photo:http://www.mesillusionscomiques.com
Marguerite Duras
RẠP ĖDEN
Nguyễn Đăng Thường
dịch và giới thiệu (6 kỳ)
kỳ 3
Rạp Ėden là một vở kịch kể lại câu chuyện gia đ́nh nhà văn Marguerite Duras thời kỳ c̣n ở Đông Dương và trước đó đă được kể lại trong tiểu thuyết Đập Ngăn Thái B́nh Dương. Một câu truyện nửa hiện thực nửa hư cấu.
Rạp Ėden chào đời năm 1977, lúc t́nh h́nh thế giới đă bớt căng thẳng sau chiến tranh VN, và thuyền nhân di tản trốn chế độ cộng sản chưa thực sự bắt đầu.
Đập Ngăn Thái B́nh Dương xuất bản năm 1950, lúc "chế độ đế quốc thực dân" bị lên án gắt gao, và viết bởi một tác giả thuộc cánh tả, đă gia nhập — để tránh nói "kết nạp" Đảng Cộng sản Pháp, thập niên 60-70 đă xuống đường chống Đế quốc Mỹ và chiến tranh VN — cho nên độc giả cần thận trọng và cần sáng suốt khi đọc, do bởi Đập Ngăn Thái B́nh Dương, qua một gia đ́nh "nạn nhân" đại diện, cũng là bản án kết tội chế độ thực dân Pháp ở Đông Dương.
Rạp Ėden kể lại những ngày cuối cùng của một bà mẹ (vô danh) trong ngôi biệt thự của bà và hai người con c̣n sống: cậu con trai cả Joseph 20 tuổi, và cô con gái Suzanne 16 tuổi, trong sự túng quẩn. Người chồng và con trai út đă qua đời lâu rồi.
Người mẹ thời trẻ là một gái quê miền Bắc nước Pháp. Nhờ sự giúp đỡ của nhà nước đă trở thành giáo viên. Cô giáo trẻ giàu nghị lực và tham vọng, muốn thoát ly gia đ́nh nghèo và giai cấp bần nông, đă có một giấc mơ — Giấc mơ Đông Dương — sang thuộc địa làm giàu và lấy chồng. Lấy chồng sanh được ba con th́ góa bụa. Đồng lương giáo chức không đủ để nuôi đám con nhỏ, người mẹ phải đánh dương cầm tại rạp xi nê Ėden làm nhạc đệm cho phim câm thuở ấy.
Làm giàu bắng cách sử dụng tiền dành dụm trong mười năm để thuê lại của chính phủ vài trăm mấu đất trồng lúa. Nhưng giấc mơ đă không thành v́ ruộng bị nước biển tràn ngập mỗi năm dù có đập ngăn nước. Tuy vậy, lúc cuối đời, người phụ nữ cương nghị, bướng bỉnh, gần như điên loạn, vẫn cố bám víu, cố t́m mọi cách (kể cả việc "bán" con gái) để tiếp tục giấc mơ xưa.
Dưới ng̣i bút Duras, người mẹ đă được lư tưởng hóa thành một bà "mẹ cam đảm", một "chiến sĩ" (cái đập chận sống biển) đứng về phía "dân cùng đinh, bọn nô lệ" trên thế giới (dân bản xứ), chống áp bức bạo tàn (Thái B́nh Dương, chế độ thuộc địa).
Nếu chúng ta để qua một bên thông điệp xă hội và biểu tượng chính trị, th́ câu chuyện tan rả của một gia đ́nh kėm may mắn, và về một giấc mơ phai tàn, th́ câu chuyện được kể lại trong Đập Ngăn Thái B́nh Dương và Rạp Ėden vẫn c̣n mănh lực gây xúc cảm nơi người đọc (truyện, kịch) và người xem (phim, kịch).
