đào trung  đĄO

Thông Diễn Luận

Martin Heidegger

(26)

Kỳ 1,  Kỳ 2,  Kỳ 3,  Kỳ 4,  Kỳ 5,  Kỳ 6, Kỳ 7, Kỳ 8, Kỳ 9, Kỳ 10, Kỳ 11, Kỳ 12, Kỳ 13, Kỳ 14 Kỳ 15, Kỳ 16, Kỳ 17, Kỳ 18, Kỳ 19, Kỳ 20, Kỳ 21, Kỳ 22, Kỳ 23, Kỳ 24, Kỳ 25, Kỳ 26, Kỳ 27, Kỳ 28, Kỳ 29, Kỳ 30, Kỳ 31, Kỳ 32, Kỳ 33, Kỳ 34, Kỳ 35, Kỳ 36, Kỳ 37, Kỳ 38, , Kỳ 39, , Kỳ 40, Kỳ 41, Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49, Kỳ 50, Kỳ 51, Kỳ 52, Kỳ 53, Kỳ 54, Kỳ 55, Kỳ 56, Kỳ 57, Kỳ 58, Kỳ 59, Kỳ 60, Kỳ 61, Kỳ 62, Kỳ 63,  Kỳ 64,  Kỳ 65, Kỳ 66, Kỳ 67, Kỳ 68, Kỳ 69, Kỳ 70, Kỳ 71, Kỳ 72, Kỳ 73, Kỳ 74, Kỳ 75, Kỳ 76, Kỳ 77, Kỳ 78, Kỳ 79, Kỳ 80, Kỳ 81, Kỳ 82, Kỳ 83, Kỳ 84, Kỳ 85, Kỳ 86, Kỳ 87, Kỳ 88, Kỳ 89, Kỳ 90, Kỳ 91, Kỳ 92, Kỳ 93, Kỳ 94, Kỳ 95, Kỳ 96, Kỳ 97, Kỳ 98, Kỳ 99, Kỳ 100, Kỳ 101, Kỳ 102, Kỳ 103, Kỳ 104, Kỳ 105, Kỳ 106, Kỳ 107, Kỳ 108, Kỳ 109, Kỳ 110,

  Cái nhìn của Heidegger về thơ của Trakl qua cách trích dẫn cho chúng ta thấy đối với Heidegger toàn bộ thi phẩm của Trakl chỉ là Bài Thơ duy nhất. Điều này thấy rõ trong cách đặt tựa đề bài thuyết trình của Heidegger “Die Spache im Gedicht/Ngôn ngữ trong Bài Thơ” – chữ “Bài Thơ” dùng chỉ chung toàn thể thi phẩm/những bài thơ của Trakl. Chính qua cái nhìn như vậy nên Heidegger thảo luận và minh giải thơ của Trakl khá đặc biệt ở chỗ thu tập những câu hay đoạn thơ trích  rải rác trải suốt thi phẩm của Trakl và ghép ý nghĩa của những câu thơ trích dẫn này thành một tấm thảm dệt nên bức tranh quang cảnh thơ. Thoạt nhìn người ta có thể cho rằng sự chọn lựa trích dẫn cố ý này nhằm phục vụ cho mục đích trình bày quan niệm về ngôn ngữ của Heidegger. Điều này tuy đúng với quan niệm của Heidegger về tiền-thức, tiền-niệm, và tiền-hữu trong thông-diễn-luận nhưng có thể người ta vẫn cảm thấy có sự gò ép. Và một người đọc khác khi đọc thơ Trakl có thể không hoàn toàn đồng ý với diễn giải của Heidegger. Đó  chính là vấn nạn của thông-diễn-luận (hermeneutic problem). Tuy nhiên chúng ta hãy tiếp tục theo bước Heidegger để tìm xem ngôn ngữ trong Bài Thơ (của Trakl) như thế nào.

  Sang bước thứ nhì Heidegger cho rằng muốn chiêm ngưỡng quang cảnh, nơi chốn thơ của Trakl chỉ có thể bằng cách rõi theo con đường của kẻ xa lạ và đặt câu hỏi: Ai là kẻ đã ra đi, đã biệt xa và cảnh trí những con đường của kẻ xa lạ như thế nào?

