đào trung đạo

Thông Diễn Luận

Martin Heidegger

(45)

Kỳ 1,  Kỳ 2,  Kỳ 3,  Kỳ 4,  Kỳ 5,  Kỳ 6, Kỳ 7, Kỳ 8, Kỳ 9, Kỳ 10, Kỳ 11, Kỳ 12, Kỳ 13, Kỳ 14 Kỳ 15, Kỳ 16, Kỳ 17, Kỳ 18, Kỳ 19, Kỳ 20, Kỳ 21, Kỳ 22, Kỳ 23, Kỳ 24, Kỳ 25, Kỳ 26, Kỳ 27, Kỳ 28, Kỳ 29, Kỳ 30, Kỳ 31, Kỳ 32, Kỳ 33, Kỳ 34, Kỳ 35, Kỳ 36, Kỳ 37, Kỳ 38, , Kỳ 39, , Kỳ 40, Kỳ 41, Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49, Kỳ 50, Kỳ 51, Kỳ 52, Kỳ 53, Kỳ 54, Kỳ 55, Kỳ 56, Kỳ 57, Kỳ 58, Kỳ 59, Kỳ 60, Kỳ 61, Kỳ 62, Kỳ 63,  Kỳ 64,  Kỳ 65, Kỳ 66, Kỳ 67, Kỳ 68, Kỳ 69, Kỳ 70, Kỳ 71, Kỳ 72, Kỳ 73, Kỳ 74, Kỳ 75, Kỳ 76, Kỳ 77, Kỳ 78, Kỳ 79, Kỳ 80, Kỳ 81, Kỳ 82, Kỳ 83, Kỳ 84, Kỳ 85, Kỳ 86, Kỳ 87, Kỳ 88, Kỳ 89, Kỳ 90, Kỳ 91, Kỳ 92, Kỳ 93, Kỳ 94, Kỳ 95, Kỳ 96, Kỳ 97, Kỳ 98, Kỳ 99, Kỳ 100, Kỳ 101, Kỳ 102, Kỳ 103, Kỳ 104, Kỳ 105, Kỳ 106, Kỳ 107, Kỳ 108, Kỳ 109, Kỳ 110,

Phân tích lược đồ (scheme) của bài luận văn nhận chức giảng viên Die Kategorien und Bedeutungslehre des Duns Scotus năm 1916 Theodore Kisiel (The Genesis of Heidegger’s Being & Time) nhận ra hai đột phá trong lộ trình tư tưởng của Heidegger: thứ nhất, câu hỏi/vấn đề hữu thể học về “cái gì đó” (Etwas) được định tính như “một cái gì đó nguyên ủy” (Ur-etwas), và sau này trong giảng khóa Mùa Hè 1920 Heidegger dưới ảnh hưởng triết học Tân-Kant gọi là “kiện tính”; và thứ nhì, liên hệ với vấn đề trên ta thấy trong lược đồ bài luận văn Heidegger muốn giải đáp sao cho có hiệu quả mối liên hệ về mặt  phương pháp giữa “cái gì đó nguyên ủy” tiền-lý-thuyết (pretheorical primal something) và “cái gì đó khách quan đứng về mặt luận lý hình thức” trên lý thuyết (theoretical formal-logical objective something) được kích khởi trong “cái đó” và dẫn tới ngả tiếp cận “cái đó”. Mối quan hệ này, theo Heidegger, rất quan trọng đối với phương pháp hiện tượng luận và được Heidegger khuôn lại trong từ “chỉ dẫn hình thức” (formal indication). Chính từ những báo hiệu này chúng ta mới hiểu rõ hơn về từ  “thông diễn luận kiện tính” Heidegger dùng sau này trong giáo trình năm 1923 Ontologie: Hermeneutik der Faktizität. “Etwas/Cái gì đó” Heidegger dùng trong Die Kategorien und Bedeutungslehre des Duns Scotus sau này Heidegger hiểu chính là Hữu vậy. Cũng cần lưu ý đến việc sử dụng, khai thác danh từ và câu không ngôi (impersonal) trong tiếng Đức của Heidegger như “es gilt”, es wertet, “es gibt”, “es weltet”, và “es er-eignet sich”, trong đó quan trọng nhất là “es gibt” (nó là) và “es weltet” (nó thế giới) , vừa tránh dùng ngôn ngữ siêu hình học cổ điển vừa nhằm nhấn mạnh đến hành động cụ thể của kinh nghiệm nền tảng chứ không coi đó như thực thể, dùng danh từ không ngôi để mô tả cái cá biệt, duy nhất. Sau này Heidegger sẽ triển khai kiện tính của hữu con người như là biến cố, Hữu đạt (Event/Ereignis) cũng chính là kiện tính của Thời gian.

