ĐẶNG PHÙNG QUÂN

HUSSERL VÀ CHỦ NGHĨA (L)Ý TƯỞNG

TRONG THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI

biên khảo triết học nhiều kỳ

kỳ 31

 (tiếp theo)

Kỳ 1, Kỳ 2 , Kỳ 3 , Kỳ 4 , Kỳ 5 , Kỳ 6 , Kỳ 7 , Kỳ 8 , Kỳ 9 , Kỳ 10 , Kỳ 11 , Kỳ 12 , Kỳ 13 , Kỳ 14 , Kỳ 15 , Kỳ 16 , Kỳ 17 , Kỳ 18 , Kỳ 19 , Kỳ 20 , Kỳ 21 , Kỳ 22 , Kỳ 23 , Kỳ 24 , Kỳ 25 , Kỳ 26 , Kỳ 27 , Kỳ 28 , Kỳ 29 , Kỳ 30 , Kỳ 31 ,

Chương II

Thiên-địa-không: nguyên ủy hình học

Trong đời sống con người nói chung, như Husserl nhận xét, cũng cần phải nói là trong mỗi đời sống cá nhân, từ lúc ấu thơ cho đến khi trưởng thành, đời sống trực giác về mặt nguyên ủy, trong những hoạt động, tạo ra trên nền tảng kinh nghiệm khả giác những hình thành của nó hiển nhiên về nguyên ủy, suy thoái rất nhanh và trong mức độ tăng trưởng của mê lầm ngôn ngữ. Đời sống này suy thoái qua trương độ luôn luôn lớn hơn trong cái nói và cái đọc thuần túy bị những tập hội khuất phục, sau đó thường khá bị thất vọng, trong những ý nghĩa cũng đã đắc thủ của nó, bởi kinh nghiệm sau này.

Từ điều đó, ông  nghĩ đến trong lĩnh vực khoa học, lĩnh vực của một tư tưởng ứng dụng để đạt tới những chân lý và tránh những sai trái, hiển nhiên ngay từ khởi đầu, thường đóng chốt khóa lại trước trò tự do hình thành (Bildungen) tập hội. Những hình thành tập hội này vẫn là một mối nguy hiểm thường xuyên bằng như sự kết tầng không thể tránh khỏi của những sản phẩm tinh thần dưới dạng những đắc thủ ngữ học, có thể lại chịu trách nhiệm và lại đảm nhận từ bất kỳ người nào khác, một cách thuần túy thụ động. Người ta có thể thấy trước nguy hiểm này không những từ việc tin tưởng vào khả năng tái phục hoạt kỳ thành sau đó, song cũng tin chắc ngay, sau việc sáng lập đầu tiên hiển nhiên, vào năng lực phục hoạt và bảo trì thường xuyên của nó.

Không chỉ người phát kiến đầu tiên, mà bất cứ nhà bác học nào đã là thành viên của cộng đồng khoa học, sau khi đã nhận đảm nhiệm sự vụ từ người khác trao cho cũng biết phải thực hiện, như quan tâm đến tính đơn nghĩa của biểu hiện ngữ học, bảo đảm những chế tác diễn đạt được theo đơn nghĩa, nhờ vào việc chịu khó chú trọng đến sắp đặt những chữ, những câu, những dãy mệnh đề xét đến. Những điều này liên quan đặc biệt đến truyền thống khoa học, ở trong cộng đồng những nhà bác học tương ứng, như thể cộng đồng tri thức sống trong thống nhất một trách nhiệm chung.[23] 

Đến đây, Husserl dường như đã nhận ra bản chất của khoa học khi xác định: để tuân theo bản chất khoa học, vai trò của những người thừa hành, có nghĩa là những viên chức khoa học đòi hỏi phải thường trực, hay có xác tín cá nhân là tất cả những gì họ đã công bố thuộc về khoa học là phải dứt khoát "nhất định như thế", "đã lập thành" thì phải tái sinh mãi mãi trong đồng nhất, hữu dụng trong hiển nhiên và đạt tới những cứu cánh lý luận hay thực tiễn về sau - như thể phục hoạt được chắc chắn  trong đồng nhất theo như ý nghĩa công chính của nó. Ông giải thích rõ là, tiên quyết, muốn nói đến một cách đương nhiên về đường hướng vững chãi của ý chí là nhà bác học kiến lập nơi ông một năng lực chắc chắn phục hoạt. Giả như cứu cánh chỉ định cho phục hoạt chỉ có thể hoàn thành một cách tương đối, như vậy cái yêu cầu căn cứ vào ý thức của một quyền năng đắc thủ do đó chỉ có tính cách tương đối cũng trở nên hiển nhiên  và tồn tại. Rốt cuộc tri thức khách quan, thiết lập tuyệt đối, của chân lý là một (l)ý tưởng vô hạn.[24]

Tuy đã chỉ ra nhiệm vụ của nhà khoa học, mà điển hình là trong khoa hình học, là làm thế nào để xác định thành quả của khoa học rõ ràng được xác tín, song Husserl cũng chỉ ra một vấn đề quan trọng về cả hai mặt, đó là người ta chưa xét đến tư tưởng khoa học đắc thủ, trên nền tảng của những sản vật đã nhận được, những sản vật mới lại sinh ra những sản vật mới khác, và tiếp tục như vậy - trong thống nhất truyền bá bảo đảm truyền thống ý nghĩa.       

