ĐẶNG PHÙNG QUÂN
HUSSERL VÀ CHỦ NGHĨA (L)Ư TƯỞNG
TRONG THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI
biên khảo triết học nhiều kỳ
kỳ 49
(tiếp theo)
Kỳ 1, Kỳ 2 , Kỳ 3 , Kỳ 4 , Kỳ 5 , Kỳ 6 , Kỳ 7 , Kỳ 8 , Kỳ 9 , Kỳ 10 , Kỳ 11 , Kỳ 12 , Kỳ 13 , Kỳ 14 , Kỳ 15 , Kỳ 16 , Kỳ 17 , Kỳ 18 , Kỳ 19 , Kỳ 20 , Kỳ 21 , Kỳ 22 , Kỳ 23 , Kỳ 24 , Kỳ 25 , Kỳ 26 , Kỳ 27 , Kỳ 28 , Kỳ 29 , Kỳ 30 , Kỳ 31 , Kỳ 32 , Kỳ 33 , Kỳ 34 , Kỳ 35 , Kỳ 36 , Kỳ 37 , Kỳ 38 , Kỳ 39 , Kỳ 40 , Kỳ 41 , Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49,
Chương II
Thiên-địa-không: nguyên ủy hình học
Khái niệm diên trì nổi tiếng - như Fabio Ciaramelli xác định trong tham luận Jacques Derrida und das Supplement des Ursprungs - "nghĩa là ý niệm về một diên trì nguyên ủy của Nguyên ủy, của sự trì hoãn thuần túy qua một différer/diên trì, cái không thể giản lược vào sự trực tiếp của hiện tại nguyên ủy - kinh qua xuất sinh/nguồn gốc tiềm tàng, như hủy tạo của Derrida từ hiện tượng luận Husserl - đã đụng đến nghịch lý của một "trì hoãn" nguyên ủy, mà "giản trừ không là gì khác hơn là tư duy thuần túy"[109].
Paola Marrati, triết gia Mỹ gốc Ý, dạy tại đại học Hopkins, viết La genèse et la trace: Derrida lecteur de Husserl et Heidegger [110] trong thời gian theo học tại đại học Marc-Bloch ở Strasbourg, trong chương 2 phần I đã nhận xét: Derrida coi Nguyên ủy hình học là bản văn duy nhất mà Husserl quan tâm đến việc phục hoạt nguồn gốc; không như phương pháp giản trừ ông thường sử dụng, mối quan tâm trong Nguyên ủy hình học không nhằm tới cảm quan về một đối tượng đã lập thânh, song nhằm vạch lại sự phụ thuộc của cảm quan vào hành vi cơ bản khởi đầu tạo ra nó. Vấn đề không phải ở sự phục hoạt cảm quan, nhưng là phục hoạt nguyên ủy của cảm quan. Nguyên ủy hình học như vậy định vị trên cấp độ sử tính siêu nghiệm mà theo Derrida, đã trở thành vấn đề căn bản trong tư duy Husserl.[111]
Trong thích nghĩa Derrida của Marrati, bà đối chiếu quan niệm của Husserl trong tác phẩm Khủng hoảng, ở đó Husserl đã căn cứ vào việc dịch từ ngữ triết học của tiếng Hy lạp trong nguyên nghĩa là "khoa học phổ biến, khoa học của thế giới, của thống nhất bao quát mọi hiện thể", mà ông thấy xác đáng để tin cậy và dựa vào thái độ lý luận này, "mối quan tâm về Tổng thể" phân chia ra thành "những hình thái, những khu vực tổng quát của hữu", và như vậy, triết học, khoa học duy nhất phân nhánh ra những khoa học đặc thù; thái độ lý luận này hàm ngụ ý niệm phát triển vô hạn, truyền đạt tri thức, cho nên ông xác định "như vậy khoa học vẽ ra ý niệm về một vô số nhiệm vụ mà ở mỗi thời, một phần vụ hữu hạn cũng hoàn thành và được duy trì như những giá trị trường cửu".[112]
Khi hỏi tại sao Husserl quan tâm đến vấn đề nguyên ủy hình học, chính vì ông xem hình học có một vị thế ưu tiên trong các khoa học và khái niệm về khoa học cũng như lịch sử không đối chọi nhau mà cơ bản phụ thuộc lẫn nhau. Không có khoa học thì không thể có khái niệm về lịch sử phổ quát. Derrida chỉ ra hướng đi nguyên khởi của hiện tượng luận là ý thức và đối tượng về cơ bản là phụ thuộc lẫn nhau khi viết:"đối tượng nói chung là phạm trù cuối cùng của mọi sự có thể xuất hiện, nghĩa là có thể tồn tại với một ý thức thuần túy nói chung"; nói khác đi, những đối tượng nói chung tham dự mọi vùng với ý thức, như trong Ideen I, Husserl gọi là vùng cơ bản/Ur-Region.[113], do đó người ta có thể hiểu tại sao Husserl dành ưu tiên cho đối tượng hình học, là một đối tượng tuyệt đối độc lập, cấu thành nguyên hình của đối tượng lý tưởng.Theo Marrati, như vậy Derrida chỉ ra giá trị then chốt trong quan niệm về tính lý tưởng của Husserl là cơ sở cho toàn bộ dự án siêu nghiệm.
