đào trung đạo

JUAN GABRIEL VÁSQUEZ*

The Informers

những người thông tin

(tiếp theo và hết)

Nếu coi những  phần (sections) đầu trong quyển Những Người Thông Tin như ba khối kiến trúc xếp các cạnh liền lạc nhau như ba bức tường của một căn nhà thì phần chót quyển sách Tự Hậu viết năm 1995 là khối kiến trúc chót được ráp vào hai cạnh còn bỏ trống của ngôi nhà để tạo nên một không gian nội tại của quyển sách. Chỉ khi khối kiến trúc cuối cùng này được lắp vào người đọc mới có cái nhìn tổng thể. Juan Gabriel Vásquez đã bước sang tiểu thuyết hậu-hiện-đại ở chính phần chót này. “Một năm sau khi tôi viết xong quyển truyện, tôi đã cho xuất bản thành quyển sách chính quí vị là người mới vừa đọc xong. Trong một năm đó đã có vài sự việc xảy ra; sự việc quan trong nhất, tính về lâu về dài, là cái chết của Sara Guterman, kẻ đã không còn sống để thấy được bản thân bà đã biến đổi lần thứ nhì thành một nhân vật trong một quyển ký sự, và bà cũng còn là người tôi không còn có thể giải thích cái tựa đề quyển sách Những Người Thông Tin phần lớn là để chỉ cà bà lẫn cha tôi, cho dù thông tin mỗi người cung cấp lại rất khác nhau về bản chất.” Sara từ giã cõi đời rất nhẹ nhàng như thể nằm ngủ trưa chốc lát vì mấy tiếng đồng hồ ttrước đó bà vẫn sinh hoạt bình thường. Vì tháng Năm năm 1995 là dịp cộng đồng di dân Đức ở Bogotá sẽ làm kỷ niệm 50 năm ngày chiến tranh chấm dứt, Sara cũng đã cùng Gabriel Santoro Con sửa soạn một bài nói ngắn, nhưng bà đã từ trần nên bài nói này đã không được đọc lên. Trong đám tang bà Gabriel Santoro đã gặp một người đàn ông hói trán, giọng nói tiếng Tây-Ban-Nha nặng kiểu tiếng Đức – như vậy chắc chắn là ông ta lấy vợ Đức và nói tiếng Đức với các con trong gia đình – và người đàn ông này nhận mình là con trai lớn của Sara Guterman. Ông này nói vài lời về mẹ ông và Gabriel Santoro Con cho là rất chí lý: Ông ta so sánh cuộc đời của Sara như một bức tường gạch và nếu ta để cái thước đo cân bằng lên thì cái bong bóng sẽ đứng không di động ngay chính giữa, nằm giữa hai vạch kẻ. Nghĩa là bà là một bức tường kiên cố thẳng tắp và câu nói này của người con trai bà đã đem lại sự công bằng cho ký ức về bà hơn cả hai trăm trang sách anh đã viết. Cũng chính tại đám tang này anh đã gặp vợ chồng chủ tiệm sách Hans và Lilly Ungar (trong tiệm sách của họ có bày bán quyển Những Người Thông Tin) và từ cặp vợ chồng này anh có được bức thư Enrique Deresser viết cho anh nhờ vợ chồng Ungar chuyển. Lý do ông viết thư này là vì ông đã đọc quyển Những Người Thông Tin và muốn gặp anh. Ngay ngày hôm sau anh lái xe đi Medellín để gặp Enrique. Đường đi từ Bogotá tới Medellín khoảng tám tiếng lái xe, có nhiều khúc đường xấu và nguy hiểm. Suốt thời gian lái xe Gabriel Santoro Con đã ngắm nhìn quang cảnh hai bên đường, vừa hồi ức về Angelina và Sara cùng những điều họ đã nói với anh, và anh bắt đầu tỏ ra ngờ vực sự trung thực của ký ức. Anh cũng cảm thấy lo lắng về cuộc gặp mặt Enrique, thấy mình dường như chưa chuẩn bị kỹ càng nếu bị ông vặn hỏi, anh sẽ bị đặt vào vị trí hạ phong vì anh chỉ là người viết bản báo cáo còn ông là người đã sống trải mọi sự: người kể truyện luôn ở thế hạ phong. Khi tìm được tới nhà Enrique ông ta không có nhà và Gabriel Santoro gặp Sergio Andrés Felipe Lázaro là con trai ông ta. Sergio không tiếp đãi anh niềm nở mà tỏ vẻ hằn học, phỉ nhổ quyển Một Cuộc Đời Lưu Đầy của anh, kể cho anh nghe sau khi đọc quyển này theo ý Enrique anh ta đã đáp xe đến Tòa Tối Cao Pháp Viện ở Bogotá  nghe Gabriel Santoro Cha giảng bài để tận mắt thấy mặt ngang mũi dọc ông, xem trên nét mặt ông có hiện rõ sự dối trá không, và có thật ông ta cụt một bàn tay như cha anh nói không, xem giọng ông ta có run rẩy, hay có tự tin không. Nhưng đến khi tận mắt nhìn Gabriel Santoro Cha thì Sergio chỉ thấy trước mặt mình một ông già đáng thương hại đang thi hành một thứ quyền uy nay ông ta không còn nữa, lời lẽ có phần lộng ngôn, chế tạo bịa đặt chính cuộc đời của mình thật tức cười và đáng hổ thẹn. Thế nhưng, Sergio đã dự trọn chín buổi thuyết giảng của ông, ngồi cách Gabriel Santoro Con không xa, nhiều lúc đã định đứng lên chửi vào mặt cha anh rằng ông chỉ là một tên dối trá, một thứ cứt chó. Vì lời lẽ khinh mạn của Sergio ném vào mặt anh liên hồi, chút nữa hai người đã sinh ra ẩu đả, nhưng rất may Enrique Deresser và Rebecca vợ ông vừa bước vào nhà.

