ĐẶNG PHÙNG QUÂN
HUSSERL VÀ CHỦ NGHĨA (L)Ư TƯỞNG
TRONG THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI
biên khảo triết học nhiều kỳ
kỳ 40
(tiếp theo)
Kỳ 1, Kỳ 2 , Kỳ 3 , Kỳ 4 , Kỳ 5 , Kỳ 6 , Kỳ 7 , Kỳ 8 , Kỳ 9 , Kỳ 10 , Kỳ 11 , Kỳ 12 , Kỳ 13 , Kỳ 14 , Kỳ 15 , Kỳ 16 , Kỳ 17 , Kỳ 18 , Kỳ 19 , Kỳ 20 , Kỳ 21 , Kỳ 22 , Kỳ 23 , Kỳ 24 , Kỳ 25 , Kỳ 26 , Kỳ 27 , Kỳ 28 , Kỳ 29 , Kỳ 30 , Kỳ 31 , Kỳ 32 , Kỳ 33 , Kỳ 34 , Kỳ 35 , Kỳ 36 , Kỳ 37 , Kỳ 38 , Kỳ 39 , Kỳ 40 ,
Chương II
Thiên-địa-không: nguyên ủy hình học
Khi phê phán mục tiêu xây dựng những khách thể tính lý tưởng trong Nguyên ủy hình học của Husserl, Derrida nhận xét việc xây dựng này phải ở trên nền tảng xây dựng phát sinh, vì minh giải phát sinh như vậy có thể tuyệt đối tạo ra khu biệt giữa phân tích thực và phân tích ý hướng, và phân tích thuần ý hướng chỉ khả hữu trong trường hợp và khởi từ thời khoảng nào, trước tiên phải biết ý hướng của chủ thể/nhà hình học xuất hiện như vậy ở thời khoảng nào. Theo Derrida, khái niệm ý hướng đòi hỏi một vận động mục đích luận không chỉ có tính cách siêu nghiệm, song còn mang tính cách hữu thể luận. Hoạt động siêu nghiệm của con người, hơn nữa của con người châu Âu chỉ là một thời khoảng gián tiếp và biến đổi hoàn tất nguyên ủy của mục đích luận này. Trong ý hướng có mục đích và thuộc vũ trụ này, giá trị khu biệt giữa phân tích ý hướng và phân tích thực rốt cuộc phải có tính cách hòa giải, có nghĩa là vấn nạn này, hoặc là thuần túy ý tượng, hoặc phải dẫn về một khởi sinh siêu nghiệm.
Derrida đưa ra nhận xét phê phán là hai quan điểm này dường như lẫn lộn trong Nguyên ủy hình học của Husserl, khi nhận thức "ý nghĩa toàn diện của hình học ... khởi đầu không thể đã là dự án", nghĩa là thường xuyên được tạo ra trong lịch sử, tuy nhiên ông lại thừa nhận nó xuất hiện trong hiển nhiên nguyên ủy của "hình thành tối sơ hơn của ý nghĩa". Như vậy có phải khi giả định đã biết và hoàn thành ý nghĩa toàn diện của hình học là người ta có thể phân biệt được hiển nhiên nguyên ủy của nó? Hay là khởi từ một hiển nhiên hiện tại mà có thể khám phá ra hiển nhiên nguyên ủy? Nếu như ý nghĩa tuyệt đối của dự án hình học chưa được hoàn tất đầy đủ, làm thế nào có thể quyết định là hình học khởi đầu với một hành vi của chủ thể hay chính hành vi này không có chỉ thị ý nghĩa của một cấu thành trước đó? Nếu như lấy đi nội dung thực, có tính truyền thống và hiện tại của hình học, như vậy không còn gì hết hoặc chỉ còn một khái niệm hình thức của hình học. Chính trong chức năng của khái niệm này mà người ta muốn xác định ý nghĩa căn bản hay nguyên ủy của hình học, như vậy sẽ đi tới một miêu tả giao động giữa một hình thái luận tiên thiên hay một duy nghiệm luận tuyệt đối tùy theo người ta xem khái niệm như vậy là tuyệt đối hay chính được tạo thânh do hành vi cùa chủ thể.[62]
Khi lặp lại những khái niệm "hiển nhiên nguyên ủy' như "nhận thực một hiện thể trong ý thức hiện-hữu-ở-đó-nơi-con-người", trực quan hiện thể hình học là của một "khách thể tính lý tưởng", siêu thời gian và có giá trị phổ cập của Husserl trong Nguyên ủy hình học, Derrida đề ra một số vấn nạn như: làm thế nào từ một tình trạng cá thể tiền trí từ tuyệt đối nguyên ủy để tiến tới hiện hữu của một hữu thể hình học trong khách thể tính lý tưởng?, trong khi đã nhận được tính khách thể lý tưởng này có ở đó như một hình thái lý tưởng tiên thiên, trước mọi giải minh qua chủ thể tính siêu nghiệm; mặt khác nếu xét đến khởi sinh thực của những bản chất hình học, miêu tả những quá trình lý tưởng hóa không dựa vào một hiển nhiên tiên thiên trong hệ thống luận lý hình thức, phải trở lại tình trạng tiền khoa học và sản xuất những lý tưởng nguyên ủy (Uridealitäten) khởi từ những "dữ kiện tiền khoa học của thế giới môi sinh (Lebensumwelt)", cho nên Husserl đã nêu ra cái khiếm khuyết: "Ngay từ những cộng tác trao đổi (Zusammenarbeiten) đầu tiên bằng lời của những nhà hình học sơ bộ, đương nhiên không cảm thấy nhu cầu xác định chính xác những miêu tả cho những chất liệu đầu tiên tiền-khoa học và cho những phương thức để những tính lý tưởng hình học phù hợp với nhau; và tiếp theo là cùng với những đề án "công lý" đầu tiên".[63]