Ngoài ra, Rạp Ėden, gồm ba nhân vật chính và vài nhân vật phụ, lại c̣n là một vở kịch muốn cách tân sân khấu kịch: loại bỏ kịch tính cổ điển, đối thoại, cử động, cảnh trí, v.v... Nhấn mạnh, diễn tả tâm trạng, không gian và thời gian qua ánh đèn, âm nhạc, độc thoại. Người mẹ ngồi bất đông trên ghế dựa. Các vai diễn khác th́ phần lớn chỉ độc thoại. Do vậy người dịch đă loại bỏ các chi tiết không cần thiết cho bản dịch này. Để cho câu chuyện khỏi bị gián đoạn và để tránh mất th́ giờ. Độc giả có thể tự đoán ṃ ai đọc lời thoại, cũng như cử chỉ, nėt mặt, giọng nói của mỗi diễn viên khi họ xướng đọc, v.v… Nếu đoán không ra th́ cũng chả sao v́ vẫn có thể đoán hiểu được.
Người mẹ yêu Joseph nhứt. Có thể v́ lúc mang thai t́nh vợ chồng c̣n thắm thiết mặn nồng. Suzanne th́ yêu anh trai và em trai bằng nhau, nên đôi khi đă lẫn lộn anh với em và ngược lại. Giữa Suzanne và người anh là một t́nh yêu, từ phía Suzanne, gần như loạn luân, dù âm thầm và vẫn c̣n ở bên này lằn ranh đạo lư. Đó cũng là sự "mất trinh" — nghĩa đen lẫn nghĩa bóng — của ba nhân vật chính, trước cuộc sống và trong cuộc đời.
Cuối cùng, tuy là bi kịch của một gia đ́nh riêng lẻ, nhưng nó vẫn có thể là tấm gương chung về phận người: ước mơ và thực tế, hy vọng và tuyệt vọng, sự cô đơn ở mọi lứa tuổi, trẻ cũng như già, định mệnh oái oăm ác nghiệt, khả thể và bất khả của t́nh yêu, vân vân và vân vân. Đọc hay xem. Để thông cảm, suy gẫm. Để can đảm tiếp tục kiếp sống đến tận cùng. Chứ không để hít mũi sụt sùi trông người mà nghĩ đến ta, rồi tự thương thân oán trời trách đất, và "chửi mắng thậm tệ" chế độ thực dân nha.
Nguyễn Đăng Thường
RẠP ĖDEN
...
Điệu nhạc đó, là điệu nhạc của cái chết của bà ấy. Nảy sanh từ sự chóng mặt của những thành phố nhộn nhịp.
Điệu nhạc của sự nôn nóng của chúng tôi.
Của sự vong ơn của chúng tôi.
Của t́nh yêu chúng tôi dâng cho đứa em trai đó.
Của t́nh yêu dành cho nó, đứa em trai, đứa em trai đă chết.
Biết bao nhiêu là t́nh.
Người mẹ nh́n chúng tôi. Bỗng dưng bà trầm tư.
Già nua.
Chúng tôi khiêu vũ trên xác chết của bà.
Tao, nếu tao ở địa vị mày, tao sẽ lấy nó, nh́n ḱa.
Cô ấy trẻ quá, kinh khủng.
Tôi có một cảm t́nh lón đối với cô ta.
Tôi tin ông. Tôi nghĩ vậy.
Có phải bố ông không ưng nó?
Người ta không thể quyết định kết hôn với một người nào đó chỉ sau mười lăm ngày. Thưa bà...
Có chứ. Trong vài trường hợp, có thể.
Tôi sắp chết tới nơi rồi, ông hiểu chớ, thưa ông, do đó tôi cần được an tâm về số phận con bé.
Ông đă gây thiệt hại cho cây cầu. Ông nên đậu xe trên con lộ.
Bà ấy không muốn chúng ta vào nhà nữa. Bây giờ chúng ta phải ở ngoài này.
Tôi sẽ có ô-tô loại nào sau khi chúng ta kết hôn?
Thiển nghĩ nếu chúng ta kết hôn th́ tôi sẽ rất đau khổ.
Tôi không c̣n biết phải làm ǵ nữa để cô thương tôi.
Xe loại nào?
Một chiếc Lancia trắng, tôi đă cho cô biết rồi mà...
C̣n Joseph?
Tôi chưa biết sẽ cho Joseph một chiếc xe hay không... Tôi không dám hứa điều đó với cô.
C̣n tùy vào thái độ của cô đối với tôi.
Ông có thể biếu mẹ tôi một chiếc xế, th́ cũng vậy thôi, anh tôi sẽ lái nó.
Đâu hề có chuyện tặng mẹ cô một chiếc xe. Tôi không giàu có như cô tưởng đâu.
