LÊ THỊ HUỆ
Thơ Mai Thảo
Ở những trang thứ nhất tác giả thổ lộ tâm t́nh: Một xóa bỏ nó. Tôi xoá bỏ xong tôi. Không c̣n ǵ nữa hết. Tôi thơ.
Ở những trang cuối cùng có đôi hàng chữ nghiêng vai tâm sự:"Có như thơ với ông, trọn đời như một t́nh yêu kín thầm tới cuối đời mới chịu phơi bày ra ánh sáng"
Mai Thảo sống suốt đời với chuyện.
Theo lời giới thiệu trang sau, ông đă viết 45 tác phẩm văn xuôi, đến năm 62 tuổi mới in tập thơ đầu tiên. Tập thơ chỉ gom lại những bài ông sáng tác những năm quanh đây, mà cuộc trốn tránh vượt thoát đất nước Cộng Sản 1975 là một khởi đầu
Không biết có nên tiếc là ông đă không nghĩ đến thơ sớm hơn không.
Một người đàn ông. Tuổi lục tuần. Tứ cố vô thân. Không quê nhà. Không chốn ở (ở apartment). Không xe. Chưa vợ. Một "Cơi Không!". Không cả không là cái số không.
Người đàn ông ấy rất điềm tĩnh ngó thông suốt cái cuộc đời ấy, và làm thơ! Thơ trộn vào: một ngụm chiều rơi lệ. Thơ rót ra: và một b́nh đêm rót rất đầy.
Thơ nhảy vọt Dậy đi! Dậy hết thành dông băo. Nhảy dựng ngang đời thế đá tung. Thơ b́nh thản dỗ bệnh: Gối tay lên bệnh nằm thanh thản... Dỗ nó chớ gây thành chuyện lớn. Nó nghĩ sao rồi nó lại cho.
Vẫn. Có thể ngồi lên một thảm cỏ xanh, và làm một bài thơ ướt nước nhất. Thanh niên nhất.
Tường. Ở bên kia có một nàng
Cỏ nằm phơi nắng chẳng che thân
Tường bên này có tên nh́n trộm
Hai cỏ cùng hai vũng mát đằm
Hăy nghe một người đàn ông sáu mươi tuổi ngoài, làm thơ tả ông mặt trời:
Trưa. Những buổi trưa rất đẹp người
Trên đầu chói lọi ông mặt trời
Trán ai cũng chút mồ hôi thấm
Ráng tới xong ngày mới nghỉ ngơi
Có phải cái tâm lúc sáng tác bốn câu thơ trên trẻ thơ qúa không ? Tưởng như con nít học lớp sáu mới dương mắt ngó thấy và chợt khám phá cảnh tượng trên lần đầu và vọt miệng làm thơ. Tuổi sáu mươi này có những giây phút "ngộ" như vậy. Phải mới mẻ như một đứa trẻ. Có vậy mới yêu sáng tác. Phải hơi ngơ ngẩn lệch hồn đôi chút. Vậy mới làm thơ. Cứ phăng phăng đi qua cuộc đời đi. Thơ mới níu cuộc đời, mới ở lại với đời.
Ở cái thế sự thông thường, những bài thơ "ngộ" ở tuổi sáu mươi thường là những bài thơ ngộ cảnh điền viên, ngộ chúa ngộ chùa cho gần với thiên đàng gần với niết bàn. Thơ Mai Thảo khác. Và có những câu thơ rất Mai Thảo đă gây đôi chút phiền ḷng cho thế sự thông thường. Ví dụ như khi thơ phô diễn rực rỡ ư niệm về sự đau khổ của cái việc lăn vào làm kiếp người:
Chúa khổ h́nh trên gỗ đóng đinh
Ngh́n sau tôi tới đứng im nh́n
Thấy trưa thả bóng từ thân tượng
Xuống nhói vai ḿnh thánh giá in
Cả cái tựa đề của tập thơ Ta Thấy H́nh Ta Những Miếu Đền cũng được mô tả là không thế sự thông thường chút nào cả
Tập thơ phần lớn là những bài bốn câu bảy chữ. Tuy có những bài dài tuyệt vời thơ mộng như Em Đă Hoang Đường Từ Cổ Đại. Nhưng có vẻ thơ Mai Thảo dễ nhớ và nhớ lâu với những bài bốn câu bảy chữ. Bốn câu rất vàng ṛng của nghĩa. Bảy chữ rất khít khao của thanh âm trắc trắc bằng bằng cổ điển thi ca Việt Nam. Làm nhớ đến một người, Bà Huyện Thanh Quan.
