ĐẶNG PHÙNG QUÂN

Khái luận phê bình lý trí văn chương

biên khảo triết học nhiều kỳ

108

Chương III

LÝ LUẬN VĂN CHƯƠNG VÀ PHÊ BÌNH VĂN HỌC 

Kỳ 1, Kỳ 2, Kỳ 3, Kỳ 4, Kỳ 5, Kỳ 6, Kỳ 7, Kỳ 8, Kỳ 9, Kỳ 10, Kỳ 11, Kỳ 12, Kỳ 13, Kỳ 14, Kỳ 15, Kỳ 16, Kỳ 17, Kỳ 18, Kỳ 19, Kỳ 20, Kỳ 21, Kỳ 22, Kỳ 23,Kỳ 24, Kỳ 25, Kỳ 26, Kỳ 27, Kỳ 28, Kỳ 29, Kỳ 30, Kỳ 31, Kỳ 32, Kỳ 33, Kỳ 34, Kỳ 35, Kỳ 36, Kỳ 37, Kỳ 38, Kỳ 39, Kỳ 40, Kỳ 41, Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49, Kỳ 50, Kỳ 51, Kỳ 52, Kỳ 53, Kỳ 54, Kỳ 55, Kỳ 56, Kỳ 57, Kỳ 58, Kỳ 59, Kỳ 60, Kỳ 61, Kỳ 62, Kỳ 63, Kỳ 64, Kỳ 65, Kỳ 66, Kỳ 67, Kỳ 68, Kỳ 69, Kỳ 70, Kỳ 71, Kỳ 72, Kỳ 73, Kỳ 74, Kỳ 75, Kỳ 76, Kỳ 77, Kỳ 78, Kỳ 79, Kỳ 80, Kỳ 81, Kỳ 82,Kỳ 83, Kỳ 84, Kỳ 85, Kỳ 86, Kỳ 87,Kỳ 88, Kỳ 89, Kỳ 90, Kỳ 91, Kỳ 92, Kỳ 93, Kỳ 94, Kỳ 95, Kỳ 96, Kỳ 97, Kỳ 98, Kỳ 99, Kỳ 100, Kỳ 101, Kỳ 102, Kỳ 103, Kỳ 104, Kỳ 105, Kỳ 106, Kỳ 107, Kỳ 108,

Thơ phá thể (tiếp theo)

Trong Le dernier à parler dẫn trên, Maurice Blanchot hỏi ngôn ngữ thơ này nhằm vào cái gì?

Tên tác phẩm Sprachgitter của Celan: nói, liệu có phải là đứng đằng sau màn lưới - của nhà tù – qua song sắt/song tre đó hứa hẹn hay từ khước tự do ở bên ngoài:

       đêm tối, tuyết giá, nơi chốn có tên hay không có tên, hoặc giả tưởng            có màn lưới này khiến hy vọng có điều gì đó để giải mã, ở đó vẫn còn câu

mit der                         thúc trong ảo tưởng ý nghĩa hay chân lý là tự do, trong cảnh tượng dấu vết

untrüglichen Spur (1)        không lầm lỡ? song cũng như chữ nghĩa được đọc dưới dạng một sự vật, … in der Dünung        một cái bên ngoài sự vật cô đọng trong sự vật này nọ, không để gọi

wandernder Wort (2)         nó, nhưng để viết ra ở đó trong chuyển động ba lãng của những chữ    

                            lang thang cái bên ngoài chưa đọc nó như một văn tự, thứ chữ không ràng buộc

Gras,auseinander-             đã luôn luôn ở bên ngoài nó:cỏ, viết ra ở ngoài cái này cái kia? có lẽ geschrieben (3)                  cầu khẩn – há chẳng là một cẩu khẩn, một kêu gọi? - để tin cậy,   

                                           ở bên kia mạng ngôn ngữ,..chờ đợi một cái nhìn rộng hơn, một khả

                                           hữu nhìn, nhìn mà không thấy chính những chữ cũng mang ý nghĩa

                                           cái nhìn:

Lies nicht mehr – schau!                     không đọc nữa - hãy nhìn!