   Cuộc gặp mặt Enrique và những điều ông sẽ cho Gabiel Santoro Con biết sẽ là nút mở truyện. Enrique không muốn tiếp chuyện Gabriel Santoro Con trong nhà mà rủ anh ra ngồi ngoài vườn tuy trời sắp chạng vạng tối. Cử chỉ của Enrique đối với Gabriel Santoro Con rất thân tình ấm áp, ngược hẳn với Sergio. Vì ông đã già nên khi cùng nhau đi từ nhà ra vườn ông vịn vào khủy tay anh nên anh ngửi thấy từ quần áo thân thể ông thoang thoảng toát ra cái mùi xúc vật. Enrique mở đầu câu chuyện bằng cách kể lại đời mình từ sau ngày bỏ Bogotá về Medellín, xin được việc làm ở trại nuôi ngựa Paso Fino nhờ bức thư giới thiệu của Herr Ditterich là hội viên của quán cà phê Windsor ở Bogotá, rồi trở thành người huấn luyện ngựa, rồi được Rebecca cô gái mười sáu tuổi con ông chủ trại ngựa yêu và lấy làm chồng. Giải thích về việc ông bỏ Bogotá ra đi, ông nói “Tôi thù ghét Bogotá với cái lòng thù hận giờ đây tôi không thể giải thích cho anh hiểu được.” Enrique cũng tiết lộ ông có đọc bài nói năm 1988 của cha anh, và sau vài ngày suy nghĩ thật kỹ, ông biết rằng cha anh khi viết bài diễn văn này trong óc ông luôn có hình ảnh của ông. Ông cũng đưa cho Sergio đọc cả quyển Một Cuộc Đời Lưu Đầy của anh và bài diễn văn của cha anh với hy vọng Sergio sẽ hiểu được mọi chuyện nhưng theo ông đó là điều bất khả, cho nên thái độ hằn học khinh bỉ của Sergio đối với anh cũng là điều dễ hiểu.  Ông cũng cho biết hai vợ chồng ông không có con, Sergio là con nuôi. Nhắc đến quãng đời quá khứ năm mươi năm trước, kể cả biến cố Sổ Đen và những sự việc liên quan tới Gabriel Santoro Cha bạn ông, nay ông già Enrique coi mọi chuyện rất nhẹ nhàng. Ông cũng nói rất thích quyển sách của anh viết về Sara, tỏ ra thương cảm việc Sara nay không còn nữa. Được hỏi về đám tang cha anh, ông nói biết tin quá trễ và quá bất ngờ vì chỉ mới ba bốn tiếng đồng hồ trước đó ông còn nói chuyện với cha anh. Mải hai ngày sau đám tang khi ông biết tin, ông sững sờ không thể tin được đó là sự thực. Ông không muốn tin là Gabriel Santoro Cha đã chết vì “nhất là sau khi chúng tôi truyện trò, chúng tôi đã nói với nhau những gì, đặc biệt là điều tôi đã nói với ông, hay là những gì tôi đã không nói ra, đúng vậy, cái đó mới thật đáng kể, cái tôi đã từ chối không nói với ông ta.” Rồi ông kể lại buổi hai người gặp nhau: cũng ở ngoài vườn chỗ này, vào ngày Chủ Nhật. Gặp nhau, Enrique thú thật, là ông rất coi thường cha anh, và cũng nghĩ hai người nay đã ở hai vị thế khác hẳn nhau, ông nói: “ông ấy đã nghĩ ngợi về tôi rất nhiều. Về phần tôi, tôi đã xóa hẳn hình ảnh ông khỏi ký ức…Kẻ gây ra tội lỗi nhớ nhiều hơn người bị tội. Chính vì vậy tôi không thể không