Marguerite Duras
RẠP ĖDEN
Nguyễn Đăng Thường
dịch và giới thiệu (6 kỳ)
kỳ 2
Rạp Ėden là một vở kịch kể lại câu chuyện gia đ́nh nhà văn Marguerite Duras thời kỳ c̣n ở Đông Dương và trước đó đă được kể lại trong tiểu thuyết Đập Ngăn Thái B́nh Dương. Một câu truyện nửa hiện thực nửa hư cấu.
Rạp Ėden chào đời năm 1977, lúc t́nh h́nh thế giới đă bớt căng thẳng sau chiến tranh VN, và thuyền nhân di tản trốn chế độ cộng sản chưa thực sự bắt đầu.
Đập Ngăn Thái B́nh Dương xuất bản năm 1950, lúc "chế độ đế quốc thực dân" bị lên án gắt gao, và viết bởi một tác giả thuộc cánh tả, đă gia nhập — để tránh nói "kết nạp" Đảng Cộng sản Pháp, thập niên 60-70 đă xuống đường chống Đế quốc Mỹ và chiến tranh VN — cho nên độc giả cần thận trọng và cần sáng suốt khi đọc, do bởi Đập Ngăn Thái B́nh Dương, qua một gia đ́nh "nạn nhân" đại diện, cũng là bản án kết tội chế độ thực dân Pháp ở Đông Dương.
Rạp Ėden kể lại những ngày cuối cùng của một bà mẹ (vô danh) trong ngôi biệt thự của bà và hai người con c̣n sống: cậu con trai cả Joseph 20 tuổi, và cô con gái Suzanne 16 tuổi, trong sự túng quẩn. Người chồng và con trai út đă qua đời lâu rồi.
Người mẹ thời trẻ là một gái quê miền Bắc nước Pháp. Nhờ sự giúp đỡ của nhà nước đă trở thành giáo viên. Cô giáo trẻ giàu nghị lực và tham vọng, muốn thoát ly gia đ́nh nghèo và giai cấp bần nông, đă có một giấc mơ — Giấc mơ Đông Dương — sang thuộc địa làm giàu và lấy chồng. Lấy chồng sanh được ba con th́ góa bụa. Đồng lương giáo chức không đủ để nuôi đám con nhỏ, người mẹ phải đánh dương cầm tại rạp xi nê Ėden làm nhạc đệm cho phim câm thuở ấy.
Làm giàu bắng cách sử dụng tiền dành dụm trong mười năm để thuê lại của chính phủ vài trăm mấu đất trồng lúa. Nhưng giấc mơ đă không thành v́ ruộng bị nước biển tràn ngập mỗi năm dù có đập ngăn nước. Tuy vậy, lúc cuối đời, người phụ nữ cương nghị, bướng bỉnh, gần như điên loạn, vẫn cố bám víu, cố t́m mọi cách (kể cả việc "bán" con gái) để tiếp tục giấc mơ xưa.
Dưới ng̣i bút Duras, người mẹ đă được lư tưởng hóa thành một bà "mẹ cam đảm", một "chiến sĩ" (cái đập chận sống biển) đứng về phía "dân cùng đinh, bọn nô lệ" trên thế giới (dân bản xứ), chống áp bức bạo tàn (Thái B́nh Dương, chế độ thuộc địa).
Nếu chúng ta để qua một bên thông điệp xă hội và biểu tượng chính trị, th́ câu chuyện tan rả của một gia đ́nh kėm may mắn, và về một giấc mơ phai tàn, th́ câu chuyện được kể lại trong Đập Ngăn Thái B́nh Dương và Rạp Ėden vẫn c̣n mănh lực gây xúc cảm nơi người đọc (truyện, kịch) và người xem (phim, kịch).
Ngoài ra, Rạp Ėden, gồm ba nhân vật chính và vài nhân vật phụ, lại c̣n là một vở kịch muốn cách tân sân khấu kịch: loại bỏ kịch tính cổ điển, đối thoại, cử động, cảnh trí, v.v... Nhấn mạnh, diễn tả tâm trạng, không gian và thời gian qua ánh đèn, âm nhạc, độc thoại. Người mẹ ngồi bất đông trên ghế dựa. Các vai diễn khác th́ phần lớn chỉ độc thoại. Do vậy người dịch đă loại bỏ các chi tiết không cần thiết cho bản dịch này. Để cho câu chuyện khỏi bị gián đoạn và để tránh mất th́ giờ. Độc giả có thể tự đoán ṃ ai đọc lời thoại, cũng như cử chỉ, nėt mặt, giọng nói của mỗi diễn viên khi họ xướng đọc, v.v… Nếu đoán không ra th́ cũng chả sao v́ vẫn có thể đoán hiểu được.
