tượng: Tường
Vũ Anh Thy
Tường Vũ Anh Thy
Cao B� Qu�t: tiếng h� d�i c�i mộng
tản luận
Tiếng h�t t�m kh�ng ấy vĩnh viễn lan trong kh�ng gian c� tịch, giữa một buổi chiều xu�n xứ Huế, h�nh như đ� nhập v�o những đ�i m�i đ�i mắt trọ trẹ Thừa Thi�n, khiến thi�n nhi�n th�nh c�i mộng. C�i mộng n�o cũng c� trăng. Trăng như con ngươi mở lớn. Trong trăng c� mộng, v� trong mộng c� trăng. Trăng cũng l� mộng. Mộng l� trăng. Người đi v�o c�i mộng l� người đi v�o c�i trăng. Khi tỉnh ra rồi th� kh�ng biết người l� trăng hay trăng ch�nh l� người.
Con đường của Trang đi l� con đường của c�i mộng. Trang mở mộng bằng đ�i c�nh chim Bằng, lướt theo gi� lớn. Trang trở về bằng đ�i c�nh bướm m�a xu�n (bướm trắng Nhất Linh) nương theo gi� nhẹ.
Xưa Trang chi�m bao thấy m�nh l� bướm, vui phận l�m bướm, tự thấy th�ch ch�, kh�ng c�n biết c� Trang nữa. Chợt tỉnh giấc, th� lại thấy m�nh l� Trang. Kh�ng biết Trang chi�m bao l� bướm, hay bướn chi�m bao l� Trang ?
Đ� l� t�m trạng v� t�m thức của những t�m hồn đ� ho�n to�n vui trong c�i mộng v� ấm trong c�i đời. Cao B� Qu�t cũng c� niềm vui ấy, v� nỗi ấm ấy. Nhưng rốt cuộc �ng vẫn một m�nh bươn bả ở ngo�i trăng. �ng vẫn m�i m�i l� nỗi-thao-thức-kh�ng-rời về th�n phận con người trong lưới đời giăng mắc. �ng vẫn m�i l� ch�nh �ng ngay trong đ�y mộng. Kh�ng c� c�ch g� h�a bướm. Nơi trại giam đ� hai lần đổi chỗ, �ng đ� thấy mười cuộc trăng tr�n � mười giấc mộng tr�i xa. Mắt �ng mở lớn cho bằng với mắt trăng. Trăng khi n�o cũng s�ng, cũng vằng vặc như bao m�a trăng cũ�Mắt nh�n trăng trừng trừng như định mạng. Ch�n �ng ch�n k�n một g�c trời. B�y giờ �ng nhận ra một điều hết sức kinh h�i l� ở t� l�u qu� đ�m quen cả với kh�ng gian t�. Chỉ c�n trăng l� tiếng gọi duy nhất ngo�i thế giới xa kia. V� chỉ c� c�nh chim Bằng của Trang mới đưa được �ng tới đ�. �ng mượn hay giựt đại c�nh chim Bằng của Trang để hối hả bay đi. �ng kh�ng biến th�nh chim, th�nh Trang hay th�nh bướm. �ng vẫn l� �ng. V� �ng bay đi kh�ng phải để ngh�u ngao vui th�, m� để trắc nghiệm, t�m thăm một tiền kiếp xa xăm của ch�nh m�nh. Nơi vầng trăng ngọt l� một rừng quế. V� thế cung trăng c�n gọi l� cung quế. Trăng mu�n đời thơm m�i c�y quế. Hay quế của mu�n đời thơm đẫm m�i trăng? Hỡi ơi nơi c�i mộng đầy quế thơm lại l� nơi đ�y đọa một người. Người ấy họ Ng�, họ Vũ, hay họ Cao? Thưa đ� l� người đi tu ti�n v�o thời H�n, thời H�ng, thời Đinh L� L� Trần? Đ� th�nh ti�n m� c�n mắc tội để đến nỗi bị đ�y! Tội lỗi l� g� vậy? Tại sao lại bắt �ng ta đi chặt quế ? Hỡi ơi quế l� lo�i linh mộc, da thơm v� cay nồng như m�u mắt Thừa Thi�n, kh�ng một loại dao kiếm n�o c� thể chặt được. Chặt đến đ�u, da quế liền lại đến đ�. Đ� kh�ng muốn chặt, v� chặt cũng kh�ng được, th� suốt đời chịu đ�ng đanh trong rừng quế m� th�i! �i t� ra bị đ�y v�o rừng quế cũng c�n l� một c�ng �n ? �ng ti�n họ Ng� bước ra từ c�y quế, hay từ c�y quế bước ra, đon đả k�o tay ta đến b�n một c�y quế th� thầm. �i m�i quế lẫy lừng l�m ta bối rối hoang mang, tim đập th�nh th�nh. H�nh như �ng n�i mi�n man mơ hồ về kiếp trước của ta ? H�nh như ta với trăng l� một đ�i t�nh nh�n kỳ lạ? Lời �ng nhỏ qu�, nghe vo ve văng vẳng như tiếng ong trong rừng vắng. Ta l�m sao nhớ được. Quế vẫn ngạt ng�o, trăng vẫn long lanh. Ta kh�ng chịu nổi. Ta khoa tay từ gi� � ta b�ng ho�ng chia tay. Khắp ch�u th�n đầy rẫy m�i quế. Nội phủ căng phồng, tứ chi m�n t�c. Hốt nhi�n ta bật ra tiếng h� � tiếng h� d�i theo ngọn gi� nam s� xuống Thừa Thi�n. Ti�ng h� d�i li�n mi�n vang vọng khắp phương trời chi�m bao tr�ng tr�ng điệp điệp.
