TuyHongNgayXuanDemXuan

Tuý Hồng

Ngày Xuân Đêm Xuân

chuyện ngắn

Cùng vỏ́i Tết, hoa Vạn- thọ về vỏ́i muà xuân. Tủỏ̉ng nhủ thấy đủọ̉c hoa mỏ̉ ra tủ̀ng cánh và nghe đủọ̉c tiếng nổ̉̉ cuả màu vàng. Hoa vạn thọ biểu lộ một sủ́c sống nóng và mạnh nên đủọ̉c liệt vào giống đụ̉c. Chủ̃ thọ có nghiã là sống lâu. Hoa sủ̃a và hoa sỏn-lủụ thuộc về phái yếu . ...

Nhủ̃ng nàng tiên trong cung cấm trải rộng muà xuân trên năm sắc áo, màu lục già cuả Công chuá Nhủ Hoa tuy thanh nhã nhủng trông đủọ̉m buồn nếu đem đặt bên cạnh màu hoàng yến sóng sánh ańh sao, màu son phấn mỏ̀ ảo trên môi má, màu hoa bèo hoa bắp lung linh dủỏ́i nguyệt. Ba mùa tám tiết, cung đình Huế vỏ́i đền đài vủỏng miếu, vỏ́i điện Thái Hòa cỏ-mật vẫn cầm chân nhủ̃ng nàng công nủ̃ cao số giết nỗi cô đỏn bằng canh bài nủỏ́c bạc hoặc nhủ̃ng cuộc hội đàm văn chủỏng sang sảng tiếng giảng sách ngâm thỏ; và mùa xuân thì tam cung lục viện cùng họp mặt vầy sòng sau khi bầy thể- nủ̃ dâng hủỏng xông trầm, đốt quế ngào ngạt, hỏi khói vỏ̀n quanh hoàng triều. Trong Tủ̉ Cấm thành ấm áp nhủ có một muà hạ và ngoài nắng mỏ́i, ngày trủỏ̉ng xuân lạnh leõ hỏn so vỏ́i nhủ̃ng ngày chót cuả tháng chạp vủ̀a mất. ̣Đủ́c Hoàng Thái hậu Tủ̀ Dũ ngụ̉ sang cung Thanh-hủ khai bút đầu năm vỏ́i bài thỏ liên hoàn ngọ̉i ca chốn đế đô kiêu hùng và triều đại Nguễn-Phúc trị vì muôn muôn năm..Dãi mây, làn gió Nguyễn-Phúc hãy mãi còn dăng trên nền trỏ̀i hiền lành xủ́ Huế; mủa móc giông bão Nguyễn-Phúc hãy mãi còn tắm gội hoàng ỏn trong lòng ngủỏ̀i Huế.

Xuân trong cung cấm cũng là xuân đen đỏ, các nàng công nủ̃ nghĩ đủọ̉c gì rộng hỏn nhủ̃ng lá bài, các ông phò-mã tủỏng lai, các vủỏng tôn và các chàng trủỏn̉g giả đẹp trai con nhà giàu. Ngày Tết, nhủ̃ng ngủỏ̀i con gái Hoàng tộc thủ́c dậy vái chào nhau, nhìn nhau trang điểm, trao đổi vài câu chúc tụng rồi ngồi đọ̉i giỏ̀ triều bái Thái-hậu, Thánh thủọ̉ng và Hoàng hậu sau khi bủỏ́c ra am lễ Phật. Trong cung lạnh không có ngủỏ̀i khác phái, các Hoàng tủ̉, vủỏng tôn, tôn thất chiếm củ́ giang san bên trái, nam tả nủ̃ hủ̃u thụ thụ bất thân, ngày đêm không tủỏng ngộ. Nhủ̃ng ông con vua cháu chuá đó đủọ̉c ngủỏ̀i thủ́ dân gọi là các Mệ, các Mụ và họ cũng tụ̉ xủng mình là Mệ là Mụ tuy không phải là ̣đàn bà. Chỉ ngày Nguyên đán, con cháu hai nhánh Nguyễn Uông và Nguyễn Hoàng mỏ́i họp mặt đông đủ ỏ̉ cung Tủ̀ Dụ để lạy mùngThái hậu cùng Thánh thủọ̉ng vạn vạn tuế.

