DangPhungQuanHusserlChuNghiaLyTuong112

ĐẶNG PHÙNG QUÂN

HUSSERL VÀ CHỦ NGHĨA (L)Ý TƯỞNG

TRONG THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI

biên khảo triết học nhiều kỳ

kỳ 112

(tiếp theo)

Kỳ 1, Kỳ 2 , Kỳ 3 , Kỳ 4 , Kỳ 5 , Kỳ 6 , Kỳ 7 , Kỳ 8 , Kỳ 9 , Kỳ 10 , Kỳ 11 , Kỳ 12 , Kỳ 13 , Kỳ 14 , Kỳ 15 , Kỳ 16 , Kỳ 17 , Kỳ 18 , Kỳ 19 , Kỳ 20 , Kỳ 21 , Kỳ 22 , Kỳ 23 , Kỳ 24 , Kỳ 25 , Kỳ 26 , Kỳ 27 , Kỳ 28 , Kỳ 29 , Kỳ 30 , Kỳ 31 , Kỳ 32 , Kỳ 33 , Kỳ 34 , Kỳ 35 , Kỳ 36 , Kỳ 37 , Kỳ 38 , Kỳ 39 , Kỳ 40 , Kỳ 41 , Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49, Kỳ 50, Kỳ 51, Kỳ 52, Kỳ 53, Kỳ 54, Kỳ 55, Kỳ 56, Kỳ 57, Kỳ 58, Kỳ 59, Kỳ 60, Kỳ 61, Kỳ 62, Kỳ 63, Kỳ 64, Kỳ 65, Kỳ 66, Kỳ 67, Kỳ 68, Kỳ 69, Kỳ 70,Kỳ 71, Kỳ 72, Kỳ 73, Kỳ 74, Kỳ 75, Kỳ 76, Kỳ 77, Kỳ 78, Kỳ 79, Kỳ 80, Kỳ 81, Kỳ 82, Kỳ 83, Kỳ 84, Kỳ 85, Kỳ 86, Kỳ 87, Kỳ 88, Kỳ 89, Kỳ 90, Kỳ 91, Kỳ 92, Kỳ 93, Kỳ 94, Kỳ 95, Kỳ 96, Kỳ 97, Kỳ 98, Kỳ 99, Kỳ 100, Kỳ 101, Kỳ 102, Kỳ 103, Kỳ 104, Kỳ 104, Kỳ 104, Kỳ 105, Kỳ 106, Kỳ 107, Kỳ 108, Kỳ 109, Kỳ 110, Kỳ 111, Kỳ 112,

Chương IV

Thiên địa thời : Chủ nghĩa (l)ý tưởng trong Hiện diện hiện tượng luận

Ý thức (hay) nguyên lý tuyệt đối

Tri kiện và tri hoạt là hai từ mục trong hiện tượng luận Husserl : tri kiện bao gồm ba nhân tố khác nhau, có thể là giao hỗ của một hành động, là chỉ thị ý nghĩa, là nội dung đồng nhất hay lý tưởng, là đối tượng ý hướng; tri hoạt biểu thị ý hướng của ý thức.

Mối quan hệ song hành giữa tri kiện và tri hoạt tuy đã luận trong chương ba , phần ba nhưng thiết yếu nói đến ở nhiều chỗ khác như những bản chất Noema/tri kiện và Noesis/tri hoạt không tách rời nhau : "khu biệt cực nhỏ về tri kiện dội lại về mặt ý tượng khu biệt cực nhỏ về tri hoạt. Điều này mở rộng một cách tự nhiên tới mọi hình thành của chủng và loại".[33]

Những khái niệm tương ứng như έποχή/treo lửng phán đoán với giảm trừ ý tượng, hay giảm trừ tự nhiên, Ý tượng trong trực quan, tri thức, quy luật, giảm trừ, như ý hướng tính, như liên chủ thể, như "phác họa/abschattet", như thái độ tự nhiên, hiện tượng luận, siêu nghiệm, như cấu thành, như tri tưởng, như hiển nhiên, v.v... sẽ nói đến trong xét nghiệm quan hệ giữa ba tập Ideen.

Quyển Hai/Ý niệm II với tiêu đề nghiên cứu hiện tượng luận về cấu thành gồm ba phần : cấu thành tự nhiên vật chất, cấu thành tự nhiên động vật và cấu thành thế giới tinh thần.

Mỗi phần đó cũng để chỉ ra phát triển tiệm tiến của tự nhiên, từ ý nghĩa thấp nhất, tự nhiên vật chất, song lại tự đầu tiên, đến tự nhiên động vật có ý nghĩa rộng hơn của những vật có linh hồn, hiểu theo nghĩa là sinh động, đến đối lập giữa thế giới duy nhiên và thế giới duy nhân/Gegensatz zwischen der naturralistischen und personnalistischen Welt.