Ông tự hỏi, đối với sự tăng trưởng kỳ diệu của một khoa học như khoa hình học, vậy tính phục hoạt, trong yêu cầu và khả năng của nó ra sao? Khi mỗi nhà nghiên cứu làm việc ở vị thế của mình trong tổ chức, những lúc ngưng nghỉ về mặt nghề nghiệp và những lúc ngừng nghỉ để ngủ mà người ta không phải bỏ sót ở đây thì sao? Khi trở lại tiếp tục công việc hiện tại, liệu có phải khởi sự bằng cách phải lướt qua tất cả chặng kỳ diệu của những nền tảng cho đến những tiền đề nguyên ủy và phục hoạt thực sự toàn bộ? Trong trường hợp này, rõ ràng là một khoa học như hình học hiện đại tuyệt đối không khả hữu. Song le đã hàm ngụ trong bản chất những sản vật của mỗi giai đoạn là ý nghĩa lý tưởng của chúng không chỉ là một ý nghĩa xẩy đến thực sự về sau, nhưng, vì ý nghĩa xây dựng trên ý nghĩa,  ý nghĩa trước  đã cho ra một cái gì, trong chiều kích giá trị, cho ý nghĩa sau này, cũng như sáp nhập vào nó một cách nào đó; cũng như ở trong khoa kiến trúc tinh thần,  bất kỳ mảng nào cũng không độc lập, quả thực cũng không tức thời có thể phục hoạt. [25]  

Husserl cũng khu biệt những khoa học, như hình học với những khoa học gọi là miêu tả, ở chỗ trong khoa học như hình học có khu vực thuyết đề trong những sản phẩm (l)ý tưởng, trong những tính lý tưởng khởi từ đó những tính lý tưởng ở trình độ cao luôn luôn được sản xuất lần nữa. Còn đối với những khoa học miêu tả lại khác, ở đó mối quan tâm thuyết đề, trong phân loại cũng như miêu tả nhằm vào tính trực quan khả giác thật hiển nhiên, ít ra là nói khái quát, mỗi đề án mới lại được chuyển hoán hiển nhiên cho chính nó.

Cho nên câu hỏi đặt ra là đảo lại, làm thế nào để một khoa học như khoa hình học có thể khả hữu? Làm thế nào nó với tư cách xây dựng ra những tính lý tưởng xếp thành tầng, xây dựng có hệ thống và tăng trưởng vô hạn, duy trì đức tính có ý nghĩa nguyên ủy trong một phục hoạt sinh động, trong khi tư tưởng nhận thức phải sản xuất cái mới không thể phục hoạt những tầng quá khứ của tri thức, cho đến tận những tầng thấp hơn? Husserl cũng nêu ra, giả như điều này có thể thành công ớ một giai đoạn tối sơ hơn của hình học, rốt cuộc quyền năng này cũng đã quá kiệt sức trong nỗ lực đặt thành hiển nhiên và thiếu cho một sức sản xuất mới.[26]

Trong lý luận tìm hiểu nguồn gốc hình học, Husserl vẫn chú trọng đến cơ sở nền tảng luận lý toán học, ngay khi nói rõ hình học cổ [Euclide] và hình học hiện đại [Riemann] trong luận về nguyên ủy dấu mặt của những khái niệm xét đến như hiển nhiên, phục hoạt, v.v...

Cho nên ông tiếp tục trong dòng suy niệm trên khi xét đến trong nguyên ủy hoạt động "luận lý" về mặt đặc thù liên hệ đến ngôn ngữ, cũng như những hình thành lý tưởng cùa tri thức, trong hoạt động này, có nguồn gốc đặc thù.

Ở mọi hình thành đề xuất, ló ra từ một lĩnh hội thuần túy thụ động, chủ yếu thuộc về một hoạt động riêng mà từ ngữ "minh giải" chỉ thị tốt hơn. Một đề án xuất lộ theo cách thụ động (thường là trong chiều kích hồi ức) hay về mặt thụ động bao hàm trong thính cảm, trước hết đơn giản là nhận được như thể lưu hành trong một tham nhập thụ động của cái Tôi, và dưới hình thức này, nó đã là ý kiến của chúng ta. Từ đó, chúng ta khu biệt hoạt động nguyên ủy và quan trọng với minh giải ý kiến của chúng ta.[27]

