đào trung  đĄO

Thông Diễn Luận

Martin HeideggeR

(31)

Kỳ 1,  Kỳ 2,  Kỳ 3,  Kỳ 4,  Kỳ 5,  Kỳ 6, Kỳ 7, Kỳ 8, Kỳ 9, Kỳ 10, Kỳ 11, Kỳ 12, Kỳ 13, Kỳ 14 Kỳ 15, Kỳ 16, Kỳ 17, Kỳ 18, Kỳ 19, Kỳ 20, Kỳ 21, Kỳ 22, Kỳ 23, Kỳ 24, Kỳ 25, Kỳ 26, Kỳ 27, Kỳ 28, Kỳ 29, Kỳ 30, Kỳ 31, Kỳ 32, Kỳ 33, Kỳ 34, Kỳ 35, Kỳ 36, Kỳ 37, Kỳ 38, , Kỳ 39, , Kỳ 40, Kỳ 41, Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49, Kỳ 50, Kỳ 51, Kỳ 52, Kỳ 53, Kỳ 54, Kỳ 55, Kỳ 56, Kỳ 57, Kỳ 58, Kỳ 59, Kỳ 60, Kỳ 61, Kỳ 62, Kỳ 63,  Kỳ 64,  Kỳ 65, Kỳ 66, Kỳ 67, Kỳ 68, Kỳ 69, Kỳ 70, Kỳ 71, Kỳ 72, Kỳ 73, Kỳ 74, Kỳ 75, Kỳ 76, Kỳ 77, Kỳ 78, Kỳ 79, Kỳ 80, Kỳ 81, Kỳ 82, Kỳ 83, Kỳ 84, Kỳ 85, Kỳ 86, Kỳ 87, Kỳ 88, Kỳ 89, Kỳ 90, Kỳ 91, Kỳ 92, Kỳ 93, Kỳ 94, Kỳ 95, Kỳ 96, Kỳ 97, Kỳ 98, Kỳ 99, Kỳ 100, Kỳ 101, Kỳ 102, Kỳ 103, Kỳ 104, Kỳ 105, Kỳ 106, Kỳ 107, Kỳ 108, Kỳ 109, Kỳ 110,

Sang đến buổi thuyết trình thứ nhì vì phần đông người nghe là những người theo các ngành khoa học chuyên môn nên Heidegger trước hết nhắc lại mục tiêu của ba bài thuyết trình là đưa chúng ta đến chạm mặt với một khả hữu kinh nghiệm chịu đựng với ngôn ngữ và minh định ý nghĩa chữ “kinh nghiệm” được hiểu là đạt tới kinh nghiệm dọc theo con đường, bằng cách đi trên một con đường. Chịu đựng một kinh nghiệm với một cái gì có nghĩa cái gì đó mà ta với tới dọc đường để nắm được nó, chính nó gắn liền với chúng ta, gặp gỡ và mời gọi chúng ta, chính vì vậy nó biến chúng ta nhập vào nó. Về ý nghĩa “con đường” Heidegger cảnh báo người nghe không nên hiểu con đường là “phương pháp” khoa học. Ngày nay phương pháp khoa học không còn chỉ là một dụng cụ phục vụ khoa học mà phương pháp đã khống chế khoa học phục vụ phương pháp. Heidegger viện dẫn Nietszche như người đầu tiên vào cuối đời (1888) đã nhận ra hoàn cảnh này qua những ghi chú số 466 và 469 trong quyển Der Wille zur Macht/Ý chí Quyền lực : ghi chú 466 “Không phải là thắng lợi của khoa học đã phân biệt thế kỷ mười chín của chúng ta [với thế kỷ trước], nhưng đó là thắng lợi của phương pháp khoa học trên khoa học,” và ghi chú 469 “Những thấu thị có giá trị nhất được thủ đắc sau hết thảy; nhưng những thấu thị giá trị nhất lại là những phương pháp.” So sánh phương pháp khoa học với con đường tư tưởng Heidegger cho rằng trong khi phương pháp nơi khoa học hiện đại nêu ra và qui định những đề tài sẽ được khảo cứu đồng thời cũng giữ cứng những đề tài này trong khuôn khổ của phương pháp và buộc chúng phải tùy thuộc vào phương pháp, do đó quyền lực của nhận thức nằm trong phương pháp; khác hẳn với khoa học, tư tưởng chẳng có phương pháp hay đề tài gì cả mà chỉ có lĩnh vực tư tưởng, gọi là lĩnh vực vì lĩnh vực ban cho tư tưởng địa hạt của lĩnh vực và quyền tự do ngự trị ban cho tư tưởng cái gì phải tư tưởng. Tư tưởng cư ngụ trong quê hương đó, cử bộ trên những con đường của quê hương này, con đường là thành phần và phụ thuộc vào quê hương. Điều này với khoa học không những là khó khăn mà còn là bất khả nữa.