   Trong phần này Heidegger trình bày sự hóa thân của kẻ xa lạ và chỉ ra tính chất biệt xa là nơi chốn hoàn hảo của thơ, và tính chất biệt xa này trước tiên thu tập sự nghe ngóng của thi sĩ vào âm nhạc của nó để âm nhạc này có thể ngân vang qua lời thi sĩ. Và sự lạnh lẽo màu trăng của màu xanh đêm ma quái thiêng liêng cũng ngân vang và tỏa sáng xuyên suốt tia nhìn và sự cất lời của thi sĩ. “Ngôn ngữ này trở thành một thứ nói-sau, trở thành thi ca. Những từ/chữ nói ra của Thi ca cất giữ nhận định thi ca như thể một thứ có bản chất thiết yếu mãi mãi không được nói ra.” (WL:188).

    Trước hết kẻ xa lạ xa biệt và xa biệt có nghĩa đã chết.  Cái chết của kẻ xa lạ được nói tới trong một số bài thơ của Trakl. Trong bài Psalm I/Thánh ca I : “Der Wahnsinnige ist gestorben/Kẻ điên cuồng đã chết…Man begrȁbt den Fremden/Người ta chôn cất kẻ xa lạ.” Còn trong bài Siebengesang des Todes/Bảy Khúc Ca của Cái Chết kẻ xa lạ lại được gọi là “weiβe Fremdling/kẻ xa lạ trắng” và câu áp chót trong bài bài Psalm I/Thánh ca I Trakl viết: “In seinem Grab spielt der weiβe Magier mit seinen Schlangen/Trong mồ người làm trò quỷ thuật đùa rỡn với những con rắn của hắn ta.” Như vậy kẻ đã chết thực ra vẫn âm thầm sống trong mồ, suy nghĩ đắm chìm và đùa rỡn với rắn nhưng rắn lại không thể bức hại hắn. Trong bài Die Verfluchten/Kẻ Bị Nguyền Rủa ta đọc thấy: “Ein Nest von scharlachfarbnen Schlangen bȁumt/Một ổ rắn màu đỏ tía quằn quại/ Sich trȁg in ihrem aufgewȗhlten Schoβ/Thờ thẫn trong lòng chao đảo của cô bé.” Người xa lạ cũng được gọi là người điên nhưng cái điên của hắn không phải là điên bình thường. Đầu óc hắn vẫn cảm nhận nhưng không cảm nhận như người bình thường. Vì hắn là kẻ xa biệt, hắn là kẻ điên khùng vì hắn đã đi theo một hướng khác mọi người. Trên con đường hắn chọn lựa tâm trí hắn đuổi theo sự tịch lặng vĩ đại nên sự điên khùng của hắn có thể được gọi là “dịu dàng” như trong bài An einen Frȕhverstorbenen: “Jener aber ging die steinernen Stufen des Mőnschbergs hinab,/Ein blaues Lȁcheln im Antlitz und seltsam verpuppt/In seine stillere Kindheit und starb;/Rồi hắn (kẻ khác) đi xuống những bậc đá của Đồi Mőnschberg,/Một nụ cười xanh trên khuôn mặt hắn và được phủ kín một cách lạ kỳ/ Trong tuổi thơ thật thinh lặng  và chết đi.” Như thế có nghĩa kẻ biệt xa chết rất trẻ, cái thân xác mềm mại của hắn được khâm liệm trong tuổi thơ được cất giữ trong niềm tĩnh lặng. Cái “ hình dạng tối đen của sự lạnh lẽo” của hắn được Trakl tả trong bài Am Mőnchsberg/Trên Đồi Mőnchsberg như sau: “Immer folgt dem Wandrer die dunkle Gestalt der Kȕhle/ Űber knőchernen Steg, die hyazinthene Stimme des Knaben,/Leise sagend die vergessene Legende des Walds/Cái hình dạng tối đen của sự lạnh lẽo chẳng hề theo đuổi kẻ lang thang/Trên những nhịp cầu bằng xương, và tiếng nói dạ hương của đứa bé,/Thầm thì ngâm nga bài cổ tích đã bị lãng quên của của rừng cây.”  