DangPhungQuanHusserlChuNghiaLyTuong68

ĐẶNG PHÙNG QUÂN

HUSSERL VÀ CHỦ NGHĨA (L)Ý TƯỞNG

TRONG THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI

biên khảo triết học nhiều kỳ

kỳ 68

(tiếp theo)

Kỳ 1, Kỳ 2 , Kỳ 3 , Kỳ 4 , Kỳ 5 , Kỳ 6 , Kỳ 7 , Kỳ 8 , Kỳ 9 , Kỳ 10 , Kỳ 11 , Kỳ 12 , Kỳ 13 , Kỳ 14 , Kỳ 15 , Kỳ 16 , Kỳ 17 , Kỳ 18 , Kỳ 19 , Kỳ 20 , Kỳ 21 , Kỳ 22 , Kỳ 23 , Kỳ 24 , Kỳ 25 , Kỳ 26 , Kỳ 27 , Kỳ 28 , Kỳ 29 , Kỳ 30 , Kỳ 31 , Kỳ 32 , Kỳ 33 , Kỳ 34 , Kỳ 35 , Kỳ 36 , Kỳ 37 , Kỳ 38 , Kỳ 39 , Kỳ 40 , Kỳ 41 , Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49, Kỳ 50, Kỳ 51, Kỳ 52, Kỳ 53, Kỳ 54, Kỳ 55, Kỳ 56, Kỳ 57, Kỳ 58, Kỳ 59, Kỳ 60, Kỳ 61, Kỳ 62, Kỳ 63, Kỳ 64, Kỳ 65, Kỳ 66, Kỳ 67, Kỳ 68,

Chương II

Thiên-địa-không: nguyên ủy hình học

Thế giới của đời sống: hội điểm thiên-địa-không

Khái niệm "thế giới của đời sống/Lebenswelt" là một trong những khái niệm cơ bản của hiện tượng luận Husserl như một khoa học, một chủ điểm hiện tượng luận siêu nghiệm của Husserl ở giai đoạn cuối đời - cho nên những học giả chuyên cứu về Husserl thường đặt vấn đề "thế giới của đời sống" thành một trọng điểm trong những biên khảo của họ:

Chỉ kể ở đây một số tên tuổi tiêu biểu, ngoại trừ Fink, Heidegger và nhất là Alfred Schutz (đã thiên về mặt xã hội với thế giới xã hội/Sozialwelt thay vì Lebenswelt, với thế giới của những người cộng sự xã hội/soziale Umwelt và thế giới của những người đồng thời/Mitwelt, thế giới của tiền nhân/Vorwelt và thế giới của những người kế tục/Folgewelt) :

Marvin Farber (cùng với Dorion Cairns là hai môn đệ người Mỹ của Husserl), ở chương VI: Thế giới của đời sống trong Hiện tượng luận và Hiện sinh (1967) xác định "bản chất của kinh nghiệm là trở về với thế giới như đã cho trước, nghĩa là thế giới kinh nghiệm có trước mọi hoàn thành luận lý; trở lại với thế giới kinh nghiệm là trở về với thế giới đời sống ở đó mà con người đã sống"; trong Những mục tiêu của hiện tượng luận (1966), Farber đã xác định kinh nghiệm của thế giới đời sống là nền tảng thiết yếu cho lý tưởng hoá các khoa học.[207] Paul Ricœur xác định "thế giới của đời sống" là phổ quát thụ động có trước trong mọi hoạt động phán đoán, cho nên bài viết về "nguyên ủy và vấn nạn quy hồi trong tác phẩm Krisis của Husserl" khởi từ chủ đề cơ bản là Lebenswelt không bao giờ rơi vào trực quan trực tiếp, mà chỉ đạt được một cách gián tiếp qua khúc quanh của một "suy niệm-trở về" hay đúng ra qua "vấn nạn-quy hồi". Điểm ứng dụng chất vấn ngược về này ở trong tình trạng hiện thời của các khoa học, song không phải trong "tính khoa học" hiểu theo nghĩa nghiêm xác nội tại, nhưng trong kỳ vọng của các khoa học tìm ra trong chúng nền tảng riêng của chúng và thiết lập nền tảng này theo lý tính. [208]