Nếu Joseph không có xe th́ ông có thể giữ tất cả những chiếc Lancia của ông rồi cưới hỏi ai đó tùy ư.
Tối hôm trước, ông ta có hứa cho tôi một chiếc nhẫn kim cương nếu tôi xuống phố với ông ta.
Tôi có hỏi ông ta về giá tiền của viên kim cương, ông ta không nói rơ nhưng cũng cho biết nó bằng giá ngôi biệt thự.
Tôi không cho Joseph biết về đề nghị của ông Jo.
Tôi t́m cách để có viên kim cương đó, để kéo nó về đồng bằng, về hướng bà ấy, mẹ tôi. Tôi biết rằng — ông Jo đă nói với tôi — rằng viên kim cương đó đang ở trong nhà ông ta và ông ta đợi sự quyết định của tôi để đem nó đến cho tôi.
Cô đẹp quá.
Cô đẹp và đáng yêu quá.
Tôi sẽ đẹp hơn nữa.
Sau khi tôi đưa cô ra khỏi chốn này cô sẽ bỏ tôi ngay, tôi tin chắc như vậy.
Ông ta nói sẽ kéo dài thêm thời gian ở đồng bằng viện cớ phải trông coi việc chở các bành cao su tới Réam. Tôi th́ biết ông ta t́m cách dối gạt cha ḿnh.
Ông ta nói: "Ba ngày xuống phố. Tôi sẽ không đụng tới cô. Chúng ta sẽ đi xi-nê."
Một viên kim cương tự nó đáng giá ngôi biệt thự.
Chúng tôi lo sợ bà ấy qua đời. Luôn luôn. Mọi lúc.
Con đă cho ông ta biết chưa.
Con luôn luôn cho ông ta biết.
Thằng bố của nó đó.
Nó muốn cưới một đứa con gái nhà giàu cho con trai nó.
A.
Con nghĩ rằng ông ấy chưa cho cha ḿnh biết về con.
Ngoài ra ông ta vẫn muốn đem con đi theo.
Cách nào?
Không.
C̣n mày mày muốn cái ǵ?
Con muốn ở lại với Joseph.
Joseph... luôn luôn Joseph.
Con mấy tuổi rồi, má không nhớ.
Mười sáu.
Mười sáu... Trời ơi... Trời ơi...
Nó không muốn lấy mày, nó không muốn.
Vậy th́ nó đừng vác mặt tới đây nữa.
Tôi chưa nói về cái hột xoàn. Tôi sợ nghe những lời bà ấy sẽ nói với tôi.
Bà ấy có thể tắt thở khi nghe giá tiền của viên kim cương.
Vẫn c̣n sớm. Mặt trời chưa xuống tới núi.
Vậy là đă xong xuôi với ông Jo rồi.
Tôi đă quên ông ta.
Trẻ con không c̣n hát trên lưng trâu nơi vàm sông.
Tôi c̣n nhớ: giọng hát the thé của chúng nó.
Không có một hơi gió: không khí oi ả.
Chỗ nào cũng có. Vắt vẻo trên cành cây. Ngồi chồm hổm bên bờ rạch. C̣n sống. Đă chết. Trước mũi ghe trôi xuôi tới các đảo, cũng có những đứa trẻ để trong thúng mây cao tới cổ. Trong bùn lầy, cũng có. Trong các cḥi lá.
Má không muốn em gặp mặt ông nữa. Hết rồi.
Cùng với đám con nít, có những con chó hoang và những thằng điên trên đồng bằng. Lũ trẻ đùa nghịch với chó hoang và người điên. Và cái đám ăn mày tai ương bất trị từ Mă Lai băng qua thung lũng hai bên bờ sông trôi ra biển.
Tôi không thể chấp nhận điều đó, tôi không thể.
Tôi yêu cô mà, Suzanne.
Bà ấy không muốn chờ đợi nữa.
Bà ấy biết rằng bố ông không muốn có tôi.
Bà ấy khủng khiếp quá, má của cô.
Vâng.
Bà ấy điên.
Nếu chúng ta kết hôn với nhau bà ấy sẽ hỏi xin tiền ông để tái thiết những cái đập... xem nào... bà ấy muốn chúng cao hơn hai lần những cái đập cũ và bằng xi măng.
