TuongVuAnhThyCaoBaQuat8

Tường Vũ Anh Thy

Cao B� Qu�t: bệnh Duy Ma Cật

tản luận

B�i thơ l�m v�o rằm th�ng s�u, c�ch b�i Đằng Ti�n Ca đ�ng 10 th�ng - mười con trăng đ�y đọa ở Thừa Thi�n như thơ �ng đ� viết. Căn cứ v�o đ� ta biết được bấy giờ l� năm Nh�m Dần 1842, �ng tr�n dưới 33 tuổi; tuổi tr�ng ni�n đầy rẫy nội lực m� bị gi� đời nhốt lại một nơi, thật kh� m� chịu nổi v� buồn bực. Thơ gửi bạn cũng l� thơ gửi ch�nh m�nh, v� người đời. Hơi thơ vẫn đi một mạch, mạnh mẽ v� trong s�ng, d� c� phảng phất c�i t� t�ng tức tối, nhưng ta kh�ng thấy sự thất vọng hay ch�n chường. Đ� l� một đặc điểm của thơ �ng- đặc điểm của một tr�i tim đ� say trong s�ng n�i hồn thi�ng. T�m �ng đ� l� t�m định. Cho d� mặt c� đổi v� phong sương, th�n c� gầy v� bệnh hoạn, l�ng c� h�o buồn v� nhớ thương; nhưng t�m quyết kh�ng bao giờ suy suyển. Kh�c với T� Đ�ng Pha: �t�m suy diện cải sấu ch�nh v�nh�, khi nh� thơ n�y bị đ�y ở Ho�ng Ch�u. Đọc b�i Bệnh Trung sau đ�y ta thấy r� điều đ� hơn:

Bệnh Trung

Vị tử t�n h�nh nhất hủ nho

Cưỡng chi quyện cốt thiến nh�n ph�

Trắc th�n thi�n địa bi c� chưởng

Hồi thủ y�n ti�u khuất tr�ng đồ

H� nhật qui s�o đồng yến yến

Tha thời tập uyển qui � �

>�i đồng bất thức Duy Ma bệnh

S�t vấn y�u vi sấu tổn v�

Nỗi buồn trong thơ th� man m�c, m� h�ng kh� c�ng cao. Sự tr�ch m�c nhẹ nh�ng, t�m đ� cất c�nh bay khỏi mặt đất. �ng cũng tự giễu m�nh chỉ l� một b�c đồ nho hủ lậu, th�n t�n m� chưa chết.(chết thế n�o được!). �ng tả c�i tấm th�n t�n ấy nghe r� mục l�m sao! Đi đứng kh�ng vững, phải nhờ người n�ng đỡ b�m vịn.( Kh�c với ng�y xưa, d� uống rượu say vẫn kh�ng cần b�m vịn ai, tự m�nh thả bộ dọc con s�ng về nh�, xem b�i bạc v�n t�y qui Cao B� Qu�t: về giữa tử sinh) Thế th� giữa trời đất bao la, giữa cuộc đời đầy cạm bẫy, phỏng tấm th�n ấy l�m n�n tr� trống g� ? �ng biết r� lắm, kh�p m�nh nh�n sự c� đơn v� c� độc, nghe tiếng vỗ tay của m�nh vọng lại, thấm th�a đến tận xương tủy. L�m thế n�o để c� được sự �nhất h� b� ứng�? C�i đ� thuộc về t�m lực của con người. Ngoảnh nh�n con đường kh�i m�y mờ mịt, ch� lớn chưa được thi thố vẫy v�ng, m� nay đ� ra người tay kh�ng t� ngục! Hỡi ơi đường bằng phẳng th� �t, v� mập mờ. Đường xa th� trắc trở nhi�u kh�. C�i kh� l� phải c� bản l�nh v� l�ng dạ lớn. �i biết đến bao giờ mới về được trong tổ y�n ấm như những con chim yến b� nhỏ, năm năm cứ đến m�a r�t th� bay sang phương nam l�m tổ m� sinh đẻ trong c�c m�i nh� người. Ng�y ấy, ng� sang vườn c�y um t�m kia, b�y quạ đang x�m x�t cười đ�a, th� l�ng chim yến sẽ thẹn th�a hay thanh thản?