Ludwig Landgrebe trong Vấn đề về một khoa học siêu nghiệm của tiên thiên thế giới đời sống (1963) khi đánh giá vấn đề trở về với thế giới đời sống ở trung bộ tác phẩm Krisis để khai triển khái niệm thế giới của đời sống như thể thế giới sử và như thể thế giới rút ra từ kinh nghiệm trực tiếp của con người về thiên nhiên, cũng như phương pháp đạt được tiên thiên thế giới đời sống. Ông nhận xét thế giới đời sống không là một chủ đề mới, mà là tương liên của "thái độ tự nhiên", tin vào đời sống tự nhiên; thế giới đời sống không là gì khác hơn thế giới lịch sử cụ thể với những truyền thống và những "hình tượng" biến đổi của thiên nhiên. [209]

Elisabeth Ströker trong Hiện tượng luận siêu nghiệm của Husserl (1987) đã luận về khái niệm và chức năng của thế giới đời sống, chủ yếu như cơ sở đi vào hiện tượng luận siêu nghiệm. Theo Ströker, chức năng cơ bản nghĩa là siêu nghiệm của thế giới đời sống cho hiện tượng luận là nền tảng/Boden của khoa học khách quan hiện đại; cho nên Husserl nhấn mạnh đến "quan năng lướt qua/Sinnüberschiebung" và "quan năng che giấu/Sinnüberdeckung" của thế giới đời sống tiến trình qua khoa học.[210]

Gerhard Funke trong Hiện tượng luận - như thể Siêu hình học hay Phương pháp ? (1966) xem tác phẩm sau cùng Die Krisis của Husserl như một phê phán triệt để chủ nghĩa giáo điều. Khi dẫn Ý niệm về hiện tượng luận/Die Idee der Phämenologie (1950) của Husserl xác định hiện tượng luận có nghĩa là một khoa học, một hệ thống những bộ môn khoa học, song trước hết biểu thị một phương pháp và một thái độ tinh thần, Funke cũng chỉ ra quan điểm của Husserl trong giải đáp vấn nạn đề ra và Husserl còn xác định "siêu hình học về thiên nhiên và siêu hình học của mọi hình thái của đời sống tâm linh chỉ có thể nhìn ra trong liên hệ với phê phán tri thức" trong sách dẫn trên. Thế giới của đời sống không là nền tảng nguyên ủy siêu hình học, và không có thế giới đời sống tự tại cũng như thế giới khoa học tự tại. Trong tương liên với ý thức, có thể nói, không có thế giới đời sống mà không có quan hệ với ý thức siêu nghiệm cấu thành. [211]

Edo Pivčević, triết gia người Croatia giảng viên tại đại học Bristol ở chương 8 : khái niệm Lebenswelt trong Husserl và hiện tượng luận (1970) ngay từ mở đầu nhấn mạnh đến hiện tượng luận siêu nghiệm của Husserl có căn nguyên chắc chắn từ thực tại lịch sử, và theo Husserl, triết học có thể chỉnh lại quan niệm tri thức khoa học là thức dạng của tri thức chân thực qua việc chú trọng đến những chân lý "thông thường" của thế giới đời sống ( chẳng hạn, tôi có thân thể, tôi sống trong cộng đồng con người, thế giới hiện hữu v.v....) mà khoa học giả định tuy không nói ra và không giải thích. Những chân lý này tạo thành nền tảng lịch sử cho tất cả những xây dựng nhận thức của nhà khoa học.[212]

Trong công trình tập thể Edmund Husserl : Lý giải tư tưởng của ông của Rudolf Bernet, Iso Kern, và Eduard Marbach xuất bản bằng tiếng Đức lần đầu năm 1989, ở chương 9 do Iso Kern phụ trách, luận về Lebenswelt ghi nhận: ban đầu "thế giới đời sống/Lebenswelt" thường được dùng thay đổi cho nhau với những cụm từ "khái niệm tự nhiên của thế giới/natürlicher Weltbegriff" và "thế giới của kinh nghiệm tự nhiên hay đơn giản/natürliche oder schlichte Erfahrungswelt", song từ thập niên 1920s, vấn đề chỉ ra từ Lebenswelt có tầm quan trọng lớn từ những bài giảng về "Tâm lý hiện tương luận" ở những năm 1925-1928, "Dẫn vào Triết học hiện tượng luận" trong những năm 1926/27, "Thiên nhiên và Tinh thần" năm 1927 và trong những tác phẩm "Luận lý hình thức và siêu nghiệm" và "Khủng hoảng của khoa học châu Âu". Vấn đề về khái niệm tự nhiên của thế giới hay Lebenswelt liên hệ tới tương quan giữa tự nhiên và tinh thần, giữa những khoa học tự nhiên và khoa học nhân văn. Kern dẫn Husserl trong Krisis: Thế giới khoa học ... cũng như mọi thế giới có chủ đích, "thuộc về" thế giới đời sống, cũng như mọi con người và mọi cộng đồng con người, và những mục tiêu của con người ... cùng với mọi sản phẩm lao động của con người.[213]

