đào trung đạo

3-Zero

±± triết học ±± lý thuyết văn chương ±± phê bình văn chương

≤≤ cùng một khác

(76)

Kỳ 1, Kỳ 2, Kỳ 3, Kỳ 4, Kỳ 5, Kỳ 6, Kỳ 7, Kỳ 8, Kỳ 9, Kỳ 10, Kỳ 11, Kỳ 12, Kỳ 13, Kỳ 14, Kỳ 15, Kỳ 16, Kỳ 17, Kỳ 18, Kỳ 19, Kỳ 20, Kỳ 21, Kỳ 22, Kỳ 23, Kỳ 24, Kỳ 25, Kỳ 26, Kỳ 27, Kỳ 28, Kỳ 29, Kỳ 30, Kỳ 31, Kỳ 32, Kỳ 33, Kỳ 34, Kỳ 35, Kỳ 36, Kỳ 37, Kỳ 38, Kỳ 39, Kỳ 40, Kỳ 41, Kỳ 42, Kỳ 43, Kỳ 44, Kỳ 45, Kỳ 46, Kỳ 47, Kỳ 48, Kỳ 49, Kỳ 50, Kỳ 51, Kỳ 52, Kỳ 53, Kỳ 54, Kỳ 55, Kỳ 56, Kỳ 57, Kỳ 58, Kỳ 59, Kỳ 60, Kỳ 61, Kỳ 62, Kỳ 63, Kỳ 64, Kỳ 65, Kỳ 66, Kỳ 67, Kỳ 68, Kỳ 69, Kỳ 70, Kỳ 71, Kỳ 72, Kỳ 73, Kỳ 74, Kỳ 75, Kỳ 76,

Trong câu hỏi “Vậy bình giải/luận để làm/có ích gì?” phần sau “có ích/để làm gì?” thật ra không cần thiết vì dù ta coi việc luận/bình giải là không đem lại kết quả chăng nữa thì sự cần thiết lập lại cũng không thể tránh được bởi sự lập lại không thêm thắt gì vào tác phẩm và không bị áp đặt chỉ bởi những thói quen thông giao xã hội. Hai dạng bình giải được Blanchot cứu xét: bình giải/phê bình sử thi và bình giải/phê bình hiện đại. Trong thời cổ điển khi những nhà bình luận văn chương chưa ngự trị thì bình giải chỉ là ngâm vè/vịnh lịch sử (rhapsodie) lập lại những gì đã có ở chính trong tác phẩm, một sự lập lại hết hồi này đến hồi kia, khai triển ngay tại chỗ tác phẩm, khuếch đại không ngừng cùng một điều như trong tác phẩm. Thế nên vè/vịnh  không còn là sự tái sản xuất trung thành vì kẻ ngâm vịnh/vè không thụ động nhưng xúc tiến sự lập lại và bằng cách lấp đầy hay mở rộng những khoảng trống trong tác phẩm bằng những thay đổi bất ngờ/cương mới (nouvelles péripéties) và cuối cùng, vì cố tình muốn làm cho bài thơ đầy đặn hơn nên làm cho bài thơ phình lên đến mức bay hơi, cạn ráo. Kiểu lập lại này so với kiểu lập lại chương hồi làm phương hại tác phẩm chẳng kém gì nhau. Thế nên phê/bình giải là một thứ đặt vè, người bình giải là một kẻ đặt vè người đời phải tin cậy vì sau khi tác phẩm đã được hoàn thành người bình giải/đặt vè làm cho cái khả năng tác phẩm có thể tự lặp lại – khả năng này xuất phát từ những nguồn gốc của tác phẩm  –  bị sao lãng đi, vì khi khả năng này bị để mặc trong tác phẩm nên có nguy cơ từ đó phá hỏng tác phẩm mãi mãi. Cũng có thể nhà phê bình sẽ trở thành một con vật hy sinh mà người đời đẩy ải vào những khuôn khổ của không gian văn chương và bị kết án là đã làm giả mạo tác phẩm với mục đích để cho tác phẩm tưởng như vẫn còn nguyên si, được xác nhận như bản văn duy nhất và được coi là chính thống để lưu giữ trong viện lưu trữ. Tuy nhiên cái gọi là tác phẩm duy nhất chỉ có thể được coi là hoàn chỉnh nếu như nó thiếu mất một cái gì đó, sự thiếu hụt này chính là mối tương quan vô cùng tận của nó với chính nó, một sự đầy đủ theo kiểu của sự thiếu sót.