Cái “hình dạng tối đen của sự lạnh lẽo” không đi theo sau kẻ lang thang mà đi phia trước hắn bởi vì tiếng nói xanh của đứa bé khôi phục cái đã bị lãng quên và tiên đoán điều đó. Đứa trẻ đó là ai - kẻ đã chết khi còn rất trẻ? Trong bài An den Knaben Elis ta đọc thấy: “…wenn deine Stirne leise blutet/Uralte Legenden/Und dunkle Deutung des Vogelflugs/ …trán nó rướm máu/Những truyện cổ tích xưa cũ/Và lời tiên đoán tối tăm về đường chim bay.” Thế còn kẻ đi qua cây cầu bằng xương là ai? Cũng trong bài này thi sĩ nhắn hỏi: “O, wie lange bist, Elis, du verstorben/ Hởi Elis, anh chết đi đã bao lâu rồi.” Vậy kẻ xa lạ đi qua cầu bằng xương chính là Elis đi xuống nhập vào sự ban sơ nguyên thủy, sự ban sơ nguyên thủy này nhiều tuổi/già hơn loại người đã già cỗi rữa nát, ban sơ già hơn vì lưu tâm hơn, lưu tâm hơn vì tĩnh lặng hơn nhờ có sức mạnh giữ mình tĩnh lặng. Elis không phải là kẻ chết đi để rồi ruỗng mục mà để băng mình vào buổi ban sơ như kẻ xa lạ phơi mở bản chất con người vào kẻ chưa ra đời (unborn) theo cách nói của Trakl. Như thế kẻ xa lạ chết đi để nhâp vào buổi ban sơ nguyên thủy chính là kẻ chưa ra đời, “xa lạ” với “chưa ra đời” chỉ là một như câu thơ trong bài  Mùa Xuân Sáng Ngời  “Và kẻ chưa chào đời hướng về sự yên bình của chính nó” có nghĩa  nó canh giữ tuổi thơ tĩnh lặng để chờ đón nhân loại thức tỉnh. Đến đây thì ta thấy kẻ biệt xa, kẻ xa lạ, và kẻ chưa chào đời cùng là một. Hành trình của của họ là cuộc hành trình đơn độc, kẻ chưa chào đời đi qua những thành phố ảm đạm,  kẻ biệt xa đơn độc trên mặt hồ vào đêm dưới bầu trời đầy sao, kẻ điên khùng băng qua hồ trên chiếc thuyền vàng óng như trong bài Winkel am Wald//Góc Rừng “Auch zeigt sich sanftem Wahnsinn oft das Goldne, Wahre/Sự điên khùng dịu dàng cũng thường thấy màu vàng óng, đúng thực”, con đường kẻ xa lạ băng ngang những ‘năm ma quái’ ngày ngày hướng về sự khởi đầu và tâm hồn của hắn được thu tập vào sự chính đáng như câu thơ “O! wie gerecht sind, Elis, alle deine Tage/Ồ, Elis, tất cả những ngày của ngươi sao mà chính đáng”. Câu cuối trong bài Jahr/Năm Trakl viết về sự ban sơ : “Goldenes Auge des Anbeginns, dunkle des Endes/Mắt vàng óng của sự khởi đầu, niềm kiên nhẫn tối thẳm của sự kết thúc.” Sự ban sơ này là một  thời gian của những năm ma quái tĩnh lặng tối thẳm đối nghịch với ban sơ rực sáng, ban sơ rực sáng vì tĩnh lặng hơn, sự rực sáng của một tuổi thơ khác kẻ biệt xa  bước vào. Ban sơ duy trì bản chất nguồn cội còn bị che khuất của thời gian. “Bản chất này sẽ tiếp tục không bị xâm nhập bởi cách tư tưởng đang ngự trị, chừng nào mà quan niệm của Aristotle về thời gian, khắp nơi coi là mẫu mực, hãy còn giữ được giá trị lưu hành. Theo quan niệm này, thời gian – hoặc được quan niệm một cách cơ giới hay có tính chất cơ động   hay hiểu như sự tan rã nguyên tử - là cái kích thước của cách tính toán theo lượng hoặc phẩm về diễn biến của thời gian được coi như sự tiến diễn theo từng hồi.” (WL:176). Theo Heidegger, “Tuy nhiên, thời gian thực sự là việc đi tới của cái gì đã là, không phải là cái đã qua nhưng đúng ra là sự thu tập của hữu thiết yếu, sự thu tập này có trước mọi cái sẽ tới vì nó tự thu tập vào nơi cất giữ của cái ban sơ, trước thời điểm định sẵn.” (WL:176-7). Quay trở lại giải thích nghĩa chữ “ma quái” trong thơ Trakl dùng kèm theo những chữ như những năm, những con đường đi của kẻ xa lạ, Heidegger cho rằng sự biệt xa là ma quái trong đó chữ ma quái hiểu theo nghĩa cổ xưa là cái gì xuất phát từ tinh thần/trí, đi theo bản chất của tinh thần/trí, nhưng tinh