Cả họ Nguyễn-Phúc đông gần chật làng nủỏ́c hầu nhủ đều thất nghiệp, nhàn rỗi sống bám vào một ngủỏ̀i làm việc là Vua.

May thay Trỏ̀i sinh ra tôi là công chuá, chủ́ nếu là baćh tính và vỏ́i tấm sắc đẹp này, có thể tôi sẽ bị goị vào cung làm vọ̉ Tôn-thất. Có ông Hoàng hủ hỏng đến độ bán cả đãy gấm khăn điều đụ̉ng cau trầu thuốc lá để̉ lấy 5 xu mua củ khoai lang. Có ông Hoàng suốt đỏ̀i cam phận nhi nủ̃ đánh đôi má trắng, điểm đôi chút gò hồng và rõi đôi hàm răng đen láng hạt dủa hấu; có ông hoàng mắc nọ̉ nhủ Chuá Chổm họ Trịnh ỏ̉ ngoài Bắc..Nhủ̃ng ông Hoàng đó sáng dậy súc miệng bằng rủọ̉u vua ban rồi khom lủng rung đùi ngồi đánh bạc thâu đêm phải ăn yến sào chủng vỏ́i bầu duc̣ con sỏn dủỏng lấy sủ́c..Bao nhiêu nhà nho, bao nhiêu võ sĩ đủọ̉c tuyển chọn vào cung dạy học, nhủng nhủ̃ng ông hoàng họ Nguyễn-Phủỏ́c và Tôn-Thất ấy củ́ già đỏ̀i văn dốt vũ “dát” vác hà-bao đi ve gái chọ̣̉ Dinh không thôi.

Các bà công chuá, quận chuá, công tằng tôn nủ̃ cũng vậy, chốn thâm cung nghiêm mật mỏ màng ̣đã đào tạo ra nhủ̃ng con bạc cụ̉ phách, già dặn ngày đêm ôm thần đen đỏ đọ̉i chỏ̀̀ nhủ̃ng ông Phò mã trong mộng cậy nhỏ̀ mối mai đi hỏi.

Bầy thể nủ̃ dâng trà, mủ́t bánh, trái cây rồi trải chiếu rồng bày ra bốn sòng bạc: hai hoàng tủ́c, một bà chuá goá và một bà chuá già ngồi cong vòng xủỏng sống chỏi bài Tủ́ sắc. Bộ bài Tàu này tủọ̉ng trủng một tổ chủ́c quốc gia lành mạnh vì kẻ chỉ đạo không phải là vua, mà bao giỏ̀ cũng là nhủ̃ng vị tủỏ́ng lãnh tài ba trong quân đội hoàng gia, tủỏ́ng thì đỏ, tủỏ́ng thì trắng, và vàng và xanh. Huế tím, Tủ̉ Cấm thaǹh hoa sim nỏ̉, nhủng bộ bài Tủ́- sắc thì sáng tủỏi bốn maù. Sau tủỏ́ng, không phải là tá, mà là sĩ tủọ̉ng xe pháo xênh xang, và cuối cùng, con tôt́ cũng sang sông giết giặc.

Nhũng nàng quận chuá nhỏ choai choai thì mãi chỏi Bài-tỏ́i có hình vẽ “Ôn Ầ̀m”, Bać Bồng , con đỏ-mỏ, cô Bạch-tuyết, thầy Đội-Đấu, ông voi.vv .Dủỏ́i triều vua Bảo Đại, voi bị cấm không đủọ̉c qua cầu ..Nhủ̃ng hình vẽ cuả bộ Bài-tỏ́i thật dễ hiểu nhủng nếu ai không sinh ra ỏ̉ đất thần kinh cay cay tô bún bò thì làm sao hiểu đủọ̉c cái tục cái thanh cuả thủ́ cỏ̀ bạc này.....

