đào trung đąo

Thông Diễn Luận

Martin Heidegger

(49)

Kỳ 1,  Kỳ 2,  Kỳ 3,  Kỳ 4,  Kỳ 5,  Kỳ 6, Kỳ 7, Kỳ 8, Kỳ 9, Kỳ 10, Kỳ 11, Kỳ 12, Kỳ 13, Kỳ 14 Kỳ 15, Kỳ 16, Kỳ 17, Kỳ 18, Kỳ 19, Kỳ 20, Kỳ 21, Kỳ 22, Kỳ 23, Kỳ 24, Kỳ 25, Kỳ 26, Kỳ 27, Kỳ 28, Kỳ 29, Kỳ 30, Kỳ 31, Kỳ 32, Kỳ 33, Kỳ 34, Kỳ 35, Kỳ 36, Kỳ 37, Kỳ 38, , Kỳ 39, , Kỳ 40, Kỳ 41, Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49, Kỳ 50, Kỳ 51, Kỳ 52, Kỳ 53, Kỳ 54, Kỳ 55, Kỳ 56, Kỳ 57, Kỳ 58, Kỳ 59, Kỳ 60, Kỳ 61, Kỳ 62, Kỳ 63,  Kỳ 64,  Kỳ 65, Kỳ 66, Kỳ 67, Kỳ 68, Kỳ 69, Kỳ 70, Kỳ 71, Kỳ 72, Kỳ 73, Kỳ 74, Kỳ 75, Kỳ 76, Kỳ 77, Kỳ 78, Kỳ 79, Kỳ 80, Kỳ 81, Kỳ 82, Kỳ 83, Kỳ 84, Kỳ 85, Kỳ 86, Kỳ 87, Kỳ 88, Kỳ 89, Kỳ 90, Kỳ 91, Kỳ 92, Kỳ 93, Kỳ 94, Kỳ 95, Kỳ 96, Kỳ 97, Kỳ 98, Kỳ 99, Kỳ 100, Kỳ 101, Kỳ 102, Kỳ 103, Kỳ 104, Kỳ 105, Kỳ 106, Kỳ 107, Kỳ 108, Kỳ 109, Kỳ 110,

Trong Chương 4, Phần I giáo trình  Einleitung in die Phȁnomenologie der Religion [EPR] /Nhập môn Hiện tượng luận về Tôn giáo Heidegger định rõ: “Chúng ta sẽ đặt tên cách sử dụng có phương pháp một sự hiểu biết đã trở thành một hướng dẫn cho diễn giải hiện tượng luận, đó là “chỉ dẫn hình thức.” Những hiện tượng sẽ được xem xét theo cái ý nghỉa chỉ định hình thức mang theo trong chính nó. Qua việc xem xét một cách có phương pháp, cái ý nghĩa được chỉ định một cách hình thức này phải trở thành rõ rệt tại sao chỉ dẫn hình thức, mặc dù hướng dẫn việc xem xét, nhưng lại không thể đem vào những vấn đề cứu xét cái ý kiến đã được quan niệm từ trước, hay một cái gì đó  thuộc về hoặc một sự cứu xét có tính chất thái độ, hay những phân cách theo vùng/miền người ta quan niệm như là tuyệt đối. Vấn đề “chỉ dẫn hình thức” thuộc về chính “lý thuyết”của phương pháp hiện tượng luận, theo nghĩa rộng, là thuộc về vấn đề lý thuyết, về hành vi lý thuyết, của hiện tượng biệt phân (differentiating).” (EPR trang 38). Hiện tượng luận, theo Heidegger, để có thể tiếp cận một cách đúng thực kích thước đời sống tôn giáo, phải trình ra được tính chất đa diện của của đời sống theo phương pháp chỉ dẫn hình thức để rồi có thể đi vào đúng đường qua những chiều kích khác nhau. Nói khác đi, muốn làm được như vậy, chính triết học cần có một luận lý thích đáng hay một lý thuyết về xây dựng ý niệm.   Nếu đối tượng nghiên cứu của triết lý tôn giáo là kinh nghiệm tôn giáo thì ta phải xem xét tính chất tổng quát của đối tượng này. Ý nghĩa tổng quát của tính chất lịch sử thích hợp cho việc phân định  một phạm vi riêng biệt trong toàn thể các hữu, và với sự phân định này ta có thể hoàn thành công trình triết học trong chừng mực điều này tùy thuộc vào việc chia phần toàn thể các hữu của triết học và chỉ định việc nghiên cứu cho các vùng/miền cho các khoa học khác nhau. Nghiên cứu hữu thể học hiểu như phân loại các hữu trong chừng mực các hữu chỉ hữu hiện đối với một ý thức, thế nên sự phân loại hữu thể học tương ứng với một hữu có liên hệ tới ý thức (eine bewuβtseinsmäβige) trong đó những câu hỏi được đặt ra về những mối quan hệ giữa những “dạng thức của ý thức,” trong những dạng thức này các hữu “tự xây dựng”, nghĩa là trở thành được ý thức. Vấn đề này do Kant dã đặt ra nhưng không giải quyết, và chính hiện tượng luận của Husserl đã cung cấp những phương tiện để nghiên cứu một cách cụ thể. “Mỗi sự vật (jedes Gegenständliche)  đứng trong hình thức của sự xây dựng này. Trong hiện tượng luận của Husserl, chính ý thức trở thành một vùng/miền, và vùng/miền này tùy thuộc vào việc cứu xét có tính chất vùng/miền.” (EPR trang 39) Đó là lý thuyết về xây dựng: những qui luật về xây dựng thuộc về ý thức, tính chất luật tắc này không những chỉ là nguyên lý nguyên ủy mà còn là nguyên lý tổng quát nhất. “Nguyên lý này tự nó bày tỏ một cách tổng quát và nguyên ủy trong hiện tượng luận siêu nghiệm/vượt.” (EPR trang 39). Như ta biết có nhiều vùng/miền khác nhau trong toàn thể các hữu vì vậy theo Husserl, đẻ tiếp cận được tổng thể ta cần làm công việc tổng-quát-hóa và hình-thức-hóa. Lấy lại phân tích của Husserl về ý nghĩa của sự khác biệt giữa tổng-quát-hóa (Generalisierung) và hình-thức-hóa (Formalisierung) trong chương cuối của quyển Logische Untersuchungen I/Nghiên cứu Luận lý I và trong §13 quyển Ideen zu einer reinen Phänomenologie/Những khái niệm thuộc về Hiện tượng luận thuần túy Heidegger đẩy xa quan niệm của Husserl hơn nữa để giải thích ý nghĩa của “chỉ dẫn hình thức.”