Người mẹ yêu Joseph nhứt. Có thể v́ lúc mang thai t́nh vợ chồng c̣n thắm thiết mặn nồng. Suzanne th́ yêu anh trai và em trai bằng nhau, nên đôi khi đă lẫn lộn anh với em và ngược lại. Giữa Suzanne và người anh là một t́nh yêu, từ phía Suzanne, gần như loạn luân, dù âm thầm và vẫn c̣n ở bên này lằn ranh đạo lư. Đó cũng là sự "mất trinh" — nghĩa đen lẫn nghĩa bóng — của ba nhân vật chính, trước cuộc sống và trong cuộc đời.
Cuối cùng, tuy là bi kịch của một gia đ́nh riêng lẻ, nhưng nó vẫn có thể là tấm gương chung về phận người: ước mơ và thực tế, hy vọng và tuyệt vọng, sự cô đơn ở mọi lứa tuổi, trẻ cũng như già, định mệnh oái oăm ác nghiệt, khả thể và bất khả của t́nh yêu, vân vân và vân vân. Đọc hay xem. Để thông cảm, suy gẫm. Để can đảm tiếp tục kiếp sống đến tận cùng. Chứ không để hít mũi sụt sùi trông người mà nghĩ đến ta, rồi tự thương thân oán trời trách đất, và "chửi mắng thậm tệ" chế độ thực dân nha.
Nguyễn Đăng Thường
R Ạ P Ė D E N
PHẦN HAI
Joseph đề nghị đi Réam để giải khuây do cái chết của con ngựa.
Réam là một cảng sông ở cuối con đường xuyên rừng. Những công ty hàng hải chở nước mắm và tiêu sang Bangkok. Chuyến về chở rượu Pernod lậu, á phiện.
Ở Réam có một nhà ăn trong trại. Một lăo người Âu, có thể là người Đức trông nom. Buổi tối có khiêu vũ. Và, thỉnh thoảng, có những đoàn thủy thủ lên bờ, sĩ quan, và những cô gái điếm da trắng tới lui qua lại giữa Xiêm La và Đông Dương.
A, con đường băng rừng giữa Réam và biển.
Đẹp tuyệt vời.
Xây cất bởi tù nhân. Bi xiềng chân cùng nhau.
Nó đă được nện bời một đoàn chí nguyện quân, có luôn ông hạ sĩ, đặt đít ngồi nghỉ trên cái chày nện.
Tuyệt trần đời con đường ấy đối với tôi.
Nơi đó chúng tôi sẽ chia tay với người mẹ.
Sẽ ra đi, Joseph và tôi.
Những tay săn bắn ghé lại và mang chúng tôi đi.
Không thể kháng cự.
Chúng tôi nghe những âm thanh ở nơi xa, tiếng máy xe nổ, của những anh thợ săn.
Những người da trắng, luôn luôn, những du khách duy nhứt trên đồng bằng.
Chúng tôi nghe tiếng c̣i xe vọng lại từ nơi xa. Trẻ con chạy tán loạn trên con đường.
Họ vút qua trong một làn bụi trắng.
Chóa ḷa.
Một ngày. Một ngày sẽ tới.
Mỗi ngày tôi ra ngồi ven con lộ.
Tôi nh́n họ. Một ngày sẽ đến.
Hắn sẽ trẻ. Cùng tuổi với Joseph. Săn bắn.
Một năm trước, có một viên sĩ quan hải quân, ở Réam, đă đề nghị đưa tôi lên xem tàu. Chỉ có chúng tôi trên boong tàu, đối diện bến cảng. Vào buổi chiều.
Tiếng nhạc từ căn-tin trong trại ở Réam vẳng tới. Chúng tôi nh́n thấy nhà ăn. Chúng tôi thấy Joseph. Anh đang khiêu vũ với bà vợ của ông nhân viên quan thuế. Viên sĩ quan đă hỏi tuổi tôi. Tôi nói: mười lăm. Ông ta nói tôi c̣n trẻ lắm. Ông ta đă hôn tôi.
Tôi nh́n thấy tất cả: các anh thợ săn dừng lại trước ngôi biệt thự. Một cái lốp xe đă nổ. Và Joseph giúp họ.