coi thường ông ấy, và tôi cũng không thể nào đánh giá cao cố gắng lớn lao việc ông ta đang làm. Ngoài ra, được coi thường người khác cũng thật thú vị, tại sao tôi phải chối điều này nhỉ?” Khi hai người gặp nhau ông cũng chưa biết Gabriel Santoro vừa qua một cuộc giải phẫu nên vẫn nghĩ bạn bình đau yếu. Và ông cũng rất quan tâm tới việc Gabriel Santoro đã không đưa tay bắt tay ông, dù là dơ bàn tay trái cũng không. Và theo ông như vậy ngay từ phút đầu sự hòa giải đã chấm dứt. Hai người ngồi trên tấm băng ngoài vườn, truyện trò khởi đầu bằng Gabriel Santoro kể về cuộc đời mình, nhấn mạnh ở chỗ “Tôi đã thú tội hết cho cô ấy nghe. Khi tôi hỏi xin cưới cố ấy tôi cũng xin cô ấy tha lỗi.” Ông ta không bao giờ nói về Enrique với bất kỳ ai, không hề viết tên Enrique ở bất cứ chỗ nào, thế mà ông ta đã nói hết cho vợ nghe khi thuận tiện vì theo ông “Thú tội là một sáng chế vĩ đại.” Khi Enrique hỏi ông đã đọc quyển sách con trai ông viết về Sara chưa, ông ta nói: “Có chứ, rất hay, rất độc đáo. Nhưng chỗ độc đáo lại không hay, và ngược lại,” giống như câu anh đã viết trong quyển Những Người Thông Tin. Vì nghĩ nay đã vào tuổi già Enrique không còn phải thận trọng lời ăn tiếng nói nữa. Sau đó Enrique hỏi Gabriel Santoro : “Tại sao lại là giờ đây? Ai sẽ là kẻ được hưởng lợi về việc đến tuổi này rồi mà anh còn đến đây quỳ gối?”  thì Gabriel Santoro trả lời “Hẳn phải có ích cho anh để anh hiểu được rằng tôi đã mang nặng điều đó trong suốt bao nhiêu năm nay, rằng tôi rất có thể đã quên hết rồi, nhưng tôi vẫn nhớ hết Enrique ạ. Tôi đã sống trong địa ngục của sự hồi ức.” Enrique mỉa mai bảo bạn đừng có tự phong mình là kẻ tử vì đạo, cả một gia đình đã tiêu tan vì một lời nói của Gabriel Santoro, cho nên đừng có đến đây để phét lác về ký ức của mình nữa. Nhưng Gabriel Santoro vẫn tiếp tục nêu thắc mắc “Có phải tôi đã may mắn hay không may mắn? Có phải anh đã thuê tiền chúng nó giết chết tôi không, hay chỉ để làm cho tôi sợ vãi ra quần thôi?” Hai người đứng lên dạo phố rồi vào tiệm giải khát ngồi và Enrique trả lời “Quả tôi đã mong muốn anh chết đi, nhưng tôi không trả tiền chúng nó làm việc đó. Tôi cũng chẳng biết lại có cả mã tấu nữa.” Enrique tưởng bạn ông đến để ông nói ra một tội lỗi của ông, nếu như ông nói ra thì Gabriel Santoro chắc chắn sẽ ra về. Sau cùng Enrique cảm thấy thật mất thì giờ, “Cái gì đang diễn ra ở chỗ này, hôm nay, vào ngày Chủ Nhật cuối cùng trước lễ Giáng Sinh, chỉ là một vở kịch khôi hài lớn. Vở khôi hài của một kẻ hối lỗi mặc dầu hắn ta biết cũng chẳng để làm gì.” Trên đường quay về nhà Gabriel Santoro mới nói về quả tim bệnh hoạn của mình nhân thấy Enrique mua thuốc