Bà ấy sẽ nhờ ông thu xếp để hàm răng của Joseph được sửa chữa... ông thấy đó...
Tôi không thể chấp nhận điều đó... tôi không thể...
Cái ǵ?
Mất cô...
Vậy th́ khi nào chúng ta làm đám cưới?
Tôi nhắc lại: chừng nào cô cho tôi một bằng chứng về t́nh yêu.
Khi tôi chấp nhận làm một chuyến đi ba ngày về Sài G̣n.
Không đúng vậy.
Nếu ông thành hôn với tôi bố ông sẽ không để gia tài lại cho ông.
Tôi đi tắm với Joseph đây. Chúng tôi sẽ không đi lên Réam với ông nữa.
Joseph đă đồng ư với bà ấy.
Tôi có đem chúng theo.
Cái ǵ?
Kim cương.
Cô có thể chọn lấy một.
Không biết trước.
Của mẹ tôi, bà ấy yêu chúng như điên như khùng.
Đó là những thứ riêng lẻ. Điều quan trọng, không phải là sự chói ḷa của chúng, không phải vẻ đẹp của chúng mà khả thể để trao đổi của chúng.
Viên này đáng giá bao nhiêu
Có thể là hai chục ngàn đồng, tôi không rơ.
Sự tưởng tượng biến mất. Trong bàn tay tôi có chiếc ch́a khóa. Để đóng lại quá khứ. Để mở ra tương lai.
Tôi biết những con số. Con số tiền nợ chà sếch-ty của người mẹ: mười lăm ngàn.
Những con số của Rạp Éden, mỗi tối bà được bốn chục đồng.
Những con số của lớp dương cầm mười lăm đồng mỗi giờ.
Tôi biết giá tiền một khúc gỗ bần. Của một mét vuông đất của đồng bằng.
Của một đôi giày.
Cái mà tôi chưa biết cho tới lúc đó là cái giá của tiền.
Đó là môt sự mệt mỏi bất chợt.
Tôi vẫn nhớ, tôi không c̣n nhận ra đồng bằng nữa.
Tất cả đă trở thành đen tối.
Cô bé Suzanne của tôi... kho báu của tôi.
Viên này khiến cô thích hơn?
Viên đắc tiền nhứt.
Cô chỉ nghĩ tới chuyện đó thôi... Nếu cô yêu tôi...
Tôi mất hết nghị lực.
Từ lúc ông Jo bước vào đời tôi, tôi thấy Joseph đẹp trai hơn ngày xưa.
Tôi đă gọi anh. Tôi c̣n nhớ. Như khi người ta kêu cầu cứu.
Anh dừng chân lại và anh bước tới.
Một chiếc xe có thể gây ấn tượng hơn đối với anh. Một viên kim cương, không, nó quá nhỏ. Quá xa. Anh c̣n chưa biết ǵ cả, những viên kim cương.
Anh đă nói về một con ngựa mới anh muốn mua, anh đă nói chúng thảy đều nửa sống nửa chết, người ta không thể t́m được một con ít hơn năm trăm đồng.
Một viên kim cương.
Đáng giá hai chục ngàn.
Hai chục ngàn đồng.
Ông ta sẽ cho em nếu em đi theo ông ta.
Đi đâu?
Ra thành phố.
Đi luôn hả?
Ba ngày.
Suzanne đă hiểu lầm rồi.
Điều cần thiết là đào sâu hơn... xuống khỏi lớp bùn... tới lớp đất sét... Đúng vậy... đào sâu dưới nước... làm cho kiên cố thêm bờ suối ở phía bên kia ngôi biệt thự... nhưng trước hết là cắm những khúc gỗ bần xuống sâu hơn... cố đạt tới lớp đất sét, vượt qua khỏi lớp bùn... tất cả là ở đó, giữa các khúc gỗ, trám xi măng... từng chặng một, mỗi mười mét, đổ xi măng xuống làm nền... xi măng có thể mua ở Réam, giá phân nửa trong các kho dự trử của bến cảng... đó không phải là vấn đề... vấn đề, là đào bùn lên, xuống tới... xuống tận đáy các đầm lầy, đất sét... lần đầu tiên đó là những cái đă bị thiếu sót... xi măng... ông hăy nhớ lại cả triệu con c̣ng đă chui qua những cái đập... Năm đầu tiên chớ nên ảo vọng, sẽ c̣n muối... nếu muốn lọc sạch muối th́ phải đụng tới đất sét... theo ư tôi chúng ta phải chờ tới ba năm, vân vân.