   Theo dõi bài thuyết trình thứ hai này chúng ta lại có dịp hiểu thêm quan niệm của Heidegger về “vòng tròn thông diễn”.  Trên lộ trình thông diễn Heidegger luôn nhắc nhở chúng ta xem mình hiện đang ở địa điểm  nào, nên tiến tới hay phải quay trở về địa điểm cũ. Kết quả cuộc hành trình trong bài thuyết trình thứ nhất là chúng ta đã ở điểm bắt đầu tư tưởng, lắng nghe thi sĩ nói về kinh nghiệm với ngôn ngữ, đi vào khu vực cận địa của thi ca và tư tưởng. Nhưng chúng ta vẫn chưa thực sự có kinh nghiệm về khu cận địa này. “Khi chúng ta lắng nghe thi sĩ và, theo cách riêng của chúng ta, xét xem lời từ chối của thi sĩ phát biểu gì, chúng ta đã đang ở trong khu cận địa của thi ca và tư tưởng; nhưng tuy vậy một lần nữa chúng ta vẫn chưa, ít ra chúng ta chưa hẳn đã  kinh qua khu vực này.  Chúng ta chưa trên đường đi tới khu cận địa này. Trước hết chúng ta phải vòng lại, quay trở lại nơi chúng ta đã ở đấy. Việc quay lại tuân thủ này, quay lại nơi chúng ta đã ở đó, thật rất gian nan, muôn vàn lần gian nan hơn cả việc cứ hăm hở  bước đại nhắm đến những nơi chúng ta chưa tới và sẽ chẳng bao giờ tới…” (WL:85)

   Khi chúng ta nói về ngôn ngữ chúng ta nhận ra rằng  ngôn ngữ đã đi trước, ở phía trước chúng ta. Khi nói chúng ta cố gắng theo sát ngôn ngữ, nhưng hóa ra chúng ta cứ hoài hủy lết theo sau điều chúng ta cố “nắm bắt”, để nói được về điều đó. Vì vậy khi chúng ta nói về ngôn ngữ chúng ta bị kẹt cứng, mắc vào một một hình thức nói chẳng bao giờ hoàn toàn đầy đủ cả. Sự mắc vào này ngăn lối chúng ta đi tới những điều quan trọng cần được biết đến khi ta tư tưởng, nhưng sự mắc mớ này lại lập tức được giải tỏa ngay khi chúng ta chú ý tới những tính chất đặc biệt của  con đường tư tưởng, nghĩa là ngay khi chúng ta nhìn quanh xem mình ở nơi nào trong chốn quê hương nơi tư tưởng cư ngụ. Khắp ngả trên quê hương này đều rộng mở sang vùng lân cận của thi ca.