Nguyên ủy của tính lý tưởng không là gì khác hơn khả hữu luôn luôn làm mới lặp lại hành vi sản xuất, mà hiện diện của hiện tại là cái bảo đảm cho sự lặp lại tuyệt đối này: Hiện tại sinh động là hình thái của tính lý tưởng. Vấn đề nguyên ủy của hình học trở thành vấn đề khởi sinh tính lý tưởng: để tôn trọng ý nghĩa của hình học, kỳ vọng tới chân lý, phải xem mọi cảnh huống thường nghiệm về nguyên ủy không là chủ yếu, mà trái lại, mọi nhận thức thường nghiệm phải giả định sự xác quyết tiên khởi của ý nghĩa về hình học nguyên thường, nghĩa là về ý nghĩa nguyên ủy. Do đó vấn đề nguyên ủy hiện tượng luận có tính cách ưu tiên tuyệt đối.
Ưu tiên pháp lý của đặt vấn đề hiện tượng luận về nguyên ủy chỉ trỗi lên "sự hậu": theo Marrati, đối với Derrida, đó là nguyên tắc chủ đề của Husserl về phản tư. Và đó cũng là vấn đề mở rộng ý nghĩa của một "sự hậu" như vậy, cũng như đặt vấn đề về khả năng của hiện tượng luận giải thích xem con đường về thấu minh của ý nghĩa vừa do những kết tầng vừa bất chấp những kết tầng che giấu nó, như thể hiển nhiên của ý nghĩa không thể có nếu không có dày đặc sự kiện.
Marrati chú trọng đến thuật ngữ Derrida dùng trong Dẫn nhập Nguyên ủy hình học khi dịch Rückfrage là question en retour/vấn nạn phản hồi và dẫn lời Derrida trong Dẫn nhập:
Như Rückfrage*, vấn nạn phản hồi/question en tour được yêu cầu trên nền tảng của đưa thư/thông tin đầu tiên. Từ một tư liệu nhận được và đã đọc được, khả hữu cho tôi lại được hỏi, và đổi lại, về ý hướng ban sơ và cuối cùng về điều mà truyền thống đã cho tôi. Truyền thống, chỉ là trung gian và mở ra cho một viễn thông nói chung, như Husserl nói "mở ra...tới vấn nạn tiếp tục". [114]
Marrati nhận xét những ghi chú trên vọng lại những chủ đề có tầm quan trọng trong tác phẩm khác của Derrida như La carte postale.De Socrate à Freud et au-delà 1980; những chủ đề về gửi đi, về công việc đưa thư, về thông giao ở xa v.v... không dễ dàng hiểu được, trừ phi phải liên hệ với công trình luận về sử tính và thời tính của ông trong việc đọc Husserl, như Nguyên ủy hình học. Vấn nạn phản hồi chỉ ra là nguyên ủy chỉ nhận được qua Wechselspiel/tác động lẫn nhau giữa archè và telos: ý nghĩa nguyên ủy chỉ hiểu được trên cơ sở của một chân trời ý nghĩa mục đích luận - mặc dầu dường như mâu thuẫn với một trong những nguyên tắc cơ bản của hiện tượng luận là nguyên tắc hoàn thành trực quan.