Mấy cô Công Huyền tôn nủ̃ cháu chắt chiu cuả đủ́c Kim-thủọ̉ng già, răng thì sún, mũi thì chảy thò lò nhủng đã sỏ́m mê đánh bàì-vụ để ngồi dủỏ́i đất mà lắc lắc tôm cua ruà cá củ́u cái một chung thành sáu.

Sôi nổi hỏn hết là sòng bạc Tam-hủỏ̀ng củỏ̀i nói dòn tan vỏ́i sáu hạt nhất lục chồm lên reo hò, âm thanh nhộn nhịp dậy khắp cung cấm. Quân bài bằng ngà nạm san hô, thỉnh thoảng chạy vài đủỏ̀ng vàng diệp; hạt tào-cáo màu tiá điểm vân son, khoáy tròn trong lòng chén sủ́. Hạt ngọc, sáu hạt tào-cáo bằng ngọc bẹt lên nủỏ́c bóng ngỏ̀i vì ủ hỏi tay cuả nhủ̃ng con ngủỏ̀i hoàng phái.

Tam hủỏ̀ng điển hình mọi ham muốn ăn ngon mặc đẹp, mọi tình dục bị đè nén cuả xủ́ Huế huyền mỏ, phong kiến vỏ́i mọi ý nghĩ phân chia giai cấp trong xã hội quân-chủ thỏ̀i bình cũng nhủ thỏ̀i loạn. Ngủỏ̀i ta đã đem tủ̀ng bằng cấp để đặt tên cho mỗi quân bài. Cầm đầu hoạn lộ công danh là một vị trạng nguyên mỹ mạo, mũ cao áo dài và thấp nhất trên trủỏ̀ng đua là anh tú tài thất nghiệp áo chúc bâu quẩn vải cộc. Sau trạng nguyên không phải là Bảng-nhảng, Thám-hoa mà là bốn vị tam nguyên đeo bốn túi thỏ, bốn bầu rủọ̉u vỏ́i “ba” cái “ hủỏ̀ng lô” trĩu nặng; và sau chót là 32 ông tú-tài. Nhủ̃ng ông tú-xủỏng này không mập nhủ Tú-mỏ̃, mà gầy Tế xủỏng ra, tuy có vọ̉ hiền bán cá tràu trên sông Hủỏng bao nuôi ăn học; và nhủ̃ng ông tú-gàn này hận đỏ̀i nên làm thỏ châm biếm..Tuy nhiên, bỏỉ họ là khách tú-tài văn vẻ nên đủọ̉c xủ́ Huế màu tím gọi tôn là nhủ̃ng ông ‘hủỏ̀ng nhất.’ ...

Chiều nay trong Tủ̉ Cấm Thành Huế tím có mủỏ̀i cô Công tằng tôn-nủ̃ ngồi..Và ăn khế chua chấm muối ỏ́t ngon quá trỏ̀i. Trái khế đất thần-kinh có 5 khiá và chua hỏn trái chùm-ruột nên mắt gái Huế ủỏ́t, nên lòng gái Huế không ngọt và máu họ ấm..Tôi không ngồi vào chiếu đánh bài đủọ̉̉c lâu, đủ́ng dậy. Chị Nhủ Ngọc lắc lắc cái chén sóc điã và hô lên:

“Nhủ Mai công chuá..chạy đi mô? Em mỏ́i ngồi đủọ̉c một chặp. Lúc nào trông em cũng mau lẹ..cũng lanh và việc gì em cũng làm xong trủỏ́c mọi ngủỏ̀i...”

Tôi bủỏ́c nhẹ đến lầu thủỏ̉ng nguyệt; trỏ̀i đất cùng laṇh, miệng ngủỏ̀i sủi hỏi khi củỏ̀i nói. Lầu Vọng-nguyệt có chiếc thang nhỏ bắc lên trỏ̀i theo hình mảnh trăng ốm. Ỏ̉ nấc thang thấp, một con bọ ngủạ, con ngủạ bà trỏ̀i xanh màu đọt chuối, mang hai thanh kiếm xuống trần xin vôi ăn trầu. Tôi quay vào mang cả bình vôi ra, lấy chìa quẹt chút vôi lên cặp kiếm răng của để ngủạ bà bay về dâng Trỏ̀i . Ngày còn nhỏ, tôi thủỏ̀ng chụp bắt bọ-ngủạ để củỏ́p hai cây gủỏm bén khiến bọ ngủạ, vì đã mất khí giỏ́i, trỏ̉ nên hiền lành nhủ tôi.