   Với những tác phẩm văn chương hiện đại chính những tác phẩm này cũng lại là sự bình giải về chính chúng, không chỉ tự qui chiếu mà còn qui chiếu về những cuốn sách khác như quyển Don Quichotte chẳng hạn thì phải chăng những tác phẩm này làm cho việc bình giải trở thành hoặc khó khăn, bất khả hoặc vô ích? Và phê bình, luận giải như vậy một cách nào đó bị  chấm dứt?  Blanchot khẳng định: “Câu trả lời chắc nịch: hoàn toàn ngược lại. Một tác phẩm càng tự nó bình giải càng kêu cầu những bình giải/luận; nó càng tiếp tục duy trì với trung tâm của nó những tương quan “phản tư” (tương quan nhân đôi) thì chính do tính chất đôi/lưỡng tính này làm cho nó thành bí ẩn. Đó là trường hợp quyển Don Quichotte. Với nhiều hiển nhiên hơn, đó là trường hợp quyển Le Château/Lâu Đài.”(1) Hai tác phẩm này đã có không biết bao nhiêu bình giải đủ loại, nào là bình giải thần học, triết học, xã hội học, chính trị, tự truyện dưới nhiều hình thức khác nhau nào là phân tích, ẩn dụ, tượng trưng, cơ cấu…Người ta đã đưa ra đủ thứ chìa khóa để mở tác phẩm và mỗi chìa khóa lại chỉ hữu dụng đối với kẻ tạo ra nó và chiếc chìa khóa đó tuy mở ra được một cánh cửa này nhưng lại khóa chặt những cánh cửa khác. Blanchot đưa ra câu hỏi: sự điên rồ này do đâu mà ra? Tại sao việc đọc lại chẳng bao giờ tự thỏa mãn với cái mình đọc được, không ngừng thay thế tác phẩm bằng một bản văn khác, và rồi bản văn thay thế này đến lượt nó lại tạo nên một bản văn khác thay thế nó? Marthe Robert cho rằng Don Quichotte (và Le Château) không đưa ra ngay một truyện kể nhưng quyển truyện lại để cho nó đối mặt với mọi thứ truyện cùng loại bất kể được viết ra ở thời kỳ nào, nguồn gốc nào, có ý nghĩa hay văn phong không giống nó, những quyển truyện này chiếm một chiều kích không gian văn chương trước đây mà nó cũng muốn chiếm chỗ. Blanchot nhận xét: “Nói thế khác tay Trắc địa viên [trong Le Château/Lâu đài] này không đo đạc kiểm tra những vùng đất tưởng tượng và vẫn còn nguyên si, nhưng lại đo đạc kiểm tra cái không gian mênh mông của văn chương, và anh ta không thể cưỡng lại việc bắt chước – và do vậy suy nghĩ – về tất cả những nhân vật  đã đặt chân đến không gian này trước anh ta, bằng cách đó quyển Lâu đài không đơn giản chỉ là tác phẩm duy nhất của một nhà văn cô độc, mà còn như một bản viết trên tấm da cừu trên đó có thể đọc được tất cả mọi dị bản của một cuộc phiêu lưu thiên niên kỷ đặt kế bên nhau, chồng chất lên nhau, đôi khi phân biệt nhau, như là tổng số và bản tóm lược của cái Thư Viện Phổ Quát nơi đó người ta nhìn thấy K. khi thì là nhân vật của một quyển tiểu thuyết phong tục (một kẻ thất bại tìm cách thành công nhờ phụ nự), khi thì là nhân vật của một truyện lá cải đăng báo hàng ngày (một kẻ rộng lòng, bảo vệ kẻ yếu trước sự bạo ngược chuyên chế của một giai cấp đặc quyền), khi thì là nhân vật của một truyện cổ tích hoang đường và, đúng hơn, của một loạt mới truyện dân gian về hành vi của Vua Arthur trong khi chờ đợi tìm ra được vai trò thực sự của mình, vai trò của kẻ diễn lại truyện Odyssée, và như kẻ kế vị Ulysse, vai trò thử nghiệm này đặt sử thi của những sử thi vào cuộc thử nghiệm, và cùng với sự thử nghiệm này trật tự vĩ đại kiểu Homère, nghĩa là chân lý thần quyền. [Đó là] một bản thiết kế Marthe Robert qui cho không phải sự bất hạnh của việc đọc sách lên án mọi kẻ có học thức vì chỉ nhìn qua cái lăng kính phân tích tách bạch của văn hóa, nhưng cũng lên án cả chính Kafka nữa, một kẻ cũng rất học thức mà bà ta [Marthe Robert] nói rằng ông ấy [Kafka] đã bị thu hút bởi sự thành công của người Hy Lạp ở đúng một thời điểm hệ trọng của đời ông ta, khi mà, sau khi đã cải sang đạo Phục Quốc Do Thái và sẵn sàng đi sang Palestine, ông ta đã tự trao cho mình cái bổn phận tìm hiểu và sắp đặt những kho lưu trữ quỉ quái của nền văn hóa Tây phương mà ông ta đã không thể loại bỏ chính những tác phẩm của mình ra khỏi những kho lưu trữ này.”(2)