   Tổng quát hóa nghĩa là qui chung về cùng loại. Chẳng hạn: đỏ là một màu, màu là phẩm tính cảm giác. Nếu ta đi xa hơn nữa khi nói những phẩm tính như thế, những sự vật như thế là những yếu tính và rồi: đỏ, màu sắc, phẩm tính cảm giác, kinh nhgiệm, loại, hạng, yếu tính là những sự vật (Gegenstände)  thì lập tức câu hỏi được đặt ra là: việc đi từ “đỏ” sang “màu sắc” hay từ “màu sắc” sang “phẩm tính cảm giác” có giống như việc đi từ “phẩm tính cảm giác” sang “yếu tính” và từ “yếu tính” sang “sụ vật” có giống nhau không? Xét kỹ thì câu trả lời là không. Việc đi từ “đỏ” sang “màu sắc” rồi sang “phẩm tính cảm giác” là tổng quát hóa; còn đi từ “phẩm tính cảm giác” sang “yếu tính” lại là hình thức hóa. Lại nữa:  có phải xác định “phẩm tính cảm giác”  qui định “màu sắc” theo cùng một nghĩa như qui định hình thức là “sự vật” (Gegenstand) bất kỳ cái gì ta muốn không?  Hiển nhiên là không. Theo Heidegger, sự khác biệt giữa tổng-quát-hóa và hình-thức-hóa tuy vậy vẫn chưa thật rõ ràng. Thực ra, khi ta tổng-quát-hóa thì việc này bị ràng buộc vào một phạm vi vật chất nào đó. Thứ tự những bước của “những tính chất tổng quát” (loại và hạng)  được qui định theo chủ điểm cứu xét trong đó việc tính đến phạm vi vật chất là thiết yếu. Nhưng đối với hình-thức-hóa, chẳng hạn nói “Đá là một đối tượng” thì thái độ (Einstellung) của ta khi hình thức hóa lại không bị ràng buộc vào tính chất vật chất của mọi vật, thái độ này hoàn toàn không bị ràng buộc bởi những nội dung vật chất hay thứ  tự từng buớc hình thức hóa, nghĩa là không cần đi từ cấp độ thấp lên cấp độ cao hơn, nhưng lại phải được kích hoạt theo một cách nào đó, và sự kích hoạt này khởi từ chính ý nghĩa cũa tương quan thái độ (Einstellungsbezug): tôi nhìn thấy sự qui định “là gì” của sự vật (Wasbestimmtheit)  không phải từ nơi đối tượng mà đúng ra tôi “đọc ra” qui định của đối tượng. Muốn vậy tôi phải quay mắt khỏi cái nội dung-là gì (Wasgehalt) và chỉ chú tâm vào sự kiện đối tượng là một cái được cho sẵn ở đấy, như một đối tượng được nắm bắt theo thái độ (attitudinally grasped object). Thế nên hình-thức-hóa xuất phát từ ý nghĩa tương quan của chính tương quan thái độ thuần túy chứ không từ cái nội dung là gì. Tương quan thái độ thuần túy phải được quan niệm như một sự kích hoạt thì mới thấy được nguồn gốc lý thuyết của nó., và tư tưởng tri61t lý phải được quan niệm trong sự kích hoạt nguyên ủy của nó (Einstellungsvoltlzug) qua đó sự diễn giải hiện tượng luận và  cử hoạt của tư tưởng được soi sáng. Nguồn gốc của tính hình thức nằm trong ý nghĩa tương quan. Tính chất đa phức của ý nghĩa tương quan được mô tả trong những phạm trù hữu-thể-luận hình thức khoanh vùng giới hạn thái độ lý thuyết không chính thực trong ý nghĩa tương quancủa chúng, nếu không được thì trong sự kích hoạt nguyên ủy của thái độ này. Vậy khi nói đến “chỉ dẫn hình thức” thì hình thức ở đây phải chăng có nghĩa của cái được hình thức hóa hay có một nghĩa nào khác? Tóm lại, trong khi tổng quát hóa vươn lên những cấp độ cao hơn của tính chất chung, còn hình thức hóa đi trở ngược lại những hình thức luận lý và phạm trù mà việc tổng quát hóa thường sử dụng. Điêu cần chú ý ở đây là điểm chung giữa tổng quát hóa và hình thức hóa là cả hai cùng ở trong ý nghĩa của “sự tổng quát” trong khi chỉ dẫn hình thức không có liện hệ gì tới tính chất tổng quát. Ý nghĩa của chữ “hình thức” trong cụm từ “chỉ dẫn hình thức” nguyên ủy hơn.  Theo Heidegger, “Tính chất hình thức là cái tương quan. Chỉ dẫn hình thức trước hết phải chỉ định tương quan của hiện tượng  - theo nghĩa phủ nhận, đúng thế, như thể để cảnh báo!  Một hiện tượng phải được ước định thế nào cho ý nghĩa tương quan của nó được tạm thời trì hoãn. Ta phải tránh đừng coi ý nghĩa tương quan đó là  từ nguồn gốc có tính chất lý thuyết một cách đương nhiên. Mối tương quan và sự trình diễn của hiện tượng không trước tiên được xác định nhưng đuợc trì hoãn. Đó là một vị trí đối nghịch với khoa học ở một mức độ cao nhất. Không có việc đưa vào trong một phạm vi vật chất nào cả, nhưng đúng ra ngược lại: chỉ dẫn hình thức là một sự phòng thủ (Abwehr), một đảm bảo an toàn trước hết, để cho tính chất kích hoạt vẫn được tự do. Sự cần thiết của biện pháp tiền cẩn trọng này là do bởi khuynh hướng tuột đi của kinh nghiệm đời sống kiện tính cứ luôn luôn đe dọa sẽ trôi tuốt vào tính chất khách quan, và vì đã cẩn trọng từ trước nên chúng ta vẫn thu hồi được hiện tượng.” (EPR trang 44)

