

Tường (tiếp theo)

Tom cũng cô độc song không cùng một cung cách. Hắn ngồi thòng chân sang hai bên và ngắm nhìn chiếc ghế dài như thể mỉm cười, có vẻ ngạc nhiên. Hắn đưa bàn tay ra thận trọng sờ lên gỗ, như thể sợ làm vỡ đồ, rồi hắn rút mạnh bàn tay lại và rùng mình. Tôi không có thích thú sờ ghế dài, nếu tôi mà là Tom; vẫn còn trong hài kịch của người Ái nhĩ lan, song tôi cũng nhận thấy mọi đồ vật có một vẻ kỳ quặc: chúng có vẻ mờ dần đi, không dày đặc như thường lệ. Chỉ cần tôi nhìn chiếc ghế dài, cái đèn, đống bụi,  là đủ để cảm thấy tôi đang đi dần đến chỗ chết. Dĩ nhiên, tôi không thể nghĩ rõ ràng cái chết của tôi, nhưng tôi thấy nó khắp nơi, trên sự vật, theo kiểu những sự vât lùi lại và giữ khoảng cách, một cách kín đáo, như thể người ta nói nhỏ bên đầu giường người chết. Chính là cái chết của hắn mà Tom vừa chạm vào trên ghế.

Trong tình trạng tôi giờ đây, giả dụ có ai đến báo cho tôi hay là tôi có thể lẳng lặng được về nhà, để cho tôi thoát, tôi cũng dửng dưng: vài giờ hay vài năm chờ đợi cũng giống nhau thôi, khi người ta đã mất ảo tưởng là vĩnh cửu. Tôi không cần gì hết, theo nghĩa là tôi bình thản. Song đó là một cái bình thản khủng khiếp – vì thân thể của tôi: thân thể tôi, tôi nhìn với đôi mắt của nó, nghe với đôi tai của nó, nhưng không còn là tôi nữa; nó đổ mồ hôi và run rẩy một mình, và tôi không nhìn nhận nó nữa.Tôi bó buộc phải sờ nó và nhìn nó để biết nó trở thành cái gì, như thể đó là thân thể của kẻ khác, Nhiều lúc, tôi vẫn cảm thấy nó, tôi cảm thấy những trơn trượt, kiểu lộn nhào xuống như khi ở trong máy bay đang chúi mũi xuống, hay lúc cảm thấy tim đập. Song điều đó chẳng làm tôi yên tâm: tất cả những gì đến với thân thể tôi có một vẻ ám muội bẩn thỉu. Nhiểu khi, nó câm nín, lặng thinh, và tôi không cảm thấy gì ngoài một gánh nặng, một hiện diện nhớp nhúa phản lại tôi; tôi có cảm tưởng gắn liền với một con sâu khổng lồ. Có lúc, tôi sờ lên quần và cảm thấy ẩm ướt; tôi không biết nó ướt đẫm mồ hôi hay nước tiểu, song tôi đến đái vào đống than, cho chắc ăn.

Tên Bỉ rút đồng hồ ra nhìn. Y nói:

“Đã ba giờ rưỡi.”

Thắng khốn! Nó cố tình làm thế. Tom nhẩy nhổm: chúng tôi chưa nhận ra thời gian trôi qua; đêm vây quanh chúng tôi như một khối vô hình và tối tăm, tôi cũng chẳng nhớ đêm đã bắt đầu.

Thằng nhỏ Juan bắt đầu khóc. Nó xoắn hai bàn tay lại, rên rỉ:

“Tôi không muốn chết, tôi không muốn chết.”

Nó chạy băng trong nhà hầm giơ hai tay lên trời, rồi nó quị xuống một tấm rơm và nức nở. Tom nhìn nó với đôi mắt ủ rột và cũng chẳng muốn an ủi nó nữa. Sự thực không đáng: thằng nhỏ làm ồn ào hơn chúng tôi, song nó không khùng mấy đâu: nó như một con bệnh chống lại cái đau bằng cơn sốt. Khi không còn sốt nữa, thì trầm trọng hơn thế nữa.

Nó khóc: tôi thấy là mặc dầu nó thương thân nó, song nó không nghĩ đến cái chết. Một giây, chỉ một giây thôi, chinh tôi cũng muốn khóc, khóc thương thân mình. Song cái điều trái nghịch đã đến: tôi đưa mắt nhìn thằng nhỏ, tôi thấy đôi vai gầy của nó rung lên tức tưởi và tôi cảm thấy bất nhân: tôi không thể thương hại kẻ khác cũng như chính bản thân. Tôi tự nhủ: “Tôi muốn chết đàng hoàng.”