   Nghỉ ngơi trên lộ trình vòng tròn thông diễn để nhìn lại những bước đã đi  trước khi cùng người nghe đi tiếp, Heidegger đưa ra tóm tắt đoạn đường đã qua và vạch lộ trình sẽ đi: Thứ nhất, bài thuyết trình đầu nhằm hướng đến một kinh nghiệm thi ca với ngôn ngữ. Mũi tên chỉ đường mới chỉ giới hạn ở vài nhận xét về bài thơ “Das Wort” của Stefan George. Thứ nhì, bài thuyết trình này đưa ra những đặc điểm của kinh nghiệm thi ca với ngôn ngữ để chuẩn bị cho nhiệm vụ của bài thuyết trình thứ nhì này là bàn về kinh nghiệm tư tưởng với ngôn ngữ, khi tư tưởng tìm được đường đi tới mục tiêu, tư tưởng sẽ tập trung vào việc lắng nghe lời hứa hẹn bảo cho biết tư tưởng sẽ suy nghĩ về điều gì. Theo Heidegger: “Bất kỳ câu hỏi nào đặt ra về vấn đề tư tưởng, bất kỳ khảo sát nào về bản chất tư tưởng, đều đã được sinh thành bởi sự hứa hẹn ban cho (Zusage) cái sẽ đưa vào câu hỏi. Do vậy vị trí đúng đắn của tư tưởng bây giờ cần có là lắng nghe sự ban cho, chứ không phải là đặt câu hỏi. Nhưng chính bởi vì nghe như vậy là một sự đợi nghe lời đáp trả cho nên việc nghe lời hứa ban phát cái để chúng ta tư tưởng luôn luôn  triển khai thành việc chúng ta xin một câu trả lời. Sự định tính chất việc tư tưởng của chúng ta như là một sự nghe ngóng xem ra có vẻ lạ tai và cũng chưa thật rõ ràng cho nhu cầu hiện tại của chúng ta. Song le, đó là cái tạo nên đặc tính của nghe: nghe nhận được tính chất xác định và minh bạch từ những chỉ dẫn ban phát hứa hẹn cho nó. Nhưng giờ đây một điều đã rõ ràng: việc nghe như trong đầu óc chúng ta hiểu hướng về sự ban phát hứa hẹn, coi như sự Cát Tiếng (Sagen) và đối với Cất Tiếng bản chất của ngôn ngữ là kẻ có họ hàng.” (WL:75-6) Chúng ta dễ  dàng nhận ra Heidegger đưa vào thông diễn cách chiết tự chữ Zusage ra Zu-Sage. Vì Zusage/Lời hứa ban phát là Sage/Spruch/Cất Tiếng cho nên trong mạch tư tưởng của Heidegger ta có thể hiểu là: Hữu cất tiếng và ngôn ngữ nối gót Cất Tiếng trong lời nói.  Sau hết, thứ ba, bài thuyết trình đầu cũng đề cập tới việc đổi tựa đề ba bài thuyết trình để loại bỏ tính chất quá tự tin và cũ rích bằng cách đặt dấu hỏi khiến cả ngôn ngữ và bản chất trở thành những câu hỏi: Bản chất? của Ngôn ngữ?

   Đến đây khi thực sự đi vào bài thuyết trình thứ nhì hướng đến nỗ lực chuẩn bị một kinh nghiệm tư tưởng với ngôn ngữ theo nghĩa tư tưởng là lắng nghe, để mình được nói cho nghe điều gì đó chứ không phải là đặt câu hỏi nữa, Heidegger đề nghị phải xóa bỏ những dấu hỏi khi đặt vấn đề kinh nghiệm tư tưởng. Nhưng tuy xóa bỏ những dấu hỏi đi chúng ta cũng không còn có thể nào đơn giản lại quay trở lại tựa đề ban đầu. Nếu chúng ta muốn suy nghĩ cặn kẽ về bản chất của ngôn ngữ thì trước hết ngôn ngữ phải tự nó hứa hẹn với chúng ta hoặc đã phải làm như vậy rồi, nghĩa là ngôn ngữ phải tự nó, bằng cách riêng biệt của nó, tự nó thừa nhận bản chất của nó với chúng ta, ngôn ngữ kiên định như sự thừa nhận đó. Dĩ nhiên chúng ta không ngừng nghe thấy điều này nhưng lại không chịu để tâm suy nghĩ.  Nếu như chúng ta không nghe thấy điều này ở mọi nơi thì chúng ta chẳng thể nào dùng một chữ nào của ngôn ngữ cả. Ngôn ngữ ở với/ở giữa chúng ta trong việc nói lời hứa hẹn với chúng ta, và “bản chất” của ngôn ngữ tự nó làm chúng ta biết tới như sự cất tiếng (saying/Spruch), như ngôn ngữ của chính hữu của nó. “Bản chất thiết yếu của ngôn ngữ tự nó làm chúng ta biết tới như điều được nói ra, ngôn ngữ của bản chất của ngôn ngữ. Nhưng hầu như chúng ta không thể nghe được sự thông điệp nguyên ủy (Kunde) này, chứ chưa nói đến “đọc được” thông điệp nguyên ủy này. Thông điệp nguyên ủy này như sau: hữu của ngôn ngữ - ngôn ngữ của hữu (Das Wesen der Sprache: Die Sprache des Wesens) (WL:76)