   Luận điểm diễn giải quyển Le Château của Marthe Robert: ý nghĩa, sự bí ẩn tuyệt cùng của quyển truyện này nằm ở sự kiện Kafka đã bắt chước quyển Odyssée của Homer và đưa ra phê phán chế độ thư lại thần quyền/olympienne. Blanchot cho rằng luận điểm của Marthe Robert là mới mẻ và có hai điểm xem ra là lạ lùng: thứ nhất, ý nghĩa của quyển Le Château là sự bí ẩn tối thượng của chính quyển truyện này; và thứ hai, quyển Le Château là một sự bắt chước quyển Odyssée của Homère, là sự phê phán chế độ thư lại olympienne. Thế nhưng Blanchot cho rằng cần phải suy xét về luận điểm của Marthe Robert thay vì tiếp nhận hay phủ nhận để rút ra nguyên tắc của luận điểm này và xét xem có thể nào áp dụng nguyên tắc này khác với cách của Marthe Robert hay không. Tuy nhã nhặn nói vậy nhưng thật ra chủ ý của Blanchot là chỉ ra nguyên tác diễn giải của Marthe Robert là không thích hợp và nếu sử dụng nguyên tắc này sẽ không soi sáng được quyển Le Château. Trước khi triển khai vấn đề Blanchot không quên nhắc lại ý kiến của Marthe Robert trong ghi chú cuối trang: “Marthe Robert nói một cách chính xác rằng, “[Kafka] rất lâu sau đã thử xem, cũng như [trong quyển] Don Quichotte, cái kiểu mẫu ít tính chất Don Quichotte và khả dĩ thích hợp nhất, một qui chuẩn hữu dụng tức thời nên [Kafka] tiếp cận tư tưởng của Homère và dành quyển tiểu thuyết cuối cùng cho nhiệm vụ này.”(3) Trước hết về ý kiến của Marthe Robert cho rằng Kafka bắt chước Homère khi viết Le Château và đưa ra phê phán chế độ thư lại Blanchot viết: “Chúng ta hãy cứ cho rằng tay Trắc địa viên này, bằng cách gián tiếp và không nhìn thấy được, tranh đấu không chỉ với những sức mạnh tiêu biểu cho tòa Lâu Đài và Ngôi Làng, nhưng cũng bằng và phía sau những sức mạnh này, với sự thúc hối tối hậu là quyển sách và với những phương thức vô cùng tận tạo ra cách tiếp cận của anh ta bằng cách diễn giải bằng lời nói và bằng chữ viết: thế nhưng, cái không gian của Quyển Sách này, chúng ta biết rất rõ là, đối với Kafka, do truyền thống Kafka thuộc vào và nhất là vào giai đoạn đảo điên khi Kafka  viết quyển truyện của mình, một không gian vừa thiêng liêng, vừa nghi hoặc, bị quên lãng, và là không gian của những tra vấn, nghiên cứu, tìm kiếm không giới hạn, bởi đó chính là kết cấu của cuộc sống do thái từ ngàn năm. Nếu như có một thế giới nơi mà, khi tìm kiếm chân lý và những qui tắc của đời sống, cái người ta gặp lại không phải là thế giới mà là một quyển sách, sự bí ẩn và mệnh lệnh của một quyển sách, đó chính là Do thái giáo, nơi trong đó khẳng định, từ khởi nguyên của mọi sự, là sức mạnh của Lời và của Diễn Giải, nơi đó mọi sự khởi từ một bản văn và mọi sự đều quay trở lại bản văn đó, quyển sách duy nhất từ đó cuộn tròn một giòng khổng lồ những quyển sách, cái Thư Viện không những chỉ là phổ quát, mà còn chiếm chỗ của vũ trụ và rộng hơn, sâu hơn, bí ẩn hơn vũ trụ.” Trong hoàn cảnh như vậy một nhà văn với những trăn trở như Kafka không thể tránh đặt câu hỏi làm sao có thể đi vào cái thế giới đóng kín thiêng liêng của bản văn, làm thế nào – với một nhà văn không quyền uy – lại có thể thêm một lời nói thật sự riêng tư vào Lời Khác (l’Autre Parole), lời cổ cũ, cổ cũ một cách đáng sợ, cái lời nói bao trùm, bao gồm, dung chứa mọi sự, nhưng lại hoàn toàn ẩn dấu tận đáy chốn đền thiêng thâm cung nơi rất có thể lời nói này đã biến dạng dù là lời vô tận luôn tiên tri ngay từ khi được tuyên xướng thì làm sao hắn – một nhà văn vô tư cách – có thể nói thêm vào một lời vào Lời đã thành câm nín đó ngoại trừ chỉ còn cách lặp lại Lời trong khi những kẻ khác nghe bằng cách diễn giải Lời? “Như một nhà văn hắn phải đi cùng tận – đó là sự bó buộc không thể thu giảm – tới nguồn gốc của bản viết, bởi hắn sẽ chỉ thể khởi đầu viết nếu hắn thành công trong việc dấn thân vào một tương quan trực tiếp với lời nói nguồn cội; thế nhưng, để đến gần được chốn cao vời này, thì không có phương tiện nào khác ngoài việc cứ mạo muội cất tiếng, nghĩa là viết, bằng lời nói ra quá sớm, không truyền thống, không biện minh, làm tối tăm thêm những tương quan đối với hắn là không thể nào xuyên suốt của Lời và của Ý Nghĩa của Lời.”(4)