Tôi trông thấy bà ấy, người đàn bà đi chung với người thợ săn, người đàn ông của con lộ xuyên rừng: một phụ nữ tóc bạch kim, bà ấy hút thuốc lá ba con 5, bà ấy sẽ thoa son dồi phấn, rất trắng.
Cho Joseph. Tôi nhặt người đàn bà ấy, để cho Joseph.
Biết bao nhiêu là t́nh, đứa em trai lặng lẻ và điên cuồng.
Nó đi t́m những con báo nơi đầu suối, dưới ánh nắng, mười bốn tuổi, tôi c̣n nhớ, người mẹ nói nó giết bà.
Anh trở về trong đêm khuya, với con báo bị bắn chết trên mũi thuyền.
Tôi bật khóc. Anh nói lần sau sẽ cho tôi đi theo. Anh bỏ đi. Người mẹ không nghe thấy.
Chúng tôi sẽ cùng nhau bỏ người mẹ ra đi.
Cùng nhau chúng tôi sẽ bỏ bà ấy lại, tại nơi đó. Trên đồng bằng, với cơn điên loạn của bà ấy.
Không báo trước. Trong giờ ngủ trưa: bà ấy ngủ như chết: chúng tôi lên đường.
Bà thức dậy. Bà gào thét tên các con bà. Không ai buồn trả lời, không c̣n những đứa con trên đồng bằng. Bà sửa soạn bữa ăn với thịt sếu và cơm. Không c̣n ai nữa để ăn.
Cánh đồng vắng. Chúng tôi không c̣n đó.
Đất trong những ngày đầu tiên.
Bà sẽ bị trừng phạt người mẹ.
V́ đă yêu thương chúng tôi.
Trên sân quán ăn trong trại ở Réam đêm đó có một chiếc xế đen.
Trong xe có một tài xế mặc đồng phục ngồi đợi. Ông Jo giàu có. Ông là con một của một nhà đầu cơ ở Sài G̣n.
Bố của ông Jo đă mua lại các đồn điền Đất Đỏ ở miệt trên Cao Miên trong thời kỳ khủng hoảng cao su, mười năm trước. Nay ông bán lại với giá ngàn vàng cho các công ty quốc ngoại.
Người con trai thừa hưởng cái gia tài khổng lồ đó đă có mặt trong đêm đó ở Réam.
Viên kim cương trên ngón tay trái rất to.
Bộ đồ lớn bằng tissor tàu may ở Paris. Chiếc xế đen bắt mắt. Ông ta chỉ một ḿnh. Tỷ phú.
Ông ta một ḿnh và ông ta nh́n tôi.
Phải đi ra khỏi đồng bằng. Tôi biết rằng người mẹ đă sợ bà qua đời khi chúng tôi c̣n bé. Tôi đă hiểu rơ cái nh́n của người mẹ. Tôi mỉm cười với con trai ông chủ đồn điền phía Bắc.
Đó là lần mại dâm đầu tiên của tôi.
Nhưng mà tại sao, tôi xin ông...
Ông ở vùng này à?
Đúng.
Chiếc xe ở đằng kia là của ông?
Đúng.
Cô giới thiệu tôi cho mẹ cô được chứ?
Hiệu ǵ đó?
Một chiếc Morris Léon Bollée.
Hiệu xe em thích.
Cô thích ô-tô dữ vậy à?
Dạ phải.
Bao nhiêu mă lực?
Hăm bốn, chắc vậy.
Một chiếc xe như thế giá bao nhiêu?
Khoảng năm chục ngàn, chắc vậy.
Đắc kinh khủng.
Một kiểu xe đặc biêt, bởi thế.
Tôi đến đây để kiểm soát một chuyến bốc hàng cao su.
Một cô gái xinh đẹp như cô chắc cảm thấy buồn chán ở đây...
Cô c̣n trẻ quá.
Xe của ông ấy hiệu Morris Léon Bollée. Hăm bốn mă lực.
Tôi c̣n một chiếc mui trần hai chỗ ngồi tôi thích hơn chiếc này.
Chạy tốt chớ?
Ờ. Tám mươi cây số với chiếc xế ghế bọc nệm. Với chiếc mui trần có thể lên tới một trăm rất dễ.
Bao nhiêu lít nếu chạy một trăm?
Mười bảy. Trong thành phố, hai mươi.
Năm chục ngàn đó.