Hỏng hết rồi.
Luôn luôn như vậy đó.
Tôi có thể sẽ nói với con bé.
Tôi lẽ ra đă không nên nói với nó về những viên kim cương.
Tôi nghĩ rằng ḿnh chớ nên trở lại nữa.
Khủng khiếp quá... khủng khiếp... đâu cần phải nói ra...
Ông lẽ ra không nên đưa cho tôi xem. Ông không thể hiểu.
Kinh khủng quá... tôi không thể nào, em Suzanne ơi, tôi không thể nào từ bỏ em được... Nó mạnh hơn tôi.
Tôi đă muốn đi vô rừng với Joseph.
Đó là lúc thuận tiện, với cái mát của buổi chiều để tới những ngôi làng trên núi.
Ông Jo đă có vẻ đau khổ rất nhiều. Vật lộn với một h́nh ảnh bất khả.
Tôi gọi Joseph. Tôi nói với anh rằng đi lên núi là một ư kiến rất hay.
Joseph tới. Tôi đứng dậy. Chính lúc đó, tôi nghĩ, ông Jo đă la thét. Ông ta nói sẽ cho tôi viên kim cương.
Bà ấy cầm cái hột xoàn ngắm nghía. Rồi bà hỏi giá cả. Tôi nói hai chục ngàn. Tôi nói ông ta đă cho tôi. Bà ấy có vẻ không nghe thấy.
Tôi lập lại những lời đă thốt. Rằng nó đáng giá hai mươi ngàn và ông ta đă cho tôi.
Bất th́nh ĺnh tôi không c̣n nhận ra người mẹ.
Bà đi vô pḥng bà và đóng cửa lại.
Tôi biết rằng bà đem chiếc nhẫn đi giấu.
Bà giấu tất cả, thuốc kí nin, đồ hộp, thuốc lá. Trong kẽ hở giữa hai miếng gỗ. Trong nệm. Trên ḿnh bà, cột chặt vào cơ thể, bà ấy giấu.
Đem giấu chiếc nhẫn xong, bà ấy trở ra, nhảy bổ vào người tôi và đánh đập.
Bà la hét.
Joseph chạy lại. Anh để mặc cho bà đánh tôi một hồi, rồi anh ôm bà trong ṿng tay và hôn.
Bà ấy đă lắng dịu.
Bà ấy đă khóc. Chúng tôi đă khóc. Cùng nhau. Cả ba.
Rồi chúng tôi đă ph́ cười.
Con đă nói ǵ với ông ta?
Tôi đă giải bày với bà ấy. Đối với ông ta một chiếc nhẫn không là ǵ cả.
Em không nên bận tâm như vậy về bả ấy nữa. Xong rồi.
Đối với Joseph cũng vậy tôi không cần bận tâm nữa.
Có thể tôi nói thái quá, đúng vậy.
Hăy như bà ấy mà đánh giá ông Jo.
Đúng rằng tôi luôn luôn tự trách ḿnh.
Không chỉ có bọn nhà giàu thôi. Chúng tôi, chúng tôi nếu muốn cũng có thể giàu.
Người mẹ đă thiếp ngủ tới bữa tối.
Khi đặt bà lên giường, Joseph đă nh́n thấy: trên sợi giây đeo cổ, có chiếc nhẫn của ông Jo.
Cuối buổi trưa chúng tôi tới những ngôi làng trên núi để mua gà. Để đem theo ăn trên đường, Joseph đă nói. Bởi v́ sáng hôm sau chúng tôi sẽ về Sài G̣n, để bán cục hột xoàn của ông Jo.
Cuối buổi trưa chúng tôi tới những ngôi làng trên núi để mua gà. Để đem theo ăn trên đường, Joseph đă nói. Bởi v́ sáng hôm sau chúng tôi sẽ về Sài G̣n, để bán cục hột xoàn của ông Jo.
(C̣n Tiếp)
http://www.gio-o.com/NguyenDangThuong.html
© gio-o.com 2017