hút. Enrique không muốn cho Gabriel Santoro bước vào nhà mình, tỏ ý nên từ giã nhau thôi vì “Tất cả chuyện này là vô ích, vô ích ngay từ khới đầu…Việc anh đến đây thật là một điều sai lầm. Cách chúng ta nói cuyện với nhau cũng là một sai lầm. Sẽ là một điều sai lầm, không, một sự xuyên tạc, nếu như để anh bước vào nhà tôi.” Nghe Enrique nói vậy mặt Gabriel Santoro đanh lại, những vết nhăn hằn xâu quanh mắt và Enrique cảm thấy không yên lòng nên bảo bạn: “Chính ở trong cuộc đời mọi sự đã diễn ra Gabriel ạ, thế mà anh  lại cứ muốn giả đò như trong một cuộc đời khác. Không, không thể. Này, để tôi nói cho anh nghe sự thực nhe: Tôi thà cứ để mọi sự như cũ.” Gabriel Santoro hỏi Enrique nói thế nghìa là gì, Enrique đi vào nhà, khóa cổng, đứng bên trong nói với Gabriel Santoro dứng bên ngoài: “Nghĩa là tôi muốn nói đừng trở lại đây nữa, cũng đừng gọi điện thoại, đừng có cố sức đưa thế giới này vào luật pháp, vì những người đang sống trong thế giới chẳng hề quan tâm. Tôi muốn nói thế giới không xoay quanh sự phạm tội của anh. Hà cớ gì, anh không ngủ yên giấc được hả? Đi mua thuốc ngủ mà uống. Ma quỉ dựng đầu anh dậy hả? Thì đọc kinh đi. Gabriel này, không phải dễ dàng gì đâu, anh không thể đi mua sự an bình trong tâm hồn với một giá rẻ mạt. Tôi không phải là một cửa hàng hạ giá. Như tôi đã nói: đừng quay lại đây, dừng gọi điện thoại, và xin, xin, xin, xin, hãy cử giả đó như anh không đến đây. Đã quá trễ để sửa sai. Nếu như anh muốn sửa đối, anh phải tự mình làm thôi.” Enrique đã tưởng, theo thói quen, Gabreil Santoro sẽ tự biện hộ. Nhưng không, ông ta im lặng nhận chịu sự thất bại, lặng lẽ bỏ đi. Với Santoro Con khi đến thăm mình, Enrique nói: “Có một điều đặc biệt làm ông ngạc nhiên và tiếp tục làm ông bận lòng…Tôi hiểu được rằng rằng đến tìm tôi, đi Medellín, đi gặp tôi, cố thử nói chuyện với tôi, tất cả những cái đó là cho cha anh là một phần của cái kế hoạch lớn của ông ấy để tái tạo bản ngã…Và tôi đã hủy phá cái kế hoạch ấy. Nếu như tôi đã đọc quyển sách của anh trước đó thì tôi đã hiểu được cái gì nằm đằng sau chuyến viếng thăm, và rất có thể tôi đã không nói những điều tôi đã nói. Nhưng dĩ nhiên là không thể nào, phải không? Đó là một giả thiết phi lý.  Đó là một quyển sách, còn đằng này là cuộc sống. Cuộc sống đi trước, rồi sau đó mới có quyển sách. Nói vậy có phải là ngu xuẩn phải không? Nhưng sự thực luôn là vậy. Chẳng bao giờ đổi khác cả. Mãi sau rồi ta mới thấy những sự việc quan trọng trong quyển sách. Nhưng đến lúc ta thấy được thì đã quá muộn. Cái phiền là ở chỗ đó, Gabriel ạ, và xin thứ lỗi cho sự thành thực của tôi, nhưng đó là cái rắc rối khốn nạn với sách.”