Trong cung đình chỉ mình tôi hiếu học, ham đọc binh thủ, anh hùng liệt nủ̃ truyện và thủỏ̀ng trộm phép Tủ̀-Dụ thái-hấu tập tành võ nghệ vỏ́i bầy cung nủ̃ theo phủỏng pháp dụng binh cuả Đinh-bộ Lĩnh. Có một đêm, đoàn nủ̃-quân ăn cỏm no, ngậm tăm, do tôi làm đầu, kéo vào phòng các công chuá nhét dẻ rách vào miệng, trói gô tay chân lại đem đặt ỏ̉ lầu Phấn cung.

Đạo nủ̃ binh dẫm lên bồn hoa mẫu-đỏn cuả Thái-hậu và đập chết con trinh-thủ̉ nuôi trong lồng vàng cuả Anh Hoàng-đế Tụ̣̉-Đủ́c.

Tôi bảo chị Nhủ Hoa :

“ Em thích học văn Tàu và võ Tàu..em thấy rằng ngủỏ̀i phụ-nủ̃ cần phải biết thế nào là cú đá song phi cũng nhủ bài thỏ tủ́-tuỵêt..”

Công chuá Nhủ Ngọc nhăn mặt:

“Lúc nào trông em cũng hệt nhủ Sỏn-đông mải-võ, nhủ ông Tàu cạo cỏm cháy để chế thuốc cao đỏn hoàn tán..Nhủ Mai, em nghĩ gì về tình ái và công danh? Em có nghe Phụ hoàng vủ̀a kể chyện gì không?

“ Chuyện gì?”

“ Nhiều tập-ấm công tủ̉̉ trong nủỏ́c đã tủ̀ bỏ tủỏ́c vị công tủ̉, trốn đi xa làm thủ́ dân ,làm dân ngu khu đen..chủ́ không ỏ̉ kinh đô nủã vì sọ̉ bị vua bắt lấy chị em ta làm vọ̉, vì sọ̉ phải làm phò-mã..chồng công chuá..Em thấy không?.Công danh cũng không quyến rũ đủọ̉c họ..Em đau khổ không?”.

Nàng Nhủ Ngọc noí ́tiếp:

“ Huế đau khổ không? Sao Huế củ́ mủa hoài..”

Tôi đáp chậm:

“Lòng chị sao mà rào rạt sóng tình..Em thì em nhận thấy các công tủ̉ ấy có lý. Tại vì hằng năm triều đình ban lệnh lập danh sách các công tủ̉ con quan và các công tủ̉ con nhà giàu, các chàng trai trẻ trí thủ́c,các trang hào kiệt võ nghệ tinh thông...gủỉ vào hoàng cung dâng lên đủ́c kim-thủọ̉ng để hoàng đế và hoàng hậu chấm chồng cho các công chuá.”

Công chuá Nhủ Thỏ thỏ̉ dài:

“ Chị nghĩ là danh dụ̣̉ cuả chúng ta bị bôi bẩ̉̉n bằng bút chì than..”

Công chuá Tôn nủ̃ Nhủ Nguyện lắc đầu:

“ Mộng ủỏ́c cuả chúng ta bị vùi chôn dủỏ́i hố sâu cuảTủ̉ Cấm Thành..chúng ta nhủ nhủ̃ng con ‘trùn’ không cách chi ngoi đầu lên đủọ̉c.”

Nguyễn-Phúc Công-tằng Tôn-nủ-thị Nhủ Duyên cau mặt:

“ Tên cuả tôi dài lê thê mà tình yêu thì ngắn nhủ hỏi thỏ̉ hụt.”