Phần Một, chương thứ nhất gồm 11 tiết nói về ý niệm của tự nhiên nói chung, phác họa khái niệm tự nhiên và kinh nghiệm, nhằm xác định rõ thái độ khoa học-tự nhiên là một thái độ lý luận, vì tự nhiên ở trong lĩnh vực của chủ thể lý luận, là đối tượng của nhận thức. Thái độ lý luận không xác định qua kinh nghiệm sống có ý thức thường được chỉ định là tác đông dư luận như biểu hiện, phê phán, suy niệm, vì những kinh nghiệm này cũng có trong thái độ thực tiỗn và lượng giá trị. Thái độ khoa học tự nhiên trong lĩnh vực tự nhiên thực hiện như một loại έποχή.

Chương hai khởi từ khu biệt tự nhiên vật chất với tự nhiên động vật nói trên, ý nghĩa của trương độ cho cấu trúc của sự vật đến cấu trúc của độngh vật, song chủ yệu là nói vể bản chất của vật chất, nhầm chỉ rõ ra cái phổ cập của sự vật là bản chất.

Chương ba luận về cấu thành thể vật chất khách quan trong tiết 18, miêu tả nhiều mặt của những trực quan cảm giác trong bản ngã kinh qua nhiều tầng, phụ thuộc vào thân xác-chủ thể

Phần Hai có bốn chương luận về cấu thành của tự nhiên động vật, nói đến linh hồn, cấu thành như một thực tại gắn liền với thực tại thể xác, đến khái niệm bản ngã;

Chương thứ nhất luận về Ngã như thể bản ngã thuần túy, đã nói đến ở Quyển Một; ở đây chú trọng đến bản ngã trong đó cái "tôi nghĩ/cogito" điều động, cho nên bản ngã trong bất khả nghi tuyệt đối như thể sum cogitans/tôi hiện hữu (đang) nghĩ, có thể diễn tả như tự xem như thể bản ngã thuần túy khi tự xem mình thuần túy là trong tri giác, hướng mình về cái được tri giác, trong nhận thức là hướng về cái được nhận thức, trong tri tưởng là hướng về cái được tri tưởng, trong suy tưởng luận lý lả hướng về cái được nghĩ, v.v...

Chương hai luận về thực tại tâm linh, khu biệt cái ngã thuần túy hay siêu nghiệm với chủ thể tâm linh thực, vì ngã tâm linh, hay linh hồn là một đơn vị thếng nhất khác với ngã thuần túy. Chủ thể tâm linh cũng có thể vật chất như thân xác của chủ thể bởi vì hoạt động, nghĩa là có những kinh nghiệm sống tâm linh, theo nghĩa thông giác của con người, là một với thân xác trong đường lối thân tư.

Chương ba luận về cấu thành của thực tại tâm linh qua thân xác, vì thân xác mang những cảm giác được định vị trí, là cơ quan của ý chí và vân động.

Chương bốn luận về cấu thành của thực tại tâm linh trong cảm thấu/Einfühlung. Trong khuôn khổ cấu thành thực tại "tôi như thể con người/Ich als Person", chỉ có thấu cảm và hướng phản tỉnh thường nghiệm/empirischen Reflexion vào đời sống tâm linh đồng hiện diện với thân xác tha nhân; thấu cảm cũng dẫn tới cấu thành tính khách quan liên chủ thể của sự vật , đồng thời của con người, từ khi thân xác vật lý là đối tượng khoa học tự nhiên. Tưởng cũng cần nhắc tới luận án của Edith Stein, dưới bảo trợ của Husserl là "Vấn đề cảm thấu trong vận động về mặt sử và tron nghiên cứu hiện tượng luận/Das Einfühlungsproblem in seiner historischen Entwicklung und in phänomenologisher Betrachtung und " năm 1916 là công trình hiện tượng luận khác quan trọng về thấu cảm.

Phần Ba về cấu thành thế giới tinh thần nhằm soi sáng những khu biệt liên đới trong siêu hình học và lý luận khoa học, có nguồn từ khu biệt giữa linh hồn và tinh thần, là nghiên cứu cơ bản của toàn nhóm này. Những đối lập giữa tự nhiên và thế giới tinh thần, giữa những khoa học tự nhiên và khoa học nhân văn tức những khoa học tinh thần, giữa một bên là lý luận khoa học tự nhiên của linh hồn và một bên là lý luận về con người (lý luận về bản ngã) cũng như lý luận về xã hội (lý luận về cộng đồng).[34]

Quan trọng của phần này là nghiên cứu triệt để theo chỉ đạo của những nguồn hiện tượng luận về cấu thành những ý niệm của tự nhiên, thân xác, và linh hồn, và cũng của những ý niệm khác nhau về bản ngã và con người có thể đưa ra những minh giải quyết định, đồng thời cũng như những quyền lợi của những động cơ giá trị của những nghiên cứu như vậy.