   Sau khi đưa ra những nhận xét trên Blanchot minh định ngay không muốn đề nghị một diễn giải mới về quyển Le Château, cũng không có ý nói rằng K. thuần túy và đơn giản là nhà văn Kafka, rằng Lâu Đài là lời thánh kinh, những Văn phòng là những nhà bình giải thánh kinh do thái giáo, Làng là nơi của những kẻ trung thành ở đó lời lập lại sẽ vừa là sinh động vừa là đã chết cứng, cũng như mệnh lệnh sẽ là công chính nếu người ta thuộc về nó từ bên trong và ngược lại sẽ là lừa mị,phi lý nếu người ta đến với nó từ bên ngoài. Lý do Blanchot không đưa ra một diễn giải cho quyển Le Château vì văn tự của Kafka trong quyển này là văn tự trung tính. Blanchot chỉ muốn chứng minh rằng: 1) viết và dặt vấn đề vế viết – người ta biết với Kafka vấn đề này thật rộng lớn và nghiêm túc; trước hết không đúng là Kafka phải đo lường mình với không gian hàn lâm của sử thi của Homère, nhưng là đo lường mình với ba nghìn năm của văn tự do thái giáo; 2) Le Château ngược lại với Don Quichotte không có chủ đề rõ rệt là thế giới đã hiện hữu trước của những quyển sách vì K. chỉ là một Trăc địa viên chứ không phải là một người đọc sách hay viết văn, và nếu như quyển sách này không trực tiếp đặt vấn đề Văn Tự (l’Écriture) nhưng vẫn giữ vấn đề này chính trong cấu trúc của nó, bởi điều thiết yếu của truyện kể, nghĩa là điều thiết yếu của hành trạng/lộ trình của K. không bao gồm việc đi từ nơi này đến nơi khác, mà là đi từ diễn giải này sang diễn giải khác, từ nhà bình giải này sang nhà bình giải khác, lắng nghe từng người với sự chú ý đầy đam mê, sau đó tham gia và thảo luận với mọi diễn giải, mọi nhà bình giải theo một phương pháp khảo sát thấu triệt có thể dễ dàng so sánh với một số khâu trong biện chứng kinh do thái giáo. Nói tóm lại Blanchot phản bác cả hai điểm trong diễn giải quyển Le Château do Marthe Robert đưa ra: Kafka không bắt chước Homère và Kafka không chỉ phê phán chế độ thư lại, mà tranh đấu không chỉ với những sức mạnh tiêu biểu cho tòa Lâu Đài và Ngôi Làng, bằng và phía sau những sức mạnh này, với sự thúc hối tối hậu là quyển sách và với những phương thức vô cùng tận tạo ra cách tiếp cận của anh ta bằng cách diễn giải bằng lời nói và bằng chữ viết trong không gian của quyển sách. Điều đáng ngạc nhiên khi Marthe Robert khẳng định Kafka bắt chước Homer khi viết quyển bắt chước Homer, chẳng lẽ Marthe Robert đã không đọc bài Max Brod bạn thân của Kafka viết về căn nguyên quyển Le Château: Brod cho biết Kafka đã vay mượn câu truyện này từ quyển tiểu thuyết tựa đề Bà của nhà văn nữ Tiệp Khắc Bozena Nemcova (1820-1862) vốn được dùng như sách giáo khoa cho học sinh ở những trường trung học ở Prague vào thời gian Kafka là học sinh trung học. Điều này xét ra không thể xảy ra vì chính trong quyển L’Ancien et le Nouveau Marthe Robert có trích dẫn Max Brod với tác phẩm Heidentum Christentum Jedentum, Letter to Max Brod, 7, VIII. 1920. Vậy chỉ có thể kết luận là Marthe Robert đã cố tình ngụy biện khi cho rằng Kafka bắt chước Homère.