Schau nicht mehr – geh!(4)                không nhìn nữa – đi!                     

…                                                              …

Tựa đề bài viết của Blanchot Le dernier à parler lấy từ câu thơ của Celan sprich als letzter trong bài Sprach auch du hàm chứa ý tứ trong:

Sprich –

                   Doch scheide das Nein nicht vom Ja.

                   Gib deinem Spruch auch den Sinn:

                   gib ihm den Schatten.

                   Nói –

                   Nhưng giữ đừng phân cách tiếng không từ tiếng có.

                          Cho lời của anh ý nghĩa này:

                   Hãy cho nó bóng tối.

hẳn không phải ngẫu nhiên. Blanchot nhận xét: có thể nói ở Celan, khẳng định thơ luôn luôn ở ngoài vòng hy vọng cũng như chân lý – song lại thường vận động về hy vọng cũng như về chân lý - , lại còn để lại một điều nếu không phải để hy vọng, để suy nghĩ qua những câu ngắn đột nhiên làm sáng tỏ ngay cả sau khi mọi sự đã chìm trong bóng tối:

die Nacht braucht keine Sterne…

                   …

                   Also

                   Stehen noch Tempel. Ein

                   Stern

                   Hat wuhl noch Licht.

                   Nichts,

                   Nichts ist verloren.

                   Đêm không cần những vì sao…

                   …

                   Vẫn

                   những ngôi giáo đường còn đứng sững. Một

                   ngôi sao

                   vẫn còn ánh sáng.

                   Không,            

                   Không có gì mất đi.(5)

Blanchot cũng lý giải về chữ Không trong câu thơ trên hàm ý không có gì mất đến độ cái không có lẽ tiếp hợp trên cái mất đi; ông dẫn câu thơ của Celan:

…das hundert-

                   züngige Mein-

                   gedicht, das Genicht.

                   …của tôi – thơ

                   Hàng trăm ngữ, liên tiếp không [453]

Blanchot lien kết cái chết/la mort và ngôn từ/la parole như một mục đích trong thơ của Celan, cho nên trong tản văn của Celan, theo ông, rõ ràng Celan không từ bỏ mục đích này. Như trong diễn văn đọc tại Bremen/Brême:

“Những bài thơ luôn luôn lên đường, có quan hệ với sự việc nào đó, hướng về sự việc nào đó. Hướng về điều gì? Về một cái gì quan trọng mở ngỏ và có thể tồn tại, về một ngôi Hai/anh em mà người ta có thể nói với, về một thực tại gần gũi của một ngôn từ”[454].

Blanchot muốn nói đến ý nghĩa trong thơ mà Celan không ngừng viết qua một ngôn ngữ kinh qua cái chết đến với ông, với những ngưới than, với hàng triệu người Do thái và không phải Do thái, một sự biến không có câu trả lời. Celan diễn đạt tâm thức trong diện đàm đó:

“Chính trong ngôn ngữ này qua bao nhiêu năm thángvề sau, tôi cố viết ra những bài thơ: để nói, để định hướng tôi và để biết tôi đang đứng ở đâu và phải tiến đi như thế nào để phác thảo được thực tại nào đó cho tôi.

Quý vị thấy đó, sự biến, vận động, lên đường, đó là nỗ lực để đạt tới một hướng đi”[455].

Và bài thơ làm nền cho bài viết của Blanchot:

Sprich auch du

                   Sprich als letzter,

                   Sag deinen Spruch.

                   Nói đi, anh cũng vậy, dầu anh có là người cuối cùng để nói.

Chính điều mà bài thơ cho chúng ta đọc, cho chúng ta sống, cho chúng ta nắm bắt được vận động của thơ như Celan đã đề ra với mọi người, hầu như khá bi lý:

“Thưa quý bà quý ông, thơ, cái ngôn từ vô cùng này, ngôn từ của cái chết vô vọng và cái Không duy nhất”[456] .

-----------------------------

[453] M. Blanchot, Sdt: Câu thơ trên dẫn qua bản tiếng Pháp của Blanchot:

… le mien – poème

                   aux cents langues, suite de rien.