Cái ǵ?
Xe các bạn hiệu ǵ?
Xe chúng tôi hả, một chiếc Citroën.
A. ĺt tốn xăng hơn, xe Citroën.
Để chạy trên con lộ này th́...
Tám chục lít cho một trăm cây, xe chúng tôi.
Dữ vậy à...
Thay v́ hai chục lít. Nhưng cái các-bơ-ra-tưa là một cái rá lọc.
Nếu chỉ có vậy thôi, th́ chẳng nhằm nḥ ǵ...
... nếu chỉ v́ cái các-bơ-ra-tơ thôi...
Mấy cái bánh xe... mấy cái bánh xe của chúng tôi... ông hăy tưởng tượng thử xem chúng tôi chạy như thế nào với chúng...
... Lá chuối... chúng tôi nhét lá chuối vô.
Rất độc đáo... khôi hài nhỉ, như người ta thường nói ở Paris.
Khi đi du ngoạn, chúng tôi cột ông hạ sĩ vào cái gạt bùn với một cái thùng tưới nước...
Và chúng tôi gắn một chiếc đèn trên đầu ông ta v́ cặp đèn pha của chúng tôi... đă mười năm rồi chúng không chiếu sáng nữa...
Nếu chỉ có vậy thôi...
... cái ǵ?
Nếu chỉ có vậy thôi... Chiếc xe hơi... Nhưng c̣n những cái đập nữa... những cái đập...
Chuyện những cái đập của chúng tôi, cười chết thôi...
Chúng tôi đă tin tưởng có thể làm được. Vâng... Chúng tôi đă muốn... chúng tôi đă muốn ngăn chặn Thái B́nh Dương...
Tại sao phải chận đường Thái B́nh Dương? À phải... vâng tôi có nghe nói về chuyện này... Những cái đập ấy các bạn đă không được may mắn... một lô đất nhượng xấu...
Vâng... Như thế đó. Bà ta đă không biết.
Tôi đă không biết.
Không. Bà ấy đă không biết ǵ cả.
Bà ấy muốn ngăn chặn Thái B́nh Dương — bà ấy đă nghĩ rằng chúng tôi có thể.
Bà ấy vẫn con tin tưởng như thế.
Đúng quá. Hăy nh́n bà ấy, bà ấy vẫn tin như thế.
Bà ấy chắc hơi bị điên một tí. Chúng tôi chắc có máu điên khùng một tí.
Bà ấy điên, đúng lắm.
Bà ấy, bà ấy hoàn toàn mất trí.
... hoàn toàn điên... hoàn toàn...
Tôi có thể gặp lại các bạn chớ?
Chúng tôi ngụ trong ngôi biệt thự bên mé trái con lộ nếu đi lên Kampot, tại cây số 184.
Và chúng tôi đă có thói quen để cho ông Jo lái xe đưa lên Réam.
Chúng tôi thích đi xe.
Chuyện đó kéo dài được ba tháng.
Chúng tôi chẳng tốn hao ǵ cả. Mỗi tối chúng tôi đều được uống sâm banh.
Người mẹ, trên đường về, nằm ngủ trên chiếc Morris Léon Bollée, say xỉn.
Đó là cuộc phiêu lưu đầu tiên của tôi.
Cũng có thể nói rằng đó cũng là một cuộc phiêu lưu đối với Joseph và người mẹ.
Ông ta đến nhà vào buổi trưa trước giờ đi lên Réam.
Tôi và ông ta ngồi trong nhà.
Người mẹ th́ đang bận rộn với ông hạ sĩ. Họ làm cỏ quanh những bụi chuối.
Tôi không rơ lúc đó Joseph đang làm ǵ.
Ông Jo không c̣n lựa chọn nào khác. Hoặc là cứ tiếp tục gặp tôi như vậy, hoặc là cưới hỏi tôi. Người mẹ đă nói: như vậy hay là không.
Cưới nó hoặc là không.
Bà ôm hy vọng.
Đôi khi tôi thiếp ngủ.
Tôi tỉnh giấc.
Tôi thấy ông Jo vẫn ngồi tại chỗ cũ, luôn luôn bị người mẹ canh chừng.
Joseph cũng nói: như vậy hay là không.
Joseph lập lại những lời của người mẹ.
Cái đó, nó là một cái máy hát chính hiệu.
Của Joseph. Khi mẹ tôi c̣n chơi đàn tại rạp xi nê Éden, bà đă mua nó.