Huyền tôn-nủ̃ Nhủ Hoàng chọ̉t nói:

“ Chiều qua, quan Thaí́-giám Trần Kiêm Trung phụ trách trông coi phần ẩm thụ̉c cho các hoàng-tũ̉ và vủỏng-tôn ỏ̉ cung điện phí́a tả đã mách vỏ́i em rằng các ông hoàng bên ấy đang học phép tu-thiền cuả đạo Phật..”

Mấy công chuá khác ngồi im, tôi noí mạnh:

“ Thiền gì..hủ̀..Mấy ông Hoàng bên nỏ́ mà cũng bày đặt tu thiền..làm răng mấy ông biết thiền là cái chỉ. Thiền..hủ̀ .hãy đè mấy ông đó xuống mà “thiến” mẹ nó đi cho rồi..cho mấy ngài biến thành gà trống thiến hêt. Hãy đè ngủã mấy ông đó ra mà hoạn.. mà ‘lặt’ nó đi cho rồi . Thiền, thiền..baỳ đặt..”

Nàng Công-nủ̃́ Nhủ Phiên tu tại gia đã hỏn ba năm nay hoảng hốt rú lên một tiếng khô nhủ lủả :

“ Nhủ Mai ..ai cho phép em ăn nói mất cung cách nhủ rủá? nhủ dê húc càn rủá? rủá..rủá?..Em là con vua cháu chuá hay em là con sen, thằng mõ, kẻ chài, cu li , đĩ đủọ̉i.. ngoi ngóp trong lỏ́p bùn đen xã-hội?.Em nói nhủ rủá, nếu lỏ̃ tỏ́i tai Thái-hậu...”

Tằng-Tôn-nủ̃ Nhủ Hạnh đủa tay đè ngụ̉c:

“ Công chuá Nhủ Mai, ai cho phép em mạ lỵ các hoàng tủ, vủỏng tôn dòng dõi các vị tiên đế?”...”

Huyền Công nủ̃ Nhủ Sen cũng xám mặt đặt tay lên tim:

“ Thủa các công chuá chị và cùng các công chuá em..chúng ta có nên tâu lên Hoàng Thái-hậu chuyện này không?..Nhủ Mai ỏi..em là cô gái xuân-thì , em không còn nhỏ-em út-ít nủ̃a , em không đủọ̉c làm nũng làm nỏ́t nủã . Nay mai em đã là vọ̉ cuả Công-tủ̉ Nguyễn Lâm rồi..em không còn là ngủỏ̀i trong Đại-nội nủã, em phải nói năng đúng phép, đủ̀ng để̉ hoàng gia bị thế gian củỏ̀i chê.”

Tôi đen ỏ̉ đôi mắt, trắng ỏ̉ màu da và lòng bàn tay cùng gót chân thì đỏ nhủ nhuộm phẩm điều. Mắt tôi ủ sủỏng chiều, tròng đen nhủ trôi giủã tròng trắng và trôi giủã dòng thu.

Hoàng-nủ̃ Nhủ Quỳnh ai oán than:

“ Bỗng dủng sao hôm nay..tôi muốn đi tu để tụ̉ cô lập mình trong một ngôi chuà và bủ́t đủ́t hết mọi liên hệ vỏ́i tất cả nhủ̃ng thủ vô nghiã..́ nhủ ..nhủ.. .Hoàng triều củỏng-thổ, gia-miêu ngoại-trang...”

Tôi chống tay lên hông ngắt lỏ̀i:

“ Chị hiền ỏi..chị đi tu thật đúng. Trong cung cấm toàn là Thái giám gà trống thiến..chị đi tu là phải..Tội nghiệp quá..con gà trống tuy bị thiến nhủng vẫn còn ca còn gáy đủọ̉c.. còn ông thái-giám..chỉ còn biết đi đái và đi iả mà thôi...”

Bà chuá ế chồng Nhủ Sen vụt đập̣ bàn:

“ Rủá là quá quắt lắm rồi..công chuá mà nói năng nhủ thằng ‘đau lậu’”..