Tiếng h� d�i c�i mộng. Mộng ở Thừa Thi�n hay mộng nơi cung quế? C�c bạn ta ơi! B�y giờ l� rằm th�ng s�u. Trăng th�ng s�u tr�n hơn trăng th�ng năm? Trăng th�ng năm tr�n hơn trăng th�ng tư? Ta một m�nh n�ng rượu mời trăng, n�ng rượu hỏi trời. �i c� phải trời đất bất nh�n coi mọi lo�i như lo�i ch� rơm? (thi�n địa bất nh�n dĩ vạn vật vi s� cẩu � đạo đức kinh) �i c� phải hạt cơm th� trắng, hạt nước mắt th� đen? �c�c bạn ta ơi bao giờ được thả? Đến bao giờ ăn được b�t cơm ngon?�(lời nhạc Nam Lộc). Trời đất m�nh mang l�m sao ta hỏi. Th�i th� bắt chước người xưa l�m thơ con c�c. Con c�c l� cậu �ng trời�ai m� đ�nh n�, n� b�n �l�m thơ�L�m thơ hỏỉ ch�u trời cao: tại sao thi sĩ lại đi ở t�?
LỤC NGUYỆT THẬP NGŨ DẠ NGUYỆT
HẠ T�C PHỤNG K� CHƯ CỐ NH�N
Cơ lưu lưỡng thi�n thứ
Thập kiến hải nguyệt vi�n
Nguyệt cận bất cải sắc
Kh�ch cư h�nh dĩ biền
Ng� dục s�p song th�
Phi bộ lăng tử y�n
Lộ ph�ng Ng� ti�n nh�n*
Ấp ng� quế thụ bi�n
Tương kiến vị khoản kh�c
Tự thoại dư sinh tiền
Ngữ tế liễu bất k�
Huy thủ nam phong đi�n
Quy lai nhất trường khiếu
Bả tửu dục vấn thi�n
Thi�n cao bất khả vấn
Thả ph� t� sơn thi�n**
TRĂNG RẰM TH�NG S�U
GỬI C�C BẠN TA ƠI !
Ph�ng giam đ� hai lần di chuyển
Mười con trăng tr�n biển m� xa
Trăng nay vẫn s�ng như l�
Người nay bỗng phải quen nh� t� lao
C� l�c muốn chấp chao đ�i c�nh
L�n chin tầng m�y t�a l� nh�
Chợt �ng ti�n cũ họ Ng�
Ở b�n c�y quế k�o v� v�i ch�o
Gặp nhau những nghẹn ng�o đ�n tiếp
Kể huy�n thuy�n duy�n kiếp trước sau
Th� th�o kh�ng thể nhớ ngay
S� theo ngọn gi� khoa tay gi� từ
Về thế giới h� d�i một tiếng
N�ng rượu l�n hỏi ch� trời cao
Trời cao hỏi được đ�u n�o
L�m thơ con c�c ra v�o ta ng�m
* trong b�i Thi�n Cư Đối Nguyệt, Cao B� Qu�t cũng nhắc đến �ng ti�n n�y:� dục bằng Ng� Chất phủ, chiết quế hợp đơn th�nh� nghĩa l� ta muốn mượn c�i b�a của Ng� Chất để đẽo cho được nh�nh quế. Ng� Chất l� người thời Tam Quốc, tự l� Qu� Trọng, cũng gọi l� Ng� Cương, c� t�i th�ng b�c, c�c bậc quyền chức đương thời đều k�nh nể. Sau đi tu ti�n. Đồn l� th�nh ti�n nhưng phạm lỗi thi�n đ�nh bắt phải đi chặt quế !
** T� Sơn l� t�n một b�i ph� của Liễu T�n Nguy�n đời Đường. Ch�ng t�i kh�ng dịch nghĩa m� chỉ lấy � cho trọn nhịp hứng của b�i thơ.
Tường Vũ Anh Thy
(tr�ch Cao B� Qu�t Giữa Hồn Thi�ng S�ng N�i - Ức Trai xuất bản 1985)
Cao B� Qu�t: tiếng h�t giữa rừng
Cao B� Qu�t: b�i h�t c�i roi song
Cao B� Qu�t: tiếng h� d�i c�i mộng
Cao B� Qu�t: ng�y sinh của thi sĩ
http://www.gio-o.com/TuongVuAnhThy.html
� gio-o.com 2016