   Khi hai người ngừng nói chuyện thì đã khá muộn. Gabriel Santoro Con muốn xin từ giã, đã lấy phòng khách sạn qua đêm. Lúc đầu cả hai người không nói gì, Rebecca còn vẽ đường cho anh tìm khách sạn. Trong lúc chờ vợ vẽ đường đi Enrique dẫn Gabriell Santoro Con vào phòng ngủ của hai vợ chồng, cho anh xem những kỷ vật bất ly thân của ông. Đó là một bức thư khá dài của mẹ ông,  Margarita Lloreda de Deresser gửi cho ba thượng nghị sĩ Pedro J. Navarro, Leonardo Lozano Pardo, và Jose1 de la Vega kể lai lịch gia đình mình và xin họ can thiệp cho chồng bà. Kế đó là ba bức thư Konrad Deresser viết cho con trai Enrique khi ở tù trong Khách sạn Sabaneta, và hai bức thư gửi cho người vợ yêu dấu. Được nhìn thấy những tài liệu này Gabriel Santoro Con rất thích thú vì chúng rất quí giá, xin phép Enrique đi làm bản sao nhưng ông không cho phép. Thế rồi Enrique và Rebecca đối ý, ân cần mời anh ở lại ăn tối và ngủ qua đêm. Được lời như cởi tấm lòng, vả lại nghề nghiệp ký giả thúc đẩy anh không thể bỏ qua dịp may, Gabriel Santoro Con chụp lấy cơ hội ở lại ăn tối và ngủ lại. Nuu3a đêm, khi Enrique và Rebecca đã yên giấc, anh lén đem những tài liệu này xuống xe hơi chép lại! Sáng hôm sau, ăn điểm tâm xong Enrique muốn đưa Gabriel Santoro Con đến xem khúc đèo cha anh đã bị tai nạn. Sau khi đã nhìn thấy nơi xảy ra tai nạn, Enrique mới thổ lộ những điểu ông vẫn nghi vấn, và đề nghị anh giúp ông  giải đáp những nghi vấn của mình. Ông nói: “Anh cho tôi biết có phải cha anh chọn nơi đến hay ông ấy đã theo lời người ta bảo ông. Có phải ông ta sung sướng báo cáo hay ông ta có những xúc cảm trái nghịch nhau. Nếu như trong cuộc phỏng vấn ông ấy chối là mình không biết nói tiếng Đức, hay chính vì lý do đó, vì ông ấy nói tiếng Đức cho nên người ta càng tin vào lời ông ấy nói. Ông ta có nghĩ tới Sara không? Ông ta có  cảm thấy khi tố cáo cha tôi thì ông ta bào chữa được cho Sara một cái gì đó? Những câu hỏi thật bất tận. Tôi có giả thiết của riêng tôi nhưng tôi không nói cho anh nghe vì sợ sẽ ảnh hưởng tới anh.” Nghe Enrique nói vậy Gabriel Santoro Con thoáng nhận ra luống ánh sáng về việc tại sao ông mời anh đến gặp, cố tình dắt anh đến chỗ tai nạn xảy ra, kể lại chuyến cha anh đến thăm ông, cho anh xem những bức thư, tất cả những sự việc này như thể trải đường dẫn đến thời điểm ông muốn thoát khỏi một nửa gánh nặng đời mình, trao lại nửa kia cho một người khác, có chút tự do nhỏ nhoi đến già mới nhận được hầu như do tình cờ. Anh biết rằng cho đến lúc này, Enrique vẫn nghĩ rằng tai nạn là điều không chắc chắn, Gabriel Santoro Cha đã liệng xe vào vực để kết thúc mọi sự việc bởi tất cả chỉ là một tấn tuồng khôi hài, bởi chính cuộc đời ông là một trò khôi hài. Nhưng ngược lại ông cũng lại nghĩ ngay cả việc tìm đến cái chết cũng không thoát ra khỏi những tôi lỗi mình đã phạm.