Tom đứng lên, hắn ở ngay dưới chỗ cửa hầm tròn và đang xem trời sáng chưa. Còn tôi, tôi đã chủ ý rồi, muốn chết cho đàng hoàng và tôi chỉ nghĩ đến điều đó. Song, trong thâm tâm, từ lúc tên y sĩ nói cho chúng tôi biết giờ, tôi cảm thấy thời gian đi mau, chảy qua từng giọt.

Trời vẫn còn tối khi tôi nghe tiếng Tom:

“Anh có nghe thấy bọn chúng.

“Có.

Tiếng chân ngưởi bước ngoài sân.

“Chúng làm trò gì đây? Dẫu sao chúng cũng không thể bắn trong tối.”

Sau một lúc chúng tôi không nghe thấy gì nữa. Tôi nói với Tom:

“Trời sáng rồi.

Pedro đứng dậy, ngáp và đi thổi tắt đèn. Y nói với đồng bạn:

“Đ.m. rét thật.”

Căn hầm trở nên xám xịt. Chúng tôi nghe thấy những phát súng đằng xa.

“Bắt đầu rồi đó, tôi bảo Tom, chúng phải làm thế ở sân sau.”

Tom hỏi xin tên y sĩ điếu thuốc. Tôi thì chẳng muốn; tôi không uống rượu, hút thuốc. Khởi từ lúc này, chúng không ngừng bắn.

“ Anh nghĩ như thể hả?” Tom nói.

Hắn muốn nói thêm gì đó song im lặng, nhìn ra cửa. Cửa mở, và một viên trung uý đi vào với bốn tên lính. Tom buông rơi điếu thuốc.

“Steinbock?’

Tom không trả lời. Chính Pedro phải chỉ hắn.

“Juan Mirbal?

“Cái tên ở nệm rơm đó.

“Đứng dậy”, tên trung uý nói.

Juan không nhúc nhích. Hai tên lính phải xốc nách nó đứng lên. Song lúc chúng buông nó ra, nó lại quị xuống.

Hai tên lính lưỡng lự.

“Đây không phải là đứa đầu tiên biết đau, tên trung uý bảo, tụi bay cứ việc xốc nó đi; mọi việc sẽ ổn ngoài kia.”

Y quay về phía Tom:

“Đi thôi.

Tom đi ra với hai tên lính. Hai tên lính kia theo sau, xốc nách thằng nhỏ, lê bước chân đi. Nó không ngất, đôi mắt mở thao láo, và nước mắt chảy ròng trên má. Khi tôi muốn ra theo, viên trung uý cản tôi lại:

“Chính anh là Ibbieta?

“Phải.

“Anh đợi ở đây: họ sẽ đến gặp anh lát nữa.

Họ đi ra. Tên Bỉ và hai lính canh cũng ra theo, chỉ còn tôi một mình ở lại. Tôi không biết chuyện gì đến với tôi, song tôi thích chúng kết thúc ngay cho xong. Tôi nghe thấy tiếng hang loạt đạn nổ từng hồi đều đặn; cứ mỗi loạt nổ, tôi lại rùng mình. Tôi muốn hú lên và bứt tóc. Song tôi nghiến chặt hàm răng và thọc tay vào túi bởi vì tôi muốn giữ cho đàng hoàng.

Đến cuối một giờ, người ta đến tìm tôi và dẫn lên tầng nhất, trong một căn phòng nhỏ sặc mùi xì gà và cái nóng làm tôi ngộp thở. Có hai viên sĩ quan đang hút thuốc ngồi ở ghế bành, với giấy tờ trên đầu gối.

“Anh tên Ibbieta?

“Phải.

“Ramon Gris ở đâu?

“Tôi không biết.

Tên hỏi cung tôi người thấp và mập. Y có đôi mắt dữ tợn sau cặp kính. Y bảo tôi:

“Tới gần đây.

Tôi lại gần. Y đứng lên và nắm cánh tay tôi trong khi nhìn tôi với vẻ như muốn đẩy tôi chui xuống đất. Đồng thời y dùng hết sức nhéo bắp thịt cánh tay tôi. Chủ yếu không phải làm tôi đau, mà là ngón đòn phép: y muốn chế ngự tôi. Y cũng xét thấy cần phải thổi đầy hơi thở thối tha của y vào mặt tôi. Chúng tôi ở trong cái thế đó một lúc, đối với tôi, chỉ làm cho tôi muốn phì cười. Cần phải làm nhiều hơn thế để dọa nạt một kẻ đang đi đến chỗ chết: còn thế này chẳng đi tới đâu. Y xô tôi ra một cách hung bạo và ngồi phịch xuống. Y bảo:

“Cái sống của anh đổi lấy cái sống của hắn. Anh được sống nếu anh cho chúng tôi hay hắn ở đâu.”