   Vào thời điểm viết bài luận văn Die Kategorien und Bedeutungslehre des Duns Scotus Heidegger chịu ảnh hưởng của Emil Lask (1875-1915) tác giả của quyển Logik der Philosophie  khá rõ rệt. Cả Heidegger lẫn Lask đều là học trò của Heinrich Rickert chủ soái phái Tân-Kant ở Marburg. Chủ đề chính của bài luận văn là phạm trù: làm sao biểu đạt hữu trong các phạm vi khác nhau của thực tại và đâu là những khái niệm căn bản dùng để mô tả, biểu đạt hữu trong khái niệm siêu nghiệm/vượt. Lask đã phối hợp học thuyết Tân-Kant với hiện tượng luận của Husserl để đi tới “luận lý của triết học” qua sự phân biệt những phạm trù tạo dựng (constitutive categories) bao gồm trong những  phạm vi của thực tại và những phạm trù phản tư (reflexive categories)  trống rỗng, có tính chất hình thức và tổng quát. Heidegger lấy lại quan niệm về những phạm trù tạo dựng của Lask áp dụng vào phương pháp hiện tượng luận để đi tới khái niệm kiện tính: cái đúng thật siêu nghiệm (transcendental verum) trong mối tương quan ngoại hướng (noematic) với chân lý bao gồm trong những phạm trù tạo dựng dẫn tới khám phá ra  “nguyên lý qui định vật chất của hình thức” dẫn tới khái niệm “sự chỉ dẫn có tính chất hình thức” (formal indication). Khái niệm “chỉ dẫn hình thức” này giữ vai trò trung tâm trong thông diễn luận của Heidegger được khám phá trong thảo luận  về nhất thể siêu nghiệm (transcendental unum) nằm trong những phạm trù phản tư của Lask. Transcendental verum và transcendental unum đều là những khái niệm trong hữu thể luận thời trung cổ về loại suy hữu.  Ta thấy Heidegger quan niệm kiện tính là verum nằm trong phạm trù tạo dựng và chỉ dẫn hình thức là unum nằm trong phạm trù phản tư.