___________________________________

(1) Maurice Blanchot, EI trang 572: La réponse est rassurante: tout au contraire. Plus une œuvre se commente, plus elle appelle de commentaries; plus elle entretient avec son centre de rapports de “réflexion” (de redoublement), plus à cause de cette dualité elle se rend énigmatique. C’est le cas de Don Quichotte. C’est, avec plus d’évidence encore, la cas du Château.

(2) Maurice Blanchot, EI trang 573-574: Autrement dit, l’Arpenteur n’arpente pas des contrées imaginaires et encore vierges, mais l’immense espace de la littérature, et il ne peut s’empêcher d’imiter – et par là de réfléchir – tous les héros qui l’ont précédé dans cet espace, de sorte que Le Château n’est plus simplement l’ouvrage unique d’un écrivain solitaire, mais comme un palimpseste où peuvent se lire , juxtaposeées, enchevêtrées, parfois distinctes, toutes les versions d’une aventure millénaire, somme donc et résumé de la Bibliothèque Universelle où l’on voit K. héros tantôt d’un roman de mœurs (raté qui cherche à parvenir par les femmes), tantôt d’un roman-feuilleton (le héros au grand cœur, défenseur des faibles face à la tyranie d’une caste priviligiée), tantôt d’un conte de fées et, plus précisément, d’un nouveau cycle de la geste du roi Arthur, en attendant de trouver son vrai rôle qui est, répétiteur de l’Odyssée, successeur d’Ulysse, de mettre à l’épreuve l’épopée des épopées et avec elle le bel ordre homérique. Dessein que Marthe Robert attibue hardiment, non pas à la fatalité de la lecture qui condamne tout home cultivé à ne rien voir qu’à travers le prism décomposant de la culture, mais à Kafka lui-même, homme lui aussi fort cultivé, dont elle dit qu’il fut attiré par la réussite grecque au moment critique de sa vie, lorsque, converti au sionisme et prêt à partir pour la Palestine, il se donna pour tâche de comprendre et de classer les monstrueuses archives de la culture occidentale dont il ne pouvait exclure ses propres œuvres.

Trích dẫn: Maethe Robert, The Old and the New, trang 314: It seems clear that Kafka was attracted by this [Greek] achievement at a critical moment in his life, when, converted to Zionism and ready to leave for Palestine, he tried once again to understand and classify the monstrous archives of Count West-West (the archives of occidental culture from which his own bokks could not completely be excluded). Proof of this can be found in a letter he wrote to Max Brod in 1920 regarding a work of Brod’s that treated just this problem. [Max Brod: Heidentum Christentum Jedentum, 1920. Letter to Max Brod, 7, VIII. 1920, S. Fischer Verlag, Frankfurt, 1966.]

(3) Maurice Blanchot, EI, 574: Marthe Robert dit précisément que, “tenté sur le tart, comme Don Quichotte, par le modèle le moins donquichottesque et plus propre à fournir encore, peut-être, une norme immédiatement utile, Kafka tente donc de se rapprocher de la pensée homérique et consacre à cette tâche son dernier roman.

(4) Sđd, trang 575: Écrivain, il lui faut aller – c’est l’exigence irréductible – jusqu’à la source de l’écrit, car il ne commencera d’écrire que s’il réussit à engager avec la parole originaire un rapport direct; mais pour approcher de ce haut lieu, il n’a d’autre moyen que de déjà parler, c’est-à-dire d’écrire, au risque, par cette parole prématurée, sans tradition, sans justification, d’obscurcir encore davantage les rapports pour lui impénétrables de la Parole et de son Sens.

(còn tiếp)

đào trung đạo

http://www.gio-o.com/daotrungdao.html

© gio-o.com 2015