Chương một luận về đối lập giữa thế giới duy nhiên và thế giới duy nhân, từ những phân tích hiện tượng luận của thái độ duy nhiên mang tính cách của hiện tượng luận thuần túy qua giảm trừ hiện tượng luận. Toàn thể hệ thống kinh nghiệm duy nhiên bao gồm toàn thể tự nhiên và những khoa học tự nhiên, kể cả tâm lý học (là khoa học tự nhiên về thể tâm linh của động vật, nghĩa là con người và con vật) đối lập với bản ngã như thể con người hay như thành phần của thế giới xã hội.

Con người như thể trung tâm của thế giới bao dung/die Person als Mittelpunkt einer Umwelt chỉ ra tôi như thể con người, tôi là (và cũng như tha nhân là) như một chủ thể của thế giới bao dung; hai khái niệm này gắn bó với nhau không rời.[35]

Thay vì tương quan nhân quả giữa sự vật và người như những thực tại tự nhiên là tương quan biểu hiện duyên cớ giữa người và vật; ở đây là những sự vật được kinh nghiệm, được nghĩ, cõ ý hướng và định vị là những đối tượng có ý hướng trong ý thức con người.

Husserl phân biệt thế giới bao dung nói đến ở trên là ngoại giới của tinh thần cộng đồng, là thế giới của những khách thể được cấu thành liên chủ thể, với lĩnh vực chủ quan của chủ thể cô độc, chủ thể này có thế giới bao quanh, trong cách thế nguyên ủy của nó, đúng ra là của riêng y, do đó có thể tự nguyên ủy không cho chủ thể khác.

Vai trò trung gian của cảm thấu cũng quan trọng : Trong xã hội giao cảm, mỗi thành viên thấy cái tôi thấy, nghe cái tôi nghe, hay ít ra có thể làm như vậy. Mỗi người có những kinh nghiệm sống của riêng họ, song tôi cũng có thể kinh qua những kinh nghiệm sống của người khác, nghĩa là trong phạm vi cảm thấu (comprehensio) hoàn thành như một với kinh nghiệm nguyên ủy của thân xác thực sự là một loại thực hiện trình xuất, tuy nhiên làm nền tảng cho hiện thân đồng hiện thể.[36]

Chương hai chỉ ra biểu hiện duyên cớ như thể chính thống pháp cơ bản của đời sống tinh thần, vì khi nói đến bản ngã tinh thần, chủ thể của tính ý hướng, đòi hỏi những động lực nào là duyên cớ.

------------------------------

[33] Husserl, Ideen I. Vierter Abschnitt : Vernunft und Wirklichkeit, 1. Kapitel. Der noematische Sinn und die Beziehung auf den Gegenstand, §128. Einleitung : [Es gilt dann aber auch,] daβ die Wesen Noema und Noesis voneinander unatrennbar sind : Jede niederste Differenz auf der noematischen Seite weist eidetisch zurück auf niederste Differenzen der noetischen. Das überträgt sich natürlich auf alle Gattungs- und Artbildungen.

[34] Husserl, Ideen II. Zweites Buch : Phänomenologische Untersuchungen zur Konstitution, Dritter Abschnitt : Die Konstitution der geistigen Welt : [Die nachfolgenden Untersuchungen sind] der Klärung einer zusammenhängenden Gruppe von metaphysischen und wissenschaftstheoretischen Unterscheidungen gewidmet, die sämtlich ihre Quelle haben in der schwierigen Unterscheidung zwischen Seele und Geist, die also die fundamentale ist in dieser ganzen Gruppe von Unterscheidungen. Von ihr offenbar abhängig sind die Gegensätze zwischen Natur und Geisteswelt, zwischen Naturwissenschaften und Geisteswissenschaften, zwischen naturwissenschaftlicher Seelenlehre auf der einen Seite und Persönlichkeitslehre (Ichlehre, Egologie) sowie Gesellschaftslehre (Gemeinschaftslehre) auf der anderen Seite.

[35] Husserl, Sdt, § 50 : Als Person bin ich, was ich bin (und ist jede andere Person, was sie ist) als Subjekt einer Umwelt. Die Begriffe Ich und Umwelt sind untrennbar aufeinander bezogen.

[36] Husserl, Sdt, § 51 : In der kommunikativen Gemeinschaft sicht jeder, was ich sehe, hört jeder, was ich höre, oder dasselbe sehen und hören... , hat jeder ihm ausschließlich eigenen Erlebnisse. in gewisser Weise erfahre ich... auch die Erlebnisse des Anderen : sofern die mit der originären Erfahrung des Leibes in eins vollzogene Einfühlung (comprehensio) zwar eine Art Vergegenwätigung ist, aber doh den Charakter des leibhaften Mitdaseins begründet.

(còn tiếp)

Đặng Phùng Quân

http://www.gio-o.com/DangPhungQuan.html