   Dùng mô tả hiện tượng luận để biểu đạt những phạm vi khác nhau của thực tại vì Heidegger cho rằng không thể dùng cách suy diễn tiên thiên, kiện tính chỉ thể được chỉ ra, hay nói theo hiện tượng luận, kiện tính bày ra, phơi mở trước mắt chúng ta trong tự tính (selfness) của nó, ta có thể trực tiếp nắm bắt. Nói cách khác, trong thực hành chúng ta chỉ việc thực sự nắm bắt tất cả những gì phải nắm bắt và từ đó rút ra cái tự ngã thuần túy của cái trao gửi tới chúng ta, tuy rằng rất có thể ở đây có xác xuất và ảo giác bởi không có gì nằm giữa cái tự ngã của sự vật và việc cảm nhận. Theo Heidegger, những chuyển biến khác nhau của ý nghĩa trực tiếp xuất phát từ chính những phạm vi thực tại – có nghĩa là những phạm vi này tự chúng đã được cấu trúc theo phạm trù – thế nên chúng chỉ cần được “đọc ra” từ “những kiện tính”. “Đọc ra” đồng nghĩa với thông diễn: có thể nhận thấy thông diễn luận về kiện tính của Heidegger trung thành với chủ thuyết hiện thực của Aristotle và hữu thể học trung cổ ở điểm cho rằng qua sự nhận biết đơn giản ta thấy ngay sự phân phối có tính cách loại suy của một ý nghĩa đồng nhất (ens commune) được phân biệt “trong mỗi trường hợp” (je) đúng theo sự phân biệt của ý nghĩa nằm sẵn xuất phát từ chính những phạm vi của thực tại, và vì vậy được xác định bởi bản chất của những phạm vi đó khi ý nghĩa được áp dụng. “je/trong mỗi trường hợp” sau này được Heidegger đem vào Sein und Zeit/Hữu và Thời như dấu chỉ của kiện tính của Tại/Hiện thể. Như chúng ta thấy, chữ “kiện tính” Heidegger tiếp nhận từ triết lý Tân-Kant nhưng qua mô tả hiện tượng luận như vừa trình bày Heidegger  hoàn toàn lật ngược định nghĩa của kiện tính theo Tân-Kant. Thật ra phái Tân-Kant lấy lại chữ kiện tính trong triết học của Fichte khi Fichte dùng chữ này theo nghĩa trừu tượng đề chỉ việc khi chúng ta đối diện với bộ mặt thô nhám của thực tại.  Theo Fichte kiện tính không thể qui về tư tưởng trừu tượng vì kiện tính là thượng đẳng phi lý, là chướng ngại của sự phi lý không thể nào vượt qua đối với tư tưởng. Phái Tân-Kant lấy lại quan niệm này của Fichte để thảo luận hố thẳm ngăn cách giữa tính chất kinh nghiệm và tiên thiên, cá biệt và phổ quát, trực giác và ý niệm, kiện tính và lý tính. Dựa trên triết học của Lask trong Logik der Philosophie cho rằng những phạm trù thực tại kinh nghiệm của Aristotle nếu được coi như đối tượng của tri thức đứng trên quan điểm luận lý siêu nghiệm của Kant thì chính chúng phải có những phạm trù tiền nhận thức trước đó được cho sẵn trong kinh nghiệm tức thời trước khi những phạm trù kinh nghiệm theo Aristotle được nhận thức. Tiền nhận thức này theo Lask chính là trực giác phạm trù, cái kinh nghiệm sống trải những hình thức để tức thời biết được đối tượng nhận thức, nghĩa là những hình thức không do cảm giác lúc đầu tuy không được nhận biết nhưng đã chỉ được kinh nghiệm hay sống trải. Lask cũng chỉ ra thứ kinh nghiệm không do cảm giác này khi xảy ra lúc đầu như thể một “cái gì đó có tính chất tiền-lý-thuyết”, nghĩa là ta sống trải nó trước khi biết rõ nó là gì. Điều này chỉ ra khi chúng ta thọat đầu kinh nghiệm về phạm trù chúng ta như thể bị “thu hút”, “biến mất” trong những phạm trù này. Sự kiện này khá rõ ràng trong những kinh nghiệm thẩm mỹ, tôn giáo, hay đạo đức: ta trao gửi/tặng bản thân cho cái ý nghĩa, giá trị, hình thức của đối tượng. Lask dùng chữ Hingabe với nghĩa đặt mình, quên bản thân, trao gửi, tận hiến để mô tả thứ trực giác thầm lặng về những kích thước của phạm trù một cách khá ẩn mật. Và  Heidegger dựa trên quan niệm nêu trên của Lask không những để phản bác quan niệm của Kant khi cho rằng sự chạm mặt tức thời với kiện tính không chỉ có trực giác kinh nghiệm liên hệ mà còn có cả trực giác phạm trù nữa, kế tiếp Heidegger dùng hiện tượng luận khai triển kinh nghiệm Hingabe này, đào xâu khái niệm kiện tính của Tại/Hiện thể.

   Ngoài ảnh hưởng của Emil Lask ra Heidegger trong giai đoạn thời trẻ cũng còn chịu ảnh hưởng của Heinrick Rickert trong quan niệm về “cái tôi lịch sử”. Ý tưởng chính trong công trình nghiên cứu của Rickert nhằm đưa vào khoa học lịch sử khái niệm cá nhân hóa: tính chất cá nhân độc nhất của những biến cố lịch sử có ý nghĩa riêng và có thể hình dung bằng khái niệm qua mối liên hệ với giá trị, vì vậy thời gian lịch sử là đối nghịch vớ thời gian lượng tính đồng nhất trong khoa học tự nhiên. Thời gian lịch sử gắn liền với giá trị trong Biến cố có ý nghĩa (Ereignis).  Rickert mô tả thực tại lịch sử như một “chuỗi liên tục không đồng nhất” vì vậy ta  tưởng rằng thực tại lịch sử là phi lý. Nhưng tính chất không đồng nhất tuyệt đỉnh hay tính đa phức là một khái niệm giới hạn nằm ngoài phạm vi của lý thuyết về phạm trù vì với bất kỳ một phạm trù hay hình thái nào tối thiểu cũng có một trật tự, trật tự tối thiểu này nâng bổng sự phân tán tuyệt cùng các biến cố lịch sử cho nên sự liên tục của lịch sử là một dòng chảy tuyệt đối của tính liên tục của chuyển dịch và thay đổi không bị đứt đoạn. Chính ở đây ta gặp lại khái niệm haecceitas nghĩa là hình thức của cá tính, tính chất sẵn đó (modus essendi) phổ quát cụ thể tìm thấy trong văn bản của Duns Scotus được Heidegger khai triển haecceitas và modus essendi trong cái tôi lịch sử để mô tả Da/Tại, Hiện của Da-sein/Tại/Hiện thể trong cấu trúc phạm trù như là chức năng của Thời gian.

(còn tiếp)

đào trung đạo

http://www.gio-o.com/DaoTrungDao.html

©gio-o.com 2011