Vấn đề nguyên ủy hình học phải được hướng dẫn từ một nhận thức về những cấu trúc nguyên tắc như nền tảng nguyên ủy, chất liệu nguyên ủy, hiển nhiên nguyên ủy, kết tầng, phục hoạt v.v.. như Husserl đề ra. Song không thể nhận ra liên tục giữa cái tiên thiên lịch sử với giải thích về mặt kỹ thuật, nghĩa là giữa yếu tố tiên nghiệm với yếu tố thường nghiệm, một đằng thuộc lý luận thuần túy nhận thức, một đằng thuộc về tâm lý học và lịch sử, nếu cần phải nại tới một trực quan cụ thể về những bản chất tiên thiên, như Husserl nhận xét, sẽ gặp hai vấn đề, theo Derrida: một vấn đề thuộc trật tự siêu nghiệm là trực quan của những bản chất khả hữu cho một ngã siêu nghiệm tự tạo trong khởi sinh, trực quan này chỉ khả hữu tiên thiên ở chủ thể được cấu thành, nên không phải là nguyên ủy; vấn đề thứ hai là nếu tính khả hữu cùa những đối tượng tính lý tưởng vừa là tiên thiên, vừa là thường nghiệm, có được trong thời tính của một hiển nhiên nguyên ủy, tại sao chỉ xẩy ra ở một thời khoảng khách quan mà những tính lý tưởng xuất hiện trong chính xác nghiêm nhặt? Tại sao và làm thế nào sự nghiêm nhặt hay chính xác này được sinh ra khởi từ một sự không chính xác? Hơn nữa kinh nghiệm nào có thể điều hòa thời tính liên tục với sản xuất hay trực quan của một tiên thiên tuyệt đối ?
Derrida đi đến kết luận là miêu tả của Husserl phản lại những nguyên lý của òng: "Cái có thể đo lường" chính xác sinh ra từ thế giới sự vật không-thời gian, nguồn gốc của nó ở trong hoạt động của con người thuần túy là kỹ thuật: "Sự đánh bóng" cho ta ý tưởng thuần túy về mặt phẳng; khởi từ những đường và những điểm "ít nhiều thuần túy" xuất hiện những đường và điểm hình học. Hành vi thường nghiệm, kỹ thuật và tâm lý của "so sánh" tạo ra sự đồng nhất. Qua phân tích kể trên chỉ ra một khởi sinh thuần túy kỹ thuật, không khả niệm, chỉ dẫn tới tranh luận giữa thuyết duy tâm lý và thuyết duy luận lý; hoặc đó chỉ là một vận dụng thường nghiệm xây dựng những chỉ thị ý nghĩa lý tưởng, không có tính khách quan và chính xác, hoặc những khách thể tính lý tưởng chỉ khả hữu tiên thiên - người ta không hiểu được ý nghĩa hay tất yếu chuyển biến lịch sử của chúng.[64]
Thảo luận phê phán Nguyên ủy hình học ở chương II phần thứ tư, cũng là phần cuối luận án của Derrida mang tiêu đề Mục đích luận/Ýnghĩa của lịch sử và lịch sử của ý nghĩa, nhằm chỉ ra là trong tiểu luận về Nguyên ủy hình học như thể vấn đề ý hướng-lịch sử [xem kỳ 27], Husserl đã thất bại trong việc xây dựng phân tích ý hướng để mang lại một triết học thuần túy của lịch sử, vì sau khi viện dẫn tới một Lý trí ẩn dấu trong lịch sử [xem kỳ 37 & 38], ông đã lẫn lộn dự án triết học lịch sử với dự án về một lịch sử triết học. [65]
Từ Vấn đề khởi sinh trong triết học Husserl 1953/54 đến Dẫn nhập vào Nguyên ủy hình học 1962, Derrida đã viết một tiểu luận dày trên 170 trang (so với Tiếng nói và hiện tượng dày 117 trang, xem như một mặt khác của Dẫn nhập này) để chuyển vấn đề khởi sinh sang vấn đề ký hiệu, vì quả thực tiểu đề của Tiếng nói và hiện tượng là "dẫn nhập vào vấn đề ký hiệu trong hiện tượng luận Husserl".