J.N. Mohanty trong chương 6 : triết học siêu nghiệm và thế giới đời sống của Hiện tượng luận : giữa chủ nghĩa bản chất và triết học siêu nghiệm (1997) nhận xét: một trong những hoàn tất lớn của Husserl là phác họa những khả hữu của phản tư siêu nghiệm tới những giới hạn ngoài cùng, ngõ hầu bao gồm trong phạm vi của nó những gì luôn chống lại sự thống trị của nó - đó là, thế giới hàng ngày, cụ thể hay thế giới đời sống. Những nỗ lực của Husserl trong Krisis không những đưa ra ánh sáng "nền tảng của giác quan" bị bỏ quên này của khoa học hiện đại, tức là thế giới đời sống, song còn thúc đẩy qua những vấn nạn về cấu thành siêu nghiệm của chính thế giới đời sống. Thế giới đời sống là thế giới của thực tiễn (hành động, chế tạo và làm việc) và tập quán (của hành động xã hội, sản xuất hàng hóa, trao đổi hàng hóa và phân phối hàng hóa).[214]

----------------------------

[207] M. Farber, Phenomenology and Existence : the essence of experience involves going back to the world (Rückgang auf die Welt) as it is pregiven: that is to say, as the world of experience, immediately and before all logical accomplishments or contributions. To "go back" to the world of experience is thus to return to the life-world in which we already live.

The aims of phenomenology : Experience of Lebenswelt : necessary foundation for the idealization of sciences.

[208] P. Ricœur, L'originaire et la question-en-retour dans la Krisis de Husserl (1980) trong A l'école da la phénoménologie (1986) : La thèse fondamentale [dont nous partons] est que la Lebenswelt, [qui est à l'horizon de la recherche de la Krisis], ne tombe jamais sous quelque intuition directe, mais n'est atteinte qu'indirectement par le détour d'une "méditation-en-retour" (Rückbesinnung), ou mieux par la "question-en-retour" (Rückfrage). Le point d'application de ce questionnement à rebours est dans l'état contemporain des sciences, mais non pas dans la "scientificité" comprise au sens d'exactitude (Exakheit) interne, mais dans la prétention des sciences à trouver en elles-mêmes leur propre fondement et à ériger ce fondement en mesure de rationalité.

[209] L.Landgrebe, Das Problem der transzendentalen Wissenschaft vom lebensweltlichen Apriori (1963) trong Phänomenologie und Geschichte (1967). Xem bản dịch của Donn Welton: the life-world is nothing other than the concrete historical world with its traditions and its changing "images"of nature, trong The Phenomenology of Edmund Husserl, Six eassays by L. Landgrebe (1981).

[210] E. Ströker, Husserls transzendentale Phänomenologie.

[211] G. Funke, Phänomenologie - Metaphysik oder Methode ?

[212] E. Pivčević, Husserl and Phenomenology : ch. 8 The concept of Lebenswelt.

[213] R. Bernet, Iso Kern, Eduard Marbach, Edmund Husserl: Darstellung seiner Denkens. Bản dịch sang tiếng Anh: An Introduction to Husserlian Phenomenology (1993) : The scientific world ... like all purposeful worlds, "belongs" to the lifeworld, just as do all humans and all human communities as such and their human aims ... [along with] all products of [human] work.

[214] J.N. Mohanty, Phenomenology : between essentialism* and transcendental philosophy, ch. 6 Transcendental Philosophy and Lifeworld : One of Husserl's great achievements was to sketch the possibilities of transcendental reflection to its outermost limits, in order to encompass within its scope what always resisted its domination - namely, the everyday, concrete, world or the lifeworld... Husserl's efforts in the Crisis consist not only in bringing to light this forgotten foundation [foundation of sense] of modern science, but also in pushing through questions regarding the transcendental constitution of the lifeworld itself... The lifeworld is a world of practice (of action, making and doing) and praxis (of social action, of production of goods, exchange of goods, and distribution of goods).

* Mohanty đánh giá học thuyết của Husserl là chủ nghĩa bản chất (trong Tựa sách dẫn trên).

(còn tiếp)

Đặng Phùng Quân

http://www.gio-o.com/DangPhungQuan.html