---------------------------
[109] Fabio Ciaramelli, J. Derrida und das Supplement des Ursprungs (in trong Einsätze des Denkens. Zur Philosophie von Jacques Derrida, hrsg. von Hans-Dieter Gondek und Bernhard Waldenfels, 1997): Die berühmte différance - die Idee nämlich einer ursprünglichen Vertagung des Ursprungs, des reinen Aufschubs durch ein différer, das nicht auf die Unmittelbarkeit der Gegenwart des Ursprungs reduzierbar ist - erfährt ihre latente Geburt, sobald sich die Derridasche Dekonstruktion der Husserlschen Phänomenologie - die bereits das Paradox einer ursprünglichen "Verspätung" gestreift hatte, deren "Reduktion nichts anders als das reine Denken ist"*.
* Bị chú: Ciaramelli dẫn câu trong ngoặc "Reduktion..." từ J. Derrida, Introduction à E. Husserl, L'Origine de la géométrie, 1962, bản dịch sang tiếng Đức Husserls Weg in die Geschichte am Leitfaden der Geometrie của Rüdiger Hentschel và Andreas Knop, 1987.
[110] Paola Marrati, Khởi sinh và dấu/viết: Derrida, người đọc Husserl và Heidegger 1998 (bản dịch sang Anh ngữ của Simon Sparks, Genesis and trace: Derrida reading Husserl and Heidegger, 2005).
[111] Paola Marrati, Sdt: (Derrida) takes The Origin of Geometry as being the sole text in which Husserl concerns himself with the task of reactivating the origin. Unlike the usual method of iterative reduction, the concern of The Origin of Geometry is not to arrive at the sense of an already constituted object, but to retrace sense's dependence on the inaugural and foundational act by which it is created. What is in question is not the reactivation of sense but the reactivation of the origin of sense. The Origin of Geometry situates itself thus on the level of the transcendental historicity that, according to Derrida, has become the fundamental issue of Husserl's thinking.(theo bản dịch tiếng Anh của Simon Sparks).
[112] Husserl, Khủng hoảng của những khoa học châu Âu và hiện tượng luận siêu nghiệm (dẫn bên bổ túc, bài Triết học trong cuộc khủng hoảng của chúng nhân châu Âu diễn thuyết ở Wien năm 1935:) "universal science, science of the universe, of the all-encompassing unity of all that is"; "interest in the All" [separates out into] "the general forms and regions of being"; "science, then, signifies the idea of an infinity of tasks, of which at any time a finite number have been disposed of and are retained as persisting validities". (Sparks dẫn theo bản dịch của David Carr).
[113] Derrida, Sdt. dẫn Ideen I. Trong tác phẩm này, Husserl nói đến "phạm trù cơ bản của mọi hữu nói chung (hay trong thuật ngữ của chúng ta gọi là vùng cơ bản)/Es ist die Urkategorie des Seins überhaupt (oder in unserer Rede die Urregion)".
[114] Marrati, Sdt: The juridical priority of a phenomenological questioning of the origin emerges only "after the fact" (après-coup): such is, for Derrida, the stake of the Husserlian theme of the Rückfrage. And it will be thus a matter of extending the signification of such an "after the fact", of questioning phenomenology's capacity... to explain that the path toward the transparency of sense is produced both thanks to and despite the sedimentations that conceal it. It is as if the evidence of sense could never do without the density of facts. In the Introduction to The Origin of Geometry, Derrida translates Rückfrage as question en retour, return inquiry, thereby giving notice of the importance that this notion is going to play (trích dẫn Derrida:)
Like Rückfrage*, return inquiry is asked on the basis of a first posting. From a received and already readable document, the possibility is offered me of asking again, and in return, about the primordial and final intention of what has been given me by tradition. The latter, which is only mediacy itself and openness to a telecommunication in general, is then, as Husserl says, "open ... to continued inquiry".
*Bị chú: Derrida giải thích ở đoạn trước về dịch từ đồng nghĩa tiếng Đức Rückfrage thành question en retour thường ghi trong tham chiếu thư từ hay cộng hưởng của một thông giao từ xa.
(c̣n tiếp)
Đặng Phùng Quân
http://www.gio-o.com/DangPhungQuan.html
© gio-o.com 2016