Ông ấy có cho tôi một chiếc áo xanh, một hộp phấn, nước sơn móng tay, sáp bôi môi, xà bông thơm và kem thoa mặt.
Một cái máy hát kiểu xưa. Tôi rành về máy hát.
Ở nhà tôi có một máy hát chạy điện tôi mang từ Paris về.
Cái máy hát chạy điện của ông chỉ tốt khi có điện.
Ở đây chúng tôi không có điện.
Không chỉ có máy hát hát chạy điện thôi. Mà c̣n có những máy hát khác cũng không kém.
A.
Suzanne... Cô bé Suzanne của tôi... Ôi h́nh phạt... ngồi gần em mà em như xa vắng...
Joseph đă ngủ với tất cả những phụ nữ da trắng đă ghé lại Réam. Với rất nhiều cô gái bản xứ của đồng bằng.
Khi anh có con ngựa anh ngủ với các khách hàng trên xe. Anh nói: Anh nghĩ rằng anh có thể ngủ với tất cả phụ nữ trên thế giới.
C̣n em, em th́ vẫn chưa có ai hết, chưa.
Cái mà tôi đang là không là để giấu diếm. Nhưng nếu muốn trưng bày. Nếu muốn bước vào thế giới thượng lưu. Và dù sao ông Jo cũng thuộc về cái thế giới đó.
Ánh sáng phải soi rọi lên sự bí ẩn đó, cô gái đó.
Chẳng có ai, không có cái ǵ mới mẻ đă tới, đă xảy ra trên đồng bằng từ mười năm.
Cái đang có mặt ở nơi đó, đă do ông Jo mang tới, đă đến từ một nơi xa hơn ông ta. Từ một cửa hiệu. Từ một thành phố. Từ khắp các nơi trên thế giới.
Đó là một cái máy hát. Tôi như thế đó. Tôi giữ lời hứa.
Tôi hy vọng cô sẽ có cơ hội để biết rơ tôi hơn.
Vậy th́ c̣n phải chờ.
Do bởi chính tôi mà cái máy hát đă tới đây, đang có mặt trong ngôi biệt thự này. Trong cuộc đời chúng tôi. Đó là phần thưởng do cái nh́n của ông Jo đặt lên cơ thể tôi. Tôi đă lấy nó ra từ thế giới.
Tôi sẽ tặng nó cho Joseph, cho anh tôi, cho đứa em trai đă chết, cho t́nh yêu.
Trước mắt tôi ông Jo đang khóc.
Xuyên qua cơ thể ông, tôi nh́n thấy cánh đồng của Joseph.
Tôi điên loạn v́ cô. Tôi không biết chuyện ǵ đă xảy ra cho tôi. Tôi chưa cảm thấy như vậy đối với bất kỳ ai.
Đừng cho họ biết.
Họ đă tới rồi ḱa.
Nếu như họ có hỏi th́ để tôi trả lời.
Tôi không là ǵ cả đối với cô, mà c̣n ít hơn thế nữa cơ.
Ông hạ sĩ ngày càng lăng tai.
Tôi vẫn ngạc nhiên về việc bà chọn một người điếc.
Đâu có thiếu, những công nhân trên đồng bằng.
Ông có thể ở lại dùng bữa tối nếu ông muốn.
Cám ơn bà, tôi không muốn ǵ khác hơn...
Chả có ǵ để ăn, vẫn là món thịt sếu, tanh mùi cá, muốn ói. Chả có ǵ khác nữa.
Rất ngon. Rất bổ.
Các bạn chưa biết tôi đó, tôi thích các món giản dị.
Cái món sếu chó má đó.
Hai đứa nó không bao giờ hài ḷng. Ông đừng nghe lời tụi nó.
Đó là cái máy hát.
Chúng ta có một cái máy hát.
Cái máy hát này tân kỳ hơn.
Em đă xin xỏ ông ta à?
Không.
Tại sao ông ấy cho em?
Em đâu biết.
Tại sao ông cho tôi?
Với chúng tôi đó là những âm thanh tuyệt vời.
Âm nhạc đó.
Thảy đă sáng tỏ:
Khi ra đi chúng tôi sẽ ca vang điệu nhạc đó.
Dù sao tôi cũng có hai đứa con xinh.
Ông nh́n xem. Chúng nó giống nhau quá, theo ư tôi.
(C̣n Tiếp)
http://www.gio-o.com/NguyenDangThuong.html
© gio-o.com 2017