   Câu “hữu của ngôn ngữ - ngôn ngữ của hữu” khi nói ra như vậy là một mệnh lệnh ép buộc. Nếu câu này đơn giản chỉ là một khẳng định thì chúng ta dễ dàng làm công việc chứng minh sự đúng sai, một việc dễ dàng hơn nhiều so với việc phải chịu đựng mệnh lệnh bó buộc. Sự đòi hỏi ta phải trải nghiệm mệnh đề này một cách có suy nghĩ kỹ lưỡng dường như xuất phát từ bài thuyết trình áp đặt mệnh đề này lên chúng ta. Nhưng sự ép buộc này cũng còn từ một nguồn khác nữa. Việc biến đổi tựa đề bài thuyết trình là một loại biến đổi làm cho cái tựa đề biến mất, cho nên cái gì tiếp theo không còn là một bài khảo luận về ngôn ngữ dưới một tựa đề khác mà là một nỗ lực đặt bước chân đầu tiên vào cái quê hương nắm giữ những khả hữu của một kinh nghiệm tư tưởng với ngôn ngữ sẵn sàng có đấy cho chúng ta. Trong cái quê hương này tư tưởng chạm mặt với vùng cận địa với thi ca. Heidegger quay trở lại với hai câu thơ cuối trong bài Das Wort của George: “ So lernt ich den verzicht:/Kein ding sei wo das wort gebricht” để thử thấu thị vào trong đường lối của kinh nghiệm thi ca với chữ nghĩa. Theo Heidegger, cất tiếng thơ (poetic saying)  của Stefan George trong bài thơ này cũng như trong những bài thơ khác thuộc vào bài này là một lên đường giống như lên đường biệt xa sau khi thi sĩ trước đây đã cất tiếng như một kẻ đưa ra luật tắc và một vị sứ giả truyền lệnh. Vì bài Das Wort đúng ra có một vị trí quan trọng trong phần cuối của tập thơ cuối cùng George cho xuất bản năm 1918, tập Das Neue Reich, phần cuối này mang tựa đề “Bài Ca” với thi sĩ của bài ca là ca sĩ: Thi là Ca. Chính Hőlderlin cũng đã theo gương cổ nhân ưa gọi thơ là “bài ca”, như trong bài tụng ca “Mừng Hòa Bình” Hőlderlin ngợi ca sự xuất hiện của những thần linh, con người và thần linh nghe tiếng nhau, và trong biến cố này mọi vật rơi vào cõi thinh lặng. Theo Heidegger bài ca  không phải là đối nghịch với diễn ngôn mà là họ hàng gần nhất với diễn ngôn bởi bài ca cũng là ngôn ngữ. George cũng như Rilke đều chú tâm đến Hőlderlin kể từ năm 1910 khi Norbert von Hellingrath lần đầu tiên cho xuất bản những bài dịch thơ Hőlderlin của Pindar; kế đến là sự kiện khi vào năm 1914 những bài tụng ca cuối đời của vị thi hào này được xuất bản thì cả George lẫn Rilke đều chịu ảnh hưởng của Hőlderlin. Chính vì lý do này thơ của George sau thời điểm này ngày càng gần với bài ngợi ca. Ngoài ra cũng phải kể đến ảnh hưởng của Nietszche ở phần thứ ba của quyển Also sprach Zarathustra. Trong phần  Bài Ca ở phần cuối tập Das Neue Reich George đặt làm đề từ hai câu thơ: “Cái tôi vẫn thắc mắc, và cái tôi vẫn đưa vào khuôn khổ,/Cái tôi vẫn yêu – hình nét của chúng đều như nhau” cho thấy thi sĩ đã bước ra khỏi cái “vòng tròn” cũ nhưng vẫn không chối từ chữ bởi khi thi sĩ hát ca bài ca vẫn là ngôn ngữ. “Sự chối từ của thi sĩ không đả động gì tới chữ nhưng chính xác ra đó là sự từ chối mối quan hệ của thi sĩ với chữ: tính chất ẩn mật của mối quan hệ này, một ẩn mật tự hé mở như một ẩn mật ngay ở điểm khi thi sĩ muốn đặt tên một phần thưởng hắn đang sờ sờ cầm trong tay. Thi sĩ không nói cho biết phần thưởng đó là cái gì. Chúng ta có thể còn nhớ rằng “phần thưởng” có nghĩa một tặng phẩm nho nhỏ ân tình tặng cho một người khách của ta; hay có thể đó là một món quà tượng trưng cho một ân huệ đặc biệt người nhận kể từ đó mang theo trên mình. “Phần thưởng” do đó dính dáng tới ân huệ và khách mời.” (WL:78-9)  Trong bài thơ “Bài ca Biển cả” George không nêu tên người khách, ân huệ, cũng như tên giải thưởng không phải vì thi sĩ giữ bí mật mà vì thi sĩ thực không biết, đúng như lời thi sĩ thú nhận “Ngươi treo nơi nào – ngươi cũng chẳng hay”: “Kinh nghiệm của thi sĩ này với chữ đi vào bóng tối và cũng còn tự phủ kín nữa.”(WL:79)