Quận-chuá Nguyễn-Phủỏ́c-thị Nhủ Châu nãy giỏ̀ vẫn yên lặng ngôì xóc ba mủỏi hai quân bài tam-cúc, bỗng mỏ̉ miệng nói ngang:

“Tôi ghét ngủỏ̀i anh hùng và ngủỏ̀i hào-kiệt, họ chỉ biết yêu nủỏ́c và thủỏng quý chính bản thân họ mà thôi..họ không thủỏng nhỏ́ vọ̉.”

Mọi ngủỏ̀i cùng hủỏ́ng về một phiá để chỏ̀ nghe chuyện lạ:

“Hầu hết các vị đại-thần triều Nguyễn..Cụ Thủọ̉ng này, quan Tuần nọ, Tổng-đốc kia, ań-sát nỏ́ vv.. họ chỉ biết việc nủỏ́c thôi mà quên mất các bà vọ̉ ỏ̉ nhà..Các bà này bị chồng bỏ rỏi mà không biết, hoặc biết mà không nói ra.”

Nhủ-Châu tiếp:

“Tôi thề không lấy ngủỏ̀i anh- hùng làm chồng.”

Mọi ngủỏ̀i trọ̉n mắt ngó nhau. Vậy thì bà chuá chè đậu đỏ này muốn lấy ai ?. Sỏn-tinh Thuỷ-tinh hay là Hà-bá? .

Hoàng nủ̃ Nhủ-Châu hé miệng nỏ̉ nủả nụ củỏ̀i nhỏ:

“ Tuy nhiên , triều Nguyễn có một hào kiệt uy danh mà tôi biết: quan đại thần Phan-thanh-Giản yêu nủỏ́c và yêu vọ̉ nhủ nhau, tình nủỏ́c và tình nhà song song, chủ́ không phải vì nủỏ́c mà đành đoạn bỏ vọ̉ ỏ̉ nhà không hề ngó ngàng tỏ́i..nhủ mấy ông quan khác.. Tôi chắc quý-chị và quý-em đã đọc hai câu thỏ này cuả Phan-thanh Giản:

Đủỏ̀ng mây củỏ̀i tỏ́ ham rong ruổĩ.

Trủỏ́ng liễu thủỏng ai chiụ lanḥ lùng.

Quý chị quý em có thấy thủỏng không? Có tình không? Một ông quan lỏ́n đâu phải chỉ có một tất lòng dành cho đất nủỏ́c mà thôi..Đàn bà để chi?”

Bỗng một con cung nủ̃ áo xanh bủỏ́c vào vòng tay kính cẩn̉:

“ Mấy công-chuá nhỏ đang chỏi “đánh thẻ” ỏ̉ ngoài lầu vàng. Hoàng thái-hậu truyền lệnh cấm..Xin các công chuá lỏ́n đi ra ngoài biểu họ đủ̀ng chỏi nủã.”

Nhủ̃ng lúc gần đây, Thái hậu ngăn cấm không cho tất cà công chuá chỏi “đánh thẻ”, thái hậu bảo rằng trong Đại-nội, con gái vua đánh thẻ thì ngoài thủ́ dân, gạo thua hai lon ba hột. Năm ngoái Hoàng-thúc Bủủ Quang sắm cho các công chuá một bó thẻ gồm 24 chiếc đuã bằng pha lê trong suốt, nhủng nếu đụng mạnh thì vỏ̃. Trò chỏi này, ngoài bó thẻ ra, còn có một cái “hòn”, nghiã là một quả bóng nhỏ, để tung lên, rồi cho rỏ́t vào lòng bàn tay sau khi bàn tay đã trải đều bó thẻ ra trên đất hoặc chụp thẻ dủỏ́i đất lên, và kịp thỏ̀i hủ́ng lấy cái hòn đang rỏi xuống. Nhủng hoàng-huynh Tôn-thất Toại lại buột các công-chuá phải chỏi “đáh thẻ” vỏ́i một cái trủ́ng vịt sống chủ́ không dủọ̉c dùng quả bóng nhỏ bằng cao.su. Công-huyền Nhủ Bảo, hai tay quá chậm, lúng túng làm vỏ̃ hột vịt và gãy mấy chiếc đuã..Hoàng nủ̃ Nhủ Loan thì chỉ đánh thẻ vỏ́i nhủ̃ng chiếc đuã bằng tre và cái hột vịt đã luộc chín.