---------------------------

[23] Husserl, Sdt: (On dira alors que) dans la sphère de la science, qui nous intéresse ici, celle d'un penser appliqué à atteindre des vérités et à éviter des faussetés, on sera évidemment dès le début très soucieux de pousser le verrou devant le libre jeu dès formations associatives. Celles-ci restent un danger permanent en vertu de l'inévitable sédimentation des produits spirituels sous la forme d'acquis linguistiques persisteants, qui peuvent être repris en charge et ré-assumés par n'importe qui d'autre, d'une façon d'abord purement passive. On prévient ce danger non seulement en se persuadant d'après coup de la réactivabilité effective, mais aussi en assurant aussitôt après la proto-fondation évidente le pouvoir de sa réactivation et son maintien permanent. C'est ce qui se passe quand on est soucieux de l'univocité de l'expression linguistique, et de s'assurer de produits exprimables de façon univoque, grâce à une frappe très attentive des mots, des propositions, des enchaînements de propositions considérés; c'est ce que chacun doit faire, et non seulement l'inventeur, mais aussi chaque savant en tant que membre de la communauté scientifique, après la prise en charge de ce qu'il doit recevoir des autres. Cela concerne donc tout particulièrement la tradition scientifique, à l'intérieur de la communauté de savants qui lui correspond, en tant que communauté de connaissance vivant dans l'unité d'une responsabilité commune.

[24] Husserl, Sdt: Conformément à l'essence de la science, il appartient donc au rôle de ses fonctionnaires d'exiger en permanence ou d'avoir la certitude personnelle que tout ce qui est porté par eux à l'énonciation scientifique soit dit "une fois pour toutes", que cela soit "établi", indéfiniment reproductible dans l'identité, utilisable dans l'évidence et à des fins théoriques ou pratiques ultérieures - en tant qu'indubitablement réactivable dans l'identité de son sens authentique.

Ông ghi chú để giải thích cho rõ: En premier lieu, il s'agit évidemment d'une ferme direction du vouloir, que le savant érige en lui vers la sûre faculté de la réactivation. Si la fin assignée à la réactivabilité ne peut être accomplie que de manière relative, alors l'exigence, qui prend racine dans la conscience d'un pouvoir d'acquisition, a ensuite également sa relativité qui devient aussi évidente et qui persiste. Finalement la connaissance objective, absolument établie, de la vérité, est une idée infinie.            

[25] Husserl, Sdt: Au regard de l'accroissement finalement prodigieux d'une science comme la géométrie, qu'en est-il de la réactivabilité, de son exigence et de sa faculté? Quand chaque chercheur travaille à sa place dans l'édifice, qu'en est-il des pauses professionnelles et des pauses du sommeil qu'on ne doit pas omettre ici? Doit-il, quand il se remet à la poursuite de son travail actuel, commencer par parcourir toute la chaîne prodigieuse des fondations jusqu'aux archi-prémisses et en réactiver effectivement la totalité? Il est manifeste que, dans ce cas, une science telle que notre gẹométrie moderne ne serait absolument pas possible. Et pourtant il est impliqué dans l'essence des produits de chaque étape que leur sens d'être idéal ne soit pas seulement un sens survenu en fait plus tard, mais que, puisque le sens se fonde sur le sens, le sens antérieur livre quelque chose, dans la dimension de la valeur, au sens ultérieur, et même s'intègre à lui d'une certaine façon; aussi, à l'intérieur de l'architecture spirituelle, aucune pièce n'est-elle indépen-dante ni, par conséquent, immédiatement réactivable.

[26] Husserl, Sdt: (Cela vaut en particulier) dans les sciences qui, comme la géométrie, ont leur sphère thématique dans des produits idéaux, dans des idéalités à partir desquelles des idéalités de niveau supérieur sont toujours de nouveau produites. (Il en va tout autrement) dans les sciences dites descriptives, où l'intérêt théorétique, tout à la classification et à la description, se maintient dans l'intuitivité sensible qui tient ici lieu d'évidence. Ce qui fait que, du moins en général, chaque proposition nouvelle est alors convertible pour elle-même en évidence.

Mais en revanche comment une science telle que la géométrie est-elle possible? Comment peut-elle, en tant qu'édification d'idéalités étagées, édification systématique et s'accroissant indéfiniment, maintenir sa vertu signifiante originaire dans une réactivabilité vivante, alors que sa pensée connaissante doit produire le neuf sans pouvoir réactiver, jusqu'aux plus bas, les étages passés de la connaissance? Même si cela pouvait encore réussir à un stade plus primitif de la géométrie, finalement ce pouvoir a dû trop s'épuiser dans l'effort de mise en évidence et faire défaut pour une productivité supérieure.

[27] Husserl, Sdt: A toute formation propositive, émergeant à une compréhension purement passive, appartient essentiellement une activité propre que le mot "élucidation" dénote le mieux. Une proposition émergeant de façon passive (éventuellement dans la dimension du souvenir) ou passivement comprise à l'audition, est d'abord simplement reçue en tant qu'accréditée dans une participation passive du Je, et sous cette forme, elle est déjà notre opinion.

(còn tiếp)

Đặng Phùng Quân

http://www.gio-o.com/DangPhungQuan.html

© gio-o.com 2015