Hai gã này trưng diện với roi da và giày ống, cũng là những tên đang đi vào chỗ chết. Chỉ trễ hơn tôi  một tí, song cũng không nhiều đâu. Và chúng bận rộn với việc đi lùng những tên trên đống giấy má vô dụng, đuổi theo những người khác để bắt bớ hay thủ tiêu họ; chúng có những ý kiến về tương lai của đất Tây ban nha và nhiều vấn đề khác. Những hoạt động nhỏ nhoi của chúng làm cho tôi thấy chướng mắt và kỳ cục: tôi cũng không đi đến chỗ đặt mình vào địa vị của chúng, đối với tôi chúng là bọn khùng.

Tên mập thấp luôn luôn nhìn tôi, trong khi dùng roi da vỗ đen đét vào giày ống. Mọi cử chỉ của y đối với y có vẻ tính toán, trông như một con thú dữ tợn sống động.

“Sao? Hiểu chưa?

“Tôi không biết Gris ở đâu, tôi trả lời. Tôi nghĩ là anh ta ở Madrid.”

Tên sĩ quan kia giơ bàn tay xanh xao một cách ơ hờ. Cái ơ hờ có tính toán. Tôi thấy những tiểu xảo của chúng và kinh ngạc sao lại có những con người chơi đùa kiểu này.

“Anh có mưòi lăm phút để suy nghĩ, hắn nói chậm rãi. Các anh dẫn hắn đi vào nhà kho, mang hắn lại trong vòng mười lăm phút. Nếu hắn vẫn chối, xử tử hắn ngay lập tức.

Chúng biết đang làm gì: tôi đã trải qua đêm trong chờ đợi; sau đó, chúng còn để cho tôi chờ cả tiếng trong nhà hầm, trong khi chúng xử bắn Tom và Juan, và bây giờ chúng nhốt tôi trong nhà kho; chúng đã phải sửa soạn cú này từ đêm trước. Chúng tự nghĩ thần kinh rồi rốt cuộc cũng mòn mỏi và chúng hy vọng tôi sẽ như vậy.

Chúng lầm to. Trong nhà kho, tôi ngồi trên ghế đẩu, bởi vì tôi cảm thấy quá yếu và bắt đầu nghĩ ngợi. song không phải theo đề nghị của chúng. Dĩ nhiên tôi biết Gris ở đâu: hắn trốn ở nhà anh em họ, cách thành phố bốn cây số. Tôi cũng biết không tiết lộ chỗ ẩn của hắn, trừ phi chúng tra tấn tôi (nhưng dường như chúng không nghĩ đến điều đó). Mọi sự đã an bài hoàn toàn, dứt khoát và không khiến tôi quan tâm nữa. Tôi chỉ muốn biết những lý do nào trong cách cư xử của tôi. Tôi thích thà chết còn hơn trao Gris ra. Tại sao? Tôi không thích Ramon Gris nữa. Tình bạn của tôi với hắn đã chết trước rạng đông một tí cùng lúc với tình yêu của tôi đối với Concha, cùng lúc với niềm ao ước sống của tôi. Chắc chắn là tôi luôn luôn ngưỡng mộ hắn; đó là một con người bất khuất. Song đó không phải là lý do để tôi chấp nhận chết thay cho hắn; đời sống của hắn không có giá trị hơn đời sống của tôi nữa; không đời sống nào có giá trị. Người ta bắt một con người đứng nép vào tường rồi bắn y cho đến chết: dầu là tôi hay Gris hay một kẻ khác cũng giống nhau thôi. Tôi biết là hắn có ích hơn tôi vì chính nghĩa của Tây ban nha, nhưng tôi cóc cần Tây ban nha và vô chính phủ: không có gì quan trọng với tôi nữa. Tuy nhiên tôi vẫn ở đó, tôi có thể cứu mạng sống của tôi khi trao Gris ra và tôi từ chối không làm như thế. Tôi thấy điều đó thực khôi hài: đó chính là tính bướng bỉnh. Tôi nghĩ:

“Phải ương ngạnh!” Và một niềm vui kỳ quặc xâm nhập tôi.

Chúng đến tìm tôi và dẫn tôi lại chỗ hai tên sĩ quan. Một con chuột chạy ngang chân chúng tôi, và điều đó làm tôi thích thú. Tôi quay lại phía một tên phát xít và hỏi y:

“Anh trông thấy con chuột chứ?

Y không trả lời. Mặt y sầm xuống, làm ra vẻ nghiêm trọng. Còn tôi muốn cười song giữ lại bởi vì tôi sợ, nếu tôi bắt đầu thì sẽ không ngừng lại được nữa. Tên lính phát xít mang ria mép. Tôi còn nói với y:

“Phải cắt ria mép đi, thằng ngu”.

Tôi thấy kỳ cục là hắn để những sợi lông tràn ngập bộ mặt trong lúc hắn đang sống. Tên phát xít giáng cho tôi một cú đá với vẻ không tin và tôi im lặng.