  Khi quay sang kinh nghiệm tư tưởng chúng ta cũng thấy hệt như vậy. Heidegger cho rằng “Cái tư tưởng có thể làm được ở đây tùy thuộc vào việc nếu như và bằng cách nào tư tưởng nghe được lời cất lên hứa ban phát trong đó hữu của ngôn ngữ nói như ngôn ngữ của hữu. Tuy nhiên, đó không đơn giản chỉ là một cách nỗ lực của chúng ta chuẩn bị cho một kinh nghiệm với ngôn ngữ tìm kiếm cận địa của thi ca; bởi vì nỗ lực này đặt trên giả thiết rằng thi ca và tư tưởng cùng thuộc về một khu vực hàng xóm láng giềng. Có lẽ giả thiết này tương ứng với điều áp đặt lên chúng ta cho đến nay đã nghe nói tới một cách mơ hồ: hữu của ngôn ngữ - ngôn ngữ của hữu.” (WL:79-80). Vậy để khám phá ra một khả tính nếm trải một kinh nghiệm tư tưởng với ngôn ngữ chúng ta hãy tìm ra khu hàng xóm cận địa trong đó thi ca và tư tưởng cư ngụ. Về kinh nghiệm thi ca với ngôn ngữ chúng ta đã biết qua câu thơ “So lernt ich den verzicht:/Kein ding sei wo das wort gebricht” và ngay khi xét xem cái được đặt tên ở đây là mối tương quan giữa sự vật và chữ, và cùng với điều này là mối tương quan của ngôn ngữ với một thực tại, như thế chúng ta đã đem thi ca vào tính chất kề cận của tư tưởng rồi. Vấn đề mối tương quan giữa sự vật và chữ không phải là điều mới lạ vì đó là một trong những chủ đề được bàn tới từ rất sớm trong tư tưởng Tây phương dưới dạng thức mối tương quan giữa Hữu và Cất Tiếng (Sagen). Mối quan hệ này đã trấn áp tư tưởng tư tưởng mãnh liệt đến mức nó tự tuyên bố chỉ bằng một chữ logos. Chữ này đồng thời được dùng là tên cho cả Hữu và Cất Tiếng. Chính vì sức mạnh trấn áp này mà không có kinh nghiệm tư tưởng với ngôn ngữ được tựu thành theo nghĩa chính ngôn ngữ trong tình trạng này đi vào chữ một cách công khai minh bạch và tương ứng với mối tương quan này. Từ nhận xét này chúng ta kết luận rằng kinh nghiệm ngôn ngữ của Stefan George rất cũ kỹ và rằng cả kinh nghiệm thi ca với ngôn ngữ lẫn kinh nghiệm tư tưởng với Cất Tiếng đều không đem vào ngôn ngữ chính  ngôn ngữ  trong hữu thiết yếu của ngôn ngữ mặc dầu ngay từ buổi ban đầu tư tưởng Tây phương cho đến tận thời điểm thi phẩm giai đoạn sau cùng của Stefan George tư tưởng đã khá đào xâu suy nghĩ về ngôn ngữ và thi ca cũng đã khuấy động ngôn ngữ rất nhiều. Nhưng dường như hữu thiết yếu của ngôn ngữ đã thẳng thừng từ chối tự biểu lộ trong chữ như ngôn ngữ của hữu, nghĩa là trong phát biểu chúng ta đưa ra những nhận định về ngôn ngữ. Nếu như ở khắp nơi ngôn ngữ giữ lại bản chất của nó theo nghĩa này thì hóa ra sự giữ lại này chính là bản chất của ngôn ngữ, một sự giữ lại được xác định bởi sự kiện ngôn ngữ cất giữ chính nguồn gốc của nó, và như vậy phủ nhận hữu của nó nếu dùng những khái niệm thông thường để nắm bắt. Nếu quả thật như vậy thì chúng ta không có thể nói rằng hữu của ngôn ngữ là ngôn ngữ của hữu trừ phi chữ “ngôn ngữ” trong câu vế sau chỉ một cái gì khác, chẳng hạn như sự kiện việc giữ lại hữu của ngôn ngữ lên tiếng và vì thế hữu của ngôn ngữ vẫn cứ tự mình đặt mình vào trong ngôn ngữ theo cách thích hợp nhất của hữu. Tìm hiểu lý do tại sao vấn đề hữu của ngôn ngữ bao lâu nay đã không được chú tâm cứu xét một cách dễ dàng như vậy Heidegger cho rằng có lẽ một phần là do hai loại phát ngôn ưu tú nhất là thi ca và tư tưởng đã không được tìm kiếm ở tận nơi cư ngụ của chúng, nghĩa là trong khu xóm cận địa của thi ca và tư tưởng. Heidegger hiểu “khu xóm” là mối quan hệ phát xuất từ sự kiện kẻ này mặt đối mặt với kẻ kia, cho nên khi nói khu xóm của thi ca và tư tưởng có