Ông không nói rõ bản dịch của ông, hay của người khác (?). Trong bản dịch tiếng Anh của Michael Hamburger:

… the hundred-

                   tongued pseudo-

                   poem, the noem.

là khổ đầu của bài thơ không có tên, bắt đầu bằng:

WEGGEBEIZT vom

Strahlenwind deiner Sprache

Bản dịch tiếng Pháp và tiếng Anh khác nhau về tiếp nhận tân ngữ của Celan một cách khác nhau: ở bản Pháp, từ Mein-Gedicht hiểu theo nghĩa thơ-của-tôi/mein , ở bản Anh, hiểu từ mein/pseudo, có lẽ gần với lý giải của Krzysztof Ziarek trong Inflected Language: toward a Hermeneutics of Nearness; Heidegger, Levinas, Stevens, Celan 1994, Mein, however, suggests also a falsehood, a perjury, indicating that the subject’s text is only  a false poem, a pseudo-poem. This ambiguity encoded into Mein-Gedicht indicates Celan’s point that the other cannot be thought or “meant”, that she/he escapes meaning. This is why the poem, always the subject’s possession, becomes das Genicht, a “no poem” (Tuy nhiên, Mein cũng gợi ý một giả mạo, phản thệ [Mein<Meineid], chỉ ra là bản văn của chủ đề chỉ là một bài thơ giả, bài thơ giả mạo. Sự hàm hồ này ghi mã trong Mein-Gedicht chỉ ra quan điểm của Celan là tha thể không thể được nghĩ hay “có ý nghĩa”, là họ thoát vòng ý nghĩa. Đó là lý do tại sao bài thơ, luôn luôn là sở hữu của chủ thể, trờ thành das Genicht, một “cái không phải thơ”. Ziarek dẫn câu thơ trên qua bản dịch Paul Celan, Speech Grille and Other Poems, người dịch là Joachim Neugroschel 1971:

… the hundred-

                   tongued perjury-

                   poem, the no-em.

 Bị chú: những câu thơ trong bài đánh số (1) dẫn từ bài Engführung, trong tiểu luận trên tiếng Pháp của Blanchot : la trace ne trompe pas; (2) dẫn từ bài Sprich auch du, trong bản tiếng Pháp của Blanchot: dans le movement de houle des mots qui toujours vont; (3)(4)(5) dẫn từ bài Engführung, trong bản tiếng Pháp lần lượt là: herbe, écrite hors l’une de l’autre?; ne lit plus – regarde! Ne regarde plus – va!; la nuit n’a pas besoin d’étoiles… Ainsi des temples sont encore debout. Une étoile a bien encore de la lumière. Rien, rien n’est perdu.

[454] Nguyên văn của Celan, Sdt: Gedichte sind auch in dieser Weise unterwegs: sie halten auf etwas zu. Worauf? Auf etwas Offenstehendes, Besetzbares, auf ein ansprechbares Du vielleicht, auf eine ansprechbare Wirklichkeit.

[455] Celan, Sdt: In dieser Sprache habe ich, in jenen Jahren und in den Jahren nachher, Gedichte zu schreiben versucht: um zu sprechen, um mich zu orientieren, um zu erkunden, wo ich mich befand und wohin es mit mir wollte, um mir Wirklichkeit zu entwerfen.

Es war, Sie sehen es, Ereignis, Bewegung, Unterwegssein, es war der Versuch, Richtung zu gewinnen.

[456] M. Blanchot, Sdt: Câu thơ dẫn trên trong bản văn của Blanchot, nguyên văn tiếng Pháp: Parle, toi aussi, fusses-tu le dernier à parler; và trong diễn thuyết của Celan: La poésie, Mesdames et Messieurs: cette parole d’infini, parole de la mort vaine et du seul Rien.

Nguyên văn tiếng Đức trong Der Meridian, diễn thuyết đọc khi Celan lãnh giải thuởng Georg-Büchner:

Die Dichtung, meine Damen und Herren -: diese Unendlichsprechung von lauter Sterblichkeit und Umsonst!

(còn nữa)

Đặng Phùng Quân

http://www.gio-o.com/DangPhungQuan.html

© gio-o.com 2013