----------------------------
[62] Derrida, Sdt: Il faudrait élargir le concept d'intentionnalité jusqu'à en faire un mouvement téléologique qui ne soit plus seulement transcendantal, mais ontologique au sens large du mot...Alors l'activité transcendantal de l'homme, et plus encore celle de l'homme européen, ne serait qu'un moment médiat et modifié de l'accomplissement originaire de cette ontologie... Avec cette intentionnalité téléologico-cosmique, la valeur d'une distinction entre analyse intentionnelle et analyse réelle est définitivement compromise. Elle l'est dans deux éventualités: que l'interrogation soit purement eidétique ou qu'elle renvoie implicitement à une genèse transcendantale.
En fait, les deux points de vue sont confusément mêlés dans L'origine de la géométrie... tout en reconnaissant que "le sens total de la géométrie [...] ne pouvait au début être déjà là à titre de projet", c'est-à-dire qu'il était constamment produit dans une histoire, Husserl prétend cependant accéder à son apparition dans l'évidence originaire de la "formation plus primitive du sens."
N'est-ce pas en supposant connu et achevé le sens total de la géométrie qu'on peut discerner son sens originaire?
N'est-ce pas à partir d'une évidence actuelle que je découvre l'évidence originaire?
Si j'avoue que le sens absolu du projet géométrique n'est pas encore pleinement accompli, comment pourrai-je décider que c'est bien la géométrie qui commence avec tel acte de la subjectivité ou que cet acte lui-même ne tient pas sa signification d'une constitution antérieure?
Si je vide la géométrie de son contenu effectif, traditionnel et actuel, il ne me restera rien ou seulement un concept formel de la géométrie... Et c'est en fonction de ce concept que je tenterai de définir le sens original ou originaire de la géométrie. J'aboutirai ainsi à une description qui oscillera entre un formalisme a priori ou un empirisme absolu, selon que je considérerai le concept comme absolu ou comme lui-même constitué par l'acte d'une subjectivité.
[63] Derrida, Sdt: Ở trích đoạn dẫn trên [trong Vấn đề khởi sinh triết học Husserl]: « Lors des premières collaborations orales des géomètres commençants, se fit naturellement sentir le besoin d'une détermination exacte des descriptions pour le matériel originaire et préscientifique; c'est alors que naquirent les méthodes à partir desquelles s'accomplirent les premières idéalités géométriques et leurs premières propositions "axiomatiques".» Trong chú thích cuối trang ở lần xuất bản năm 1990, Derrida xác định đã ghi bên lề một thời gian sau là: "non, contresens/ không được, phản nghĩa" và đã sửa lại trong bản dịch Nguyên ủy hình học của ông :"Dans les première collaborations orales des géomètres commençants, le besoin ne se faisait naturellement pas sentir d'une détermination exacte des descriptions pour les proto-matériaux pré-scientifiques et pour les modes selon lesquels les idéalités géométriques s'y rapportaient, et pour eux ensuite les premières propositions "axiomatiques" ont surgi."] Xem kỳ 33 gio-o.
[64] Derrida, Sdt: La description de Husserl trahit ses principes. La "mesurabilité" rigoureuse est née à partir du monde des choses spatio-temporelles. Son origine dans l'activité humaine est purement technique; c'est un "polissage" qui nous a donné l'idée pure de surface; à partir des lignes et des points "plus ou moins purs" sont apparus les lignes et les points géométriques. De même l'acte empirique, technique et psychologique de la "comparaison" a donné naissance à l'identité. Tous les détails de cette curieuse analyse décrivent une genèse purement technique. En tant que telle, cette genèse n'est pas intelligible et nous ramène au niveau, dépassé depuis longtemps, du débat entre psychologisme et logicisme. Ou bien c'est une opération empirique qui fonde les significations idéales et celles-ci sont alors dépourvues d'objectivité et de rigueur, ou bien les objectivités idéales sont possibles a priori et l'on ne comprend plus le sens ou la nécessité de leur devenir historique.
[65] Derrida, Sdt: [Ne nous étonnons pas de voir ] Husserl après avoir invoqué une Raison cachée dans l'histoire, confondre son projet de philosophie de l'histoire avec celui d'une histoire de la philosophie.
(c̣n tiếp)
Đặng Phùng Quân
http://www.gio-o.com/DangPhungQuan.html
© gio-o.com 2015