nghĩa cả hai cư ngụ mặt đối mặt nhau trong sự cận kề (Nȁhe). Đi tìm khu xóm của thi ca và tư tưởng vì vậy có nghĩa là đến với cuộc  chạm mặt giữa thi ca và ngôn ngữ. Rất may chúng ta đã làm công việc này vì qua bài thuyết trình thứ nhất chúng ta đã cư ngụ và đi lại trong khu xóm này rồi. Trong thảo luận bài thơ Das Wort của George chúng ta đã nghĩ ra được một vài điều dù chỉ sơ sài. Heidegger tóm lược những điều này cho người nghe dễ theo dõi: lời chối từ của thi sĩ, mối quan hệ giữa sự vật và chữ đã được soi rọi, sự vật hiểu như sự vật có hữu, “chữ” không những đứng trong một tương quan với sự vật trong tư cách một hữu như thế, nhưng chữ còn là cái đem sự vật có đấy vào “là/hữu”, rằng chữ là cái giữ cho sự vật ở đó và diễn tả sự vật, cung cấp sự bảo trì cho sự vật là chính sự vật, hơn thế nữa chữ còn chính là mối tương quan này. Tất cả những ý tưởng này đối với một vài người có thể cho là không cần thiết, rầy rà, và khiên cưỡng. Nhưng vì mục đích ở đây là tìm ra trong khu xóm của kinh nghiệm thi ca với chữ nghĩa một khả năng có được một kinh nghiệm tư tưởng với ngôn ngữ. Nghĩa là trước hết và ngay bây giờ chúng ta phải học cách chú tâm đến chính khu xóm trong đó thi ca và tư tưởng có nơi cư ngụ. Khốn nỗi khu xóm này lại vô hình cũng giống như trong đời sống hàng ngày tuy chúng ta ở trong một khu xóm thật đấy nhưng chúng ta sẽ ngớ ra khi bị hỏi khu xóm đó gồm có những gì. Nhưng vấn đề đặt ra là: do đâu, bằng cách nào, phương tiện gì mà có mối tương quan giữa hai sự vật? Giữa thi ca và tư tương cư ngụ lân cận nhau thi ca rút vào khu xóm tư tưởng hay tư tưởng rút vào khu xóm thi ca, hay cả hai được kéo vào khu vực của mỗi bên? Nhưng cả hai có một điểm chung là: “thi ca cũng như tư tưởng đều dọn vào cư ngụ trong cùng một môi trường là Cất Tiếng của ngôn ngữ.” (WL:83). Do đó làm thơ và tư tưởng, khi cư ngụ trong lời của ngôn ngữ, vay mượn lời của những kinh nghiệm đa dạng với ngôn ngữ, vay mượn mà không biết mình vay. Heidegger nhìn nhận rằng quả thực không thể khẳng định được có phải thi ca là là một loại tư tưởng hay tư tưởng là một loại thi ca hay không, và cũng không thể qui định mối quan hệ thực sự giữa thi ca và tư tưởng như thế nào cũng như mối quan hệ này thực sự bắt nguồn từ đâu. Có thể rằng khu cận địa hàng xóm này không phải chỉ là kết quả của việc gặp gỡ mặt đối mặt vì cả hai đã phụ thuộc vào nhau trước khi có sự mặt chạm mặt. Cất Tiếng là yếu tố chung của cà thi ca lẫn tư tưởng nhưng mỗi bên có cách khác nhau khi ở trong yếu tố môi trường này, tương tự như nước là môi trường cho cá, không khí là môi trường của chim – cái cách riêng này bắt buộc chúng ta thôi không nói về yếu tố môi trường bởi vì Cất Tiếng làm hơn việc chỉ đơn giản “cưu mang” thi ca và tư tưởng, làm nhiều hơn là việc chỉ cung cấp cái vùng đất cho thi ca và tư tưởng di chuyển dọc ngang. Thực ra những điều chúng ta thảo luận về khu vực hàng xóm ở đây  thật là khó hiểu đối với cách suy nghĩ bị sự tính toán khoa học ngự trị.  Ngay cả khi chúng ta bắt đầu tư tưởng, lắng nghe các thi sĩ, chúng ta cũng vẫn chưa thực có kinh nghiệm gì về khu hàng xóm như vậy. Heidegger khuyên nếu chúng ta muốn tiếp tục lên đường chúng ta phải quay trở lại nơi chúng ta đã đặt chân tới, nghĩa là sau khi đã hiểu sự từ chối của thi sĩ nghĩa là gì chúng ta đã ở trong khu hàng xóm của thi ca và tư tưởng (xem đoạn trên về “vòng tròn thong diễn”). Tuy nhiên chúng ta vẫn chưa thực sự kinh nghiệm khu hàng xóm này, nghĩa là chưa trên đường tới đó.