Thơ Bà Huyện Thanh Quan cũng đẹp ở hơi hướm khít khao của một chuỗi âm thanh rót ngọt vào lỗ tai một suối thơ:
Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa
Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông rợ mấy nhà.
Nhớ nước đau ḷng con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia
Dừng chân đứng lại trời, non, nước
Một mảnh t́nh riêng ta với ta.
Những bài thơ bốn câu bảy chữ của Mai Thảo trong tập Ta Thấy H́nh Ta Những Miếu Đền váng vất không khí cổ điển của loại thi ca Bà Huyện Thanh Quan này. Là lối dàn chữ đẹp, điều này cũng dễ thấy trong văn xuôi của ông.
Hăy nghe Mai Thảo chơi chữ:
Tận ngữ t́m lung một tĩnh từ
Tưởng c̣n sót lọt ở phần thư
Đập tay điếu thuốc tàn không rụng
Đă lượng đời vơi tới đáy ư?
Khác với những bài khuôn thước giới hạn như trên, thơ Tự Do của Mai Thảo tràn đầy những tính chất mới mẻ. Đó là những bài rất gần với thân thế Việt Nam đâu đây, gần với những nỗi niềm thời đại trước mặt. Những bài như Hỏi Ḿnh Giữa Biển, Viết Văn Trở Lại là những bài dài hơi, trẻ trung, băng băng, tuôn tràn, sinh động, sôi nổi, có mùi Sáng Tạo hơn. So với những bài thất ngôn như bài Em Đă Hoang Đường Từ Cổ Đại ... Các bài Chờ Đợi, Ngh́n Năm, Thơ Say Trên Máy Bay là thơ của một thế sống cự phách, lăo luyện, già đời, và qúa đỗi ngậm ngùi.
Có những tác giả ta không nên gặp mà chỉ nên t́m đọc tác phẩm của họ. Gặp họ ta hơi thất vọng. Có những tác giả gặp họ xong, đọc tác phẩm thấy hay hơn. Và có những tác giả gặp họ rồi, đọc tác phẩm xong, ta phân vân không biết người hay hơn hay tác phẩm hay hơn. Trường hợp của Mai Thảo, tôi chắc bạn bè của ông cùng đồng ư với tôi: Ít ra đối với văn xuôi, Mai Thảo nổi hơn nhiều nhân vật nam trong chuyện của ông.
Bởi trong văn xuôi, có vẻ như ông tả người khác. Ông dấu ḿnh hơi kỹ. Ông khéo léo lặn ch́m giữa những nhân vật ông yêu mến và không yêu mến. Có như ông tách được một lối cho ông và những lối cho các nhân vật của ông.
Đến khi ông cho xuất bản tập thơ, ta mới thấy Mai Thảo dồn tất cả những kinh nghiệm, những tâm t́nh của chính cuộc đời ông vào thơ. Ông là nhân vật chính trong thơ ông. Nên thơ thật hơn. Thơ thấm thía hơn. Như những chi tiết về đời sống riêng tư của tác giả, đời sống một ḿnh chưa lập gia đ́nh, thói uống rượu, những cuộc t́nh lăng mạn nhất nước, tấm ḷng qúi bạn nhất trên đời, đă được phô bày rơ ràng trong tập thơ Ta Thấy H́nh Ta Những Miếu Đền
Một điểm đặc biệt khác nữa là nếu trong văn xuôi của Mai Thảo đàn bà là nguồn sáng tác chính, th́ trong thơ ông đàn bà là cảm hứng phu. Độc giả đă quen chờ đợi những t́nh ư bay bướm, những văn chương bay lượn trong chuyện của Mai Thảo, sẽ ngạc nhiên khi thấy suốt tập thơ Ta Thấy H́nh Ta Những Miếu Đền chỉ có dăm ba bài thơ phụ nữ. Như bài thơ t́nh đại lăng mạn Mai Thảo là bài Em Đă Hoang Đường Từ Cổ Đại, và bài thơ tinh nghịch đă thành đề tài trong giới cầm bút là bài Chỗ Đặt.
Mỗi sự nghiệp sáng tác thường chỉ có một hai tác phẩm xuất sắc nhất. Mỗi tác giả thường chỉ được nhắc đến ở một hai tác phẩm nổi bật nhất. Liệu tập thơ Ta Thấy H́nh Ta Những Miếu Đền sẽ là sáng tác được nhắc đến hơn nhiều tác phẩm văn xuôi khác của Mai Thảo chăng.
Lê Thị Huệ
1990
trích báo Thời Tập do Viên Linh chủ biên tại Hoa Kỳ
Ở Con Đường Mai Thảo Khi Qua Sàig̣n Bolsa