   Tổng-quát-hóa và hình-thức-hóa được khởi động/khởi động hoặc một cách lý thuyết hoặc một cách có tính chất thái độ. Trong tổng-quát-hóa trật/thứ tự được kích hoạt trực tiếp, còn trong hình-thức-hóa lại là gián tiếp. Ngược hẳn lại, chỉ dẫn hình thức không quan tâm tới thứ tự. Chỉ dẫn hình thức chỉ có ý nghĩa đối với diễn giải hiện tượng luận mà thôi. Nếu như nhiệm vụ của triết học là qui định một cách tổng quát cái khách quan theo cách cứu xét hiện tượng luận thì chỉ dẫn hình thức hoàn thành được nhiệm vụ này, có nghĩa chỉ dẫn hình thức là sự đặt vị trí (positing) của diễn giải hiện tượng luận. Chẳng hạn khi áp dụng để giải quyết vấn đề ý nghĩa của tính lịch sử, chỉ dẫn hình thức coi ý nghĩa này không được quan niệm như một ý nghĩa đã xác định ý nghĩa lịch sử của thế giới trong tính chất cơ cấu của nó hay như một qui định mô tả ý nghĩa tổng quát nhất của chính tính chất lịch sử này. Chỉ dẫn hình thức chỉ ra “thời tính” trước tiên phải được nhìn nhận như chưa được xác định vì ta chưa biết rõ mình nói về thời gian nào, do đó tránh được thiên kiến. Heidegger tuyệt đối phản bác quan điểm có tính chất lý thuyết đầy thiên kiến và bảo lưu quan điểm phải lấy điểm khởi hành từ kinh nghiệm đời sống kiện tính khi cứu xét tính chất lịch sử để tìm ra ý nghĩa của thời gian.

(còn tiếp)

đào trung đąo

http://www.gio-o.com/DaoTrungDao.html

©gio-o.com 2011