Cổ t�ch Việt Nam c� chuyện đ�i chim xanh se sẻ bị đ�y xuống trần gian. Mới đầu, hai con chim bỡ ngỡ đi theo quạ kiếm ăn. Nhưng sau thấy quạ, tổ n�o cũng xục v�o ăn, lại ăn cả những đồ h�i thối bẩn thỉu; hai con chim xanh b�n với nhau rằng: Ta theo quạ, nghĩ rằng c� lợi, song lợi m�nh ta, m� hại cả đến đồng loại, l�ng ta thật �y n�y kh�ng y�n ch�t n�o. Rồi hai con liền bỏ quạ, đi theo khướu. Sau thấy khướu khi th� k�u theo tiếng con n�y, khi lại k�u theo tiếng con kia; bất cứ con n�o cũng bắt chước h�t được cả; mới lại b�n với nhau: Ta theo khướu, nghĩ rằng c� tiếng. Nhưng ta xem, g� n� h�t cũng được, kh�ng phải l� bậc ch�nh đ�nh; v� ở đời việc phải chăng đ�u cũng l� một, chẳng khi n�o ph�n được hai nhẽ. Vậy ta sợ cứ theo n� ho�i, chẳng những kh�ng c� tiếng g� cho ta, m� lại mang tiếng xấu nữa. Sẻ xanh b�n rồi, trước đ� bỏ một anh tham ăn, giờ lại bỏ một anh hay h�t. Rốt cuộc đ�i chim kh�ng theo ai, đậu nơi c�nh mai l� tr�c, kiếm vừa đủ ăn, thảnh thơi ca h�t. (Theo Nguyễn Văn Ngọc: Truyện Cổ Việt Nam tập 2).

Đọc truyện n�y th� thấy � Cao B� Qu�t rất r� rệt. �ng kh�ng muốn theo đu�i quạ v� khiếu, hiện l� những thế lực được ưu đ�i trong x� hội chuy�n chế. �ng đ� khước từ, v� bước đi trong c� đơn v� bạc đ�i. Nhưng �ng lại ph�t đại nguyện kh�ng đi t�m thanh nh�n một m�nh. Đ� cũng l� đại nguyện của cư sĩ Duy Ma Cật, qu�n niệm về sự bu�ng bỏ (xả kỷ), m� vẫn l�m c�c việc thiện; qu�n niệm về v� h�nh, m� vẫn h�nh động; qu�n niệm về kh�ng, m� vẫn lấy c� l�m phương tiện. Thế th� việc chữa văn cho c�c th� sinh l� một h�nh động đ� được suy gẫm, v� �ng sẵn s�ng chịu tất cả mọi hậu quả của việc m�nh l�m. Hai c�u kết của b�i thơ thật l� một c�i cười rất mực chất ph�c chịu đựng của �ng � y hệt c�i cười của người l�m ruộng, lo lắng trăm bề; đến khi về th� người nh� đ�n hỏi sao tr�ng phờ phạc gầy m�n thế! Cậu b� người nh� theo chăm s�c �ng cũng thế, cứ săn hỏi v�ng đai lưng c� gầy đi phần n�o kh�ng? �ng chỉ biết cười cười.

Trong L�c Ốm Đau

B�c đồ g�n th�n t�n chưa chết

Gượng nắm xương l� lết nhờ người

Vỗ tay kh�ng tiếng đ�p lời

Buồn tr�ng m�y kh�i che mờ ch� trai

Bao giờ về theo đ�n chim yến

Ngoảnh mặt xem quạ đến vườn xanh

Hỏi ta sao cứ gầy nhanh

Ta c�n muốn độ ch�ng sanh qua bờ.

Tường Vũ Anh Thy

(tr�ch Cao B� Qu�t Giữa Hồn Thi�ng S�ng N�i - Ức Trai xuất bản 1985)

Cao B� Qu�t: thơ vẫn bay �