thần/trí ở đây không hiểu theo nghĩa cơ đốc giáo hay siêu hình học truyền thống vẫn hiểu. Heidegger trích dẫn một số câu thơ của Trakl – nhất là bài “Bài ca Tinh thần/trí” có thể làm cho những người đọc hời hợt nông cạn hiểu “tinh thần/trí” theo nghĩa tôn giáo hay siêu hình là có lý trí, trí tuệ, ý hệ. Sự xa biệt tuy có tính chất tinh thần, được xác định bởi tinh thần, nhưng không “từ tinh thần.” Vậy Trakl hiểu tinh thần là gì? Trong bài Grodek Trakl nói đến “Die heiβe Flamme des Geistes/ngọn lửa nóng bỏng của tinh thần” theo nghĩa tinh thần như ngọn lửa bùng cháy, đột hiện, đe dọa, và tiêu hủy con người. Trong bài thơ xuôi Verwandlung des Bősen/Sự biến đổi của Ác Trakl coi tinh thần theo nghĩa ma quỷ, hữu bị kinh hoàng, xuất hồn (ek-static). Tinh thần hay ma quỷ hiểu theo cách đó có hữu khả hữu cả trong sự thuần hậu lẫn trong sự hủy diệt. Bản chất của tinh thần nằm trong sự cháy bùng thành ngọn lửa, vạch ra một đường đi mới, chiếu sáng con đường này, và đưa con người lên đường, gây bão bùng trên chốn thiên đình và “truy đuổi Thượng đế”, dẫn dắt linh hồn đi vào sự lạ lẫm/lùng như trong câu thơ “Một cái gì đó lạ lẫm/lùng là linh hồn trên mặt đất.” Tâm hồn như một tặng phẩm của tinh thần có nhiệm vụ canh giữ, cưu mang nuôi nấng tinh thần bằng ngọn lửa bản chất của mình. Ngọn lửa này là ánh tỏa của nỗi u sầu, “lòng kiên nhẫn của tâm hồn cô quạnh” của kẻ lang thang trong cuộc hành trình nặng gánh sinh phần đưa linh hồn đến với tinh thần/trí như trong bài thơ An Luzifer/Cho Lucifer của Trakl: “Dem Geist leih deine Flamme, glȕhende Schwermut/Hãy cho tinh thần vay mượn ngọn lửa của ngươi, nỗi U Sầu tỏa sáng,” tuy rằng nỗi lòng chĩu nặng của linh hồn chỉ thể tỏa sáng khi linh hồn lang thang đi vào được chốn tận cùng xa thẳm của hữu thiết yếu tức là cái bản chất lang thang của nó. Sự vĩ đại của tâm hồn nằm ở khả năng hoàn tất nhãn quan bùng cháy giúp linh hồn đớn đau về được nơi cư ngụ/nhà của nó. Sự đớn đau này là một sức mạnh xô đẩy tâm hồn lang thang nhập với cơn bão tố nơi thiên đình và săn đưổi Thương đế. Chính cái nhãn quan bốc lửa này là sự đớn đau khuấy động, bản chất của linh hồn, cái đem lại sự sống. Trong thơ của Trakl sự đớn đau ẩn dấu trong đá tảng long lanh chiếu sáng bản chất cổ đại của ban mai đầu tiên, cái ban mai sớm sủa nhất như một khởi đầu tiên khởi đến với mọi vật đang trở thành sự vật, đưa những sự vật này đến hữu thiết yếu của chúng. Thế nhưng nỗi đớn đau đá tảng bấy lâu im lìm cũng lên tiếng nhắn bảo cho những kẻ lang thang đang đi theo kẻ xa lạ tìm về chốn cư ngụ là hữu thiết yếu bấy lâu bị che khuất. Trong bài Verklȁrung/Biến đổi Trakl viết: “Blaue Blume,/Die leise tőnt in vergilbtem Gestein/Bông hoa xanh thắm/ Lặng lẽ ngân vang trong đá tảng úa màu”, bông hoa xanh thắm ở đây chính là “bông hoa ngô đồng mềm mại” của đêm tối ma quái vậy. Theo Heidegger bài Verklȁrung/Biến đổi này của Trakl là “Bài thơ độc  đáo nhất so với tất cả mọi bài khác vì trong bài này sự rộng lớn của nhãn quan, sự xâu thẳm của tư tưởng, và sự đơn giản của lời, tất cả lóng lánh tỏa ngát gần gũi và mãi mãi bền lâu, một cách không thể tả.” (WL:184).

(còn tiếp)

đào trung  đĄO

http://www.gio-o.com/DaoTrungDao.html

© gio-o.com 2011