“Thế nào, tên sĩ quan mập hỏi, anh đã nghĩ kỹ chưa?

Tôi nhìn chúng với vẻ tò mò như nhìn những con côn trùng thuộc loại hiếm. Tôi bảo chúng:

“Tôi biết nơi hắn ở. Hắn trốn trong nghĩa

địa. Trong một cái hầm mộ hoặc trong lều bọn đào mộ.”

Cốt là lấy chúng ra làm trò hề. Tôi muốn thấy chúng đứng lên, thắt lại nịt và ra lệnh với một vẻ bận rộn.

Chúng đứng phắt lên.

“Đi thôi. Moles, đi hỏi trung uý Lopez lấy mười lăm người. Còn anh, tên thấp mập nói với tôi, nếu anh nói sự thật, tôi giữ lời hứa. Song anh sẽ phải trả giá nếu anh gạt chúng tôi.”

Bọn chúng đi trong náo động, và tôi bình thản đợi dưới sự canh gác của lính canh. Thỉnh thoảng tôi mỉm cười bởi vì tôi nghĩ trong đầu bọn chúng sẽ làm gì. Tôi cảm thấy vừa đần độn vừa ranh mãnh. Tôi tưởng tượng chúng, nâng những tảng đá mộ, mở từng cánh cửa những hầm mộ. Tôi hình dung cảnh tượng như thể tôi là một kẻ khác: tên tù nhân ương ngạnh này đang làm người hùng, còn những tên phát xít nghiêm trang kia với những bộ ria mép và những tên trong bộ quân phục đang chạy giữa những ngôi mộ: thật là một hoạt kê không thể chịu nổi.

Độ nửa giờ sau, tên thấp mập trở về một mình. Tôi nghĩ y sẽ ra lệnh đem tôi đi xử bắn. Những tên khác hẳn vẫn còn ở nghĩa địa.

Tên sĩ quan nhìn tôi. Y không có vẻ gì tiu nghỉu.

“Các anh dẫn hắn ra sân lớn với những người khác, hắn bảo. Cuối cuộc hành quân này, một toà án chính thức sẽ quyết định số phận hắn.

Tôi tưởng là tôi không hiểu. Tôi hỏi y:

“ Như vậy là các ông không…không bắn tôi hả?’

“Dầu gì cũng không phải lúc này. Chuyện gì sau đó, tôi không cần để ý.

Tôi vẫn không hiểu. Tôi hỏi y:

“Nhưng tại sao?

Y nhún vai không trả lời, và những tên lính canh mang tôi đi. Trong sân lớn có hàng trăm người tù, đàn bà và trẻ con, một vài người già. Tôi bắt đầu đi quanh bãi cỏ ở giữa sân, tôi như ngây dại. Vào giữa trưa, họ cho chúng tôi ăn ở nhà ăn. Hai, ba người gọi tôi. Tôi phải biết họ, song tôi không trả lời họ: tôi cũng không biết tôi đang ở đâu.

Vào buổi chiều, chúng đưa ra sân khoảng chục tù nhân mới. Tôi nhận ra Garcia, thợ làm bánh mì. Hắn nói với tôi:

“Số đỏ nhỉ! Tôi tưởng là không gặp anh còn sống đấy.”

“Chúng kết án xử tử tôi, tôi bảo, nhưng rồi chúng đổi ý. Tôi không biết tại sao.

“ Chúng bắt tôi lúc hai giờ, Garcia nói.

“Tại sao?’

Garcia không làm chính trị.

“Tôi không biết, hắn đáp. Chúng bắt tất cả những người nào không nghĩ như chúng.

Hắn hạ giọng.

“Chúng tóm được Gris.

Tôi bắt đầu run.

“Khi nào?”

“Sáng nay. Ông ta điên thật. Ông ta rời nhà người anh em ngày thứ Ba vì họ cãi nhau. Không thiếu gì những người muốn dấu ông ta, song ông không muốn chịu ơn ai nữa. Ông ấy nói: “Lẽ ra tôi trốn ở nhà Ibbieta, nhưng chúng tóm anh ta mất rồi nên tôi sẽ đi trốn ở nghĩa địa.”

“Ở nghĩa điạ?

“Phải. Điên thật. Dĩ nhiên, chúng đã đi qua nghĩa địa sang nay, chuyện gì xẩy đến đã đến. Chúng bắt được ông ta trong lều thợ đào mả. Ông ta xả sung bắn chúng và chúng đã hạ ông ta.”

“Ở nghĩa địa!”

Mọi sự quay cuồng và tôi thấy tôi ngồi bệt xuống đất: tôi cười lớn đến độ nước mắt trào ra.

(còn nữa)

Đặng Phùng Quân

http://www.gio-o.com/DangPhungQuan.html

© gio-o.com 2012