   Lý do quan trọng hàng đầu vủa việc quay trở về nơi ta đã tới vì trước đây chúng ta nói đến ngôn ngữ nhưng đường như là chỉ nói về ngôn ngữ, trong khi sự thực chúng ta đã để ngôn ngữ, từ bên trong ngôn ngữ, nói với chúng ta, trong ngôn ngữ, về chính nó, nói lên yếu tính của ngôn ngữ. Chúng ta phải nối lại cuộc đối thoại với kinh nghiệm thi ca chúng ta đã nghe nói ở bài thuyết trình thứ nhất, bằng không e rằng tư tưởng không để cho thi ca tìm ra chữ/lời của riêng thi ca, và có thể sẽ ép buộc mọi thứ đi vào con đường của tư tưởng. Chính vì vậy Heidegger quay trở lại với thơ của Stefan George và chỉ ra rằng nếu như không có vật gì (no thing) nơi chữ thiếu vắng, và nếu có vật nơi có chữ, như thế có nghĩa chữ cũng là một vật. Ngược lại nếu chữ nói như một chữ không phải là một vật thì chữ tất nhiên sẽ phải là không-vật (no-thing), một không-có-gì (nothing). Và nếu chữ là một không-là-gì thì làm sao chữ có thể cho hữu cho một vật vì bất cứ cái gì ban hữu thì chính vật đó không phải “là” chính nó. , và cái ban hữu phải “là” trước khi vật nó cho hữu “là”, nghỉa là chữ “là” một sự vật. George gợi ý rằng chữ và vật khác nhau; khái niệm này dẫn đến kết luận rằng chữ, được giả thiết không là một vật, không phải bất kỳ vật-gì-là, và gợi ý này cứ vuột thoát/khỏi chúng ta. George không tìm ra được chữ để đặt tên cho người khách cũng như cái giải thưởng, nghĩa là không có chữ cho cái chữ thi sĩ tìm kiếm. Những chữ George  định dùng để gọi tên những vật này bị nữ thần hoàng hôn, nữ thần của số mệnh,  cho biết là không đúng vậy. Đối với quan niệm thông thường nói rằng “chữ không là” nghe thật trái tai vì chữ là, chúng ta có tên cho chữ, chúng là những vật, cứ mở tự điển ra sẽ thấy có cơ man chữ được đăt vào.  Nhưng có sự kiên này chỉ vì tự điển không nắm bắt hay giữ chữ cho chúng trở thanh chữ, chữ nói như chữ. Cho nên chúng ta lại phải đặt câu hỏi: chữ và cất tiếng thực sự thuộc về nơi nào.