   Người đọc đã chờ đợi được biết những thông tin mở nút truyện trong phần Tự Hậu 1995 nhưng nếu ta biết Juan Gabriel Vásquez viết tiểu thuyết theo trào lưu hậu-hiện-đại thì sự chờ đợi đó dĩ nhiên không được đáp ứng như khi ta đọc một tiểu thuyết cổ điển hay hiện đại. Đọc quyển Những Người Thông Tin ta cũng rất dễ liên tưởng tới truyện Rhasomôn của Ryunosuke Akutagawa đã được thực hiện thành phim khá nổi tiếng nửa thế kỷ trước. Từ sau hiện tượng “nở rộ” của văn chương Châu Mỹ La-tinh vào những năm 60s và 70s với những nhà văn lừng lẫy như Julio Cortazar của xứ Argentina, Carlos Fuentes của Mexico, Gabriel Garcia-Marquez của Colombia, và Mario Vargas Llosa của Peru, sang đầu thế kỷ 21, với những chuyển biến chính trị và xã hội mới, những nhà văn một thời ngự trị văn đàn thế giới kể trên đã dần lui vào bóng tối, và người ta tưởng chừng văn chương Châu Mỹ La tinh đã chấm dứt. Nhưng ngay từ cuối những năm 70s đã xuất hiện lớp nhà văn hậu-nở-rộ điển hình là Manuel Puig.  Một trong những lý do được đưa ra để gải thích từ sự “nở rộ” sang đến tàn lụi là vì những quốc gia Châu Mỹ La tinh đang chuyển biến từ những xứ độc tài toàn trị sang dân chủ cho nên những tác phẩm của những nhà văn lớn kể trên vốn gắn liền với chính trị và lịch sử một thời nay đã trở thành những tác phẩm thuộc về quá khứ. Thế nhưng, khi chuyển mình từ độc tài sang dân chủ chập chững không những đề tài của tiểu thuyết không cạn mà còn phong phú hơn. Và kỹ thuật viết tiểu thuyết “hiện thực huyễn ảo” với đỉnh cao là văn chương Gabriel Garcia-Marqez giờ đây đã không còn thích đáng để mô tả hiện thực thời đại nữa. Từ những năm đầu thế kỷ 21, nền văn chương Châu Mỹ Latinh đã khởi sắc trở lại với những tên tuổi mới như Roberto Bolano với quyển tiểu thuyết đồ sộ 2666, Juan Gabriel Vasquéz với quyển The Informers/Những Kẻ Tố Cáo, Horacio Castellanos Moya với những tiểu thuyết chính trị khá độc đáo…

phần 1 phần 2 phần 3

đào trung đạo

*Juan Gabriel Vásquez sinh năm 1973 ở Bogotá, Colombia, tốt nghiệp đại học Colombia và đại học Sorbonne ở Paris ngành Văn chương Châu Mỹ La tinh, nổi tiếng ngay khi quyển tiểu thuyết đầu tay Los Informanentes/Những Kẻ Thông Tin xuất bản năm 2004. Juan Gabriel Vásquez cũng là tác giả của cuốn khảo luận về JosephConrad (in năm 2004), tập truyện ngắn Historia secrets de Costaguana/Lịch sử Bí mật của Contaguana (2007), tiểu thuyết Los amantes de tedos los santos/Những Người Yêu của Thánh (2008) và quyển khảo luận chính trị El arte de las distorcion Nghệ thuật bóp méo sự thật (2009). Quyển Những Người Thông Tin đã được Anne McLean dich ra Anh văn và quyển này cũng đã được dịch ra nhiều sinh ngữ khác nhau. Juan Gabriel Vásquez hiện được coi là nhà văn trẻ xuất sắc hàng đầu của xứ Colombia.

http://www.gio-o.com/DaoTrungDao.html

© gio-o.com 2009