   “Kinh nghiệm thi ca cho chúng ta một gợi ý rất có ý nghĩa: chữ - không vật (no thing), không phải một hữu, không-là-gì (nothing). Khi chúng ta có sẵn một chữ cho những sự vật chúng ta có sự hiểu biết về những sự vật; chỉ và chỉ khi đó sự vật mới là. Nhưng còn “là” này thì sao? Sự vật là. Chính “là” – có phải nó cũng là một sự vật, ở tầm mức cao hơn cái khác, đặtt lên trên cái khác (là) như đặt một cái mũ? Không thể kiếm thấy bất kỳ ở đâu “là” như một sự vật được gắn vào một sự vật. Đối với chữ sự việc cũng như “là” vậy. “Là”, cũng như chữ, không còn thuộc về giữa những sự vật là.” (WL:87)

   Yêu tính của chữ dấu kín bên trong chính nó một cái gì đó, cái gì đó này “cho” Hữu. “Chính chữ là một kẻ đem cho (giver). Nó cho gì? Theo như kinh nghiệm thi ca và truyền thống tư tưởng cổ xưa nhất thì chữ cho Hữu.” (WL:88) Ta rất quen thuộc với từ ngữ “có” chẳng hạn như nói có trái dâu trong vườn, es gibt, il y a, there is/are dâu trong vườn. Trong tiếng Đức từ ngữ Es gibt das Wort dịch ra nghĩa đen là “Cái đó/nó cho chữ” và Heidegger diễn dịch từ ngữ này nghĩa là chữ tự cho mình đi và khi làm như vậy tức là cho Hữu, và nhờ chữ như một tặng phẩm, mà có (es gibt, il y a, there is…) Tình cảnh này xem ra thật đơn giản nhưng cũng lại khó nắm bắt vì vậy cần suy nghĩ. Thi sĩ kẻ phần nào có sự hiểu biết về điều này nhưng thi ca của hắn lại học cách chối từ. Tư tưởng nỗ lực đạt tới một sự hiểu biết khá hơn. Thế nhưng, trong bài thơ, bằng một cách khác hẳn thi sĩ nói đến một điều gì đó hoàn toàn khác biệt. Tuy vậy cùng một điều hệt như vậy đã được nói ra và đã được tư tưởng  trước dây trong bài thuyết trình về mối tương quan giữa “là/hữu” và chữ như không sự vật (no thing).

   Quay trở lại với vấn đề hàng xóm của thi ca và tư tưởng Heidegger cho rằng chúng ta bối rối lưỡng lự giữa hai cách cất lời hoàn toàn khác biệt của thi ca và tư tưởng. Trong bài ngợi ca của thi sĩ chữ hiện ra như một kỳ quan bí ẩn trong khi tư tưởng phản tư của chúng ta về mối quan hệ giữa “là” với chữ như không sự vật (no thing) lại đối diện với một cáii gì đó có thể ghi nhớ được, điều có thể ghi nhớ được này lại mờ dần vào tính chất bất định thì làm thế nào là khu xóm được, một khu xóm thi ca và tư tưởng sống trong sự gần gũi sát bên? Hình như cả hai càng rời xa nhau hơn, càng phân kỳ nếu có thể. Heidegger kết luận: “Chúng ta phải trở thành quen thuộc với gợi ý rằng khu xóm của thi ca và tư tưởng được khép kín trong sự phân kỳ xa tắp của việc Cất Tiếng của mỗi bên.  Sự phân kỳ này là sự gặp gỡ mặt chạm mặt thực sự của thi ca và tư tưởng.” (WL:90)  Như trên đã nói khu xóm của thi ca và tư tưởng không phải là kết quả của một diễn trình qua đó thi ca và tư tưởng – chẳng ai biết là từ đâu – trước hết kéo nhau gần lại và rồi tạo lập một sự gần cận, một khu xóm. Tính gần cận (Nȁhe) đưa thi ca và tư tưởng đến gần nhau chính là một sự cố của việc chiếm đoạt làm của riêng nhờ đó thi ca và tư tưởng được hướng dẫn đi vào bản chất riêng.

(còn tiếp)

     đào trung  đĄO