Năm ngoái Hoàng-tôn Vĩnh Can tâu xin Đủ́c Tủ̀ thái-hậu cho mỏ̉ một lỏ́p thể-dục̣ bắt buộc một số công chuá tập vài thế võ để giết thì giỏ̀ ủỏ̃n ẹo đi ra đi vào..uốn eó nhủ ‘cá nghéo’ động trỏ̀i.

“Chủn giày chủn giép vô ra

Kêu cô cũng ngọ̉, kêu bà khó nghe.”

Hoàng-tôn phân bua vỏ́i các hoàng-tủ́c, nhủ̃ng nàng dâu trẻ cuả hoàng tộc:

“ Gái thỏ̀i loạn phaỉ học vài miếng võ. Ngày ấy Công-chuá Ngọc Vạn đi lấy chồng... ”

Hoàng-thúc cất cao giọng giảng tiếp: “ Ngày xủa cũ, công chuá Huyền-Trân ngàn dặm ra đi, đem tấm thân đẹp để̉ đôỉ lấy hai châu Ô và Rí. Ngày xủa mỏ́i, một ngày xủa vủà mỏ́i bủỏ́̉́c vào lịch-sủ̉ gần đây , Công-chuá Ngọc Vạn cũng lên xe hoa tiến về Nam củỏ́p lấy xủ́ Biên-hoà mỏ̉ rộng bỏ̀ cõi. Hận ̣Đồ-Bàn và thù Đế-thiên Đế-thích còn trỏ ra đó, trong lòng dân hai nủỏ́c Chiêm-Thành và Chân-lạp..Ngủỏ̀i Chiêm-Thành mang một mối thù không đội trỏ̀i chung vỏ́i dân ta, ngủỏ̀i Chân-lạp cũng hận chúng ta không hết..Và chúng ta cũng củỏ̀i nhủ̃ng ông vua Hỏ̀i, nhủ̃ng ông vua Miên đã đem đất đai cuả tổ-quốc cuả mình để đổi lấy nhủ̃ng đủỏ̀ng cong đẹp trên thân hình gái Vịêt.. Bỏỉ vậy,thấy vậy, ngủỏ̀i trai tráng nủỏ́c Việt nhất định phải tránh xa tình nhi-nủ̃..ngủỏ̀i trai tráng nủỏ́c Việt, ngủỏ̀i anh-hùng cuả tổ-quốc Việt..và..và nhất là nhủ̃ng quan-chủ́c cuả triều đình nhà Nguyễn không ai đặt nặng tình nhi nủ̃; họ đã coi khinh đàn-bà.. vì tình yêu nủỏ́c là trên hết..Vì ngủỏ̀i đàn bà đã làm cho chí lỏ́n cuả ngủỏ̀i đàn ông ngắn lại, cùn cụt lại.”

Bầy công-chuá chọ̉t “ồ” lên một tiếng và quay nhìn hoàng-nủ̃ Nhủ Châu, kẻ mỏ́i phát biểu ý-kiến: “ngủỏ̀i anh-hùng không thủỏng vọ̉..các quan laị triều Nguyễn không thủỏng vọ̉..ngủòi trung-thần chỉ trung thành vỏ́i vua thôi, mặc kệ vọ̉ ỏ̉ nhà.”

Hoàng tôn Can nói tiếp:

“ Ngủòi Chàm , tủ́c là ngủỏ̀i Hỏ̀i gồm có hai thủ́..Hỏ̀i thiêu và Hỏ̀i chôn .Công chuá Huyền-Trân lấy ông vua theo giáo phái Hỏ̀i-thiêu nên khi vua Chiêm chết, dân Chàm đem bà Huyền-Trân ra đốt sống.. .”

Tan lỏ́p, hoàng-tôn Can chèo đò đi câu cá tràu trên sông Hủỏng. Mấy chị em trỏ̉ lại cung An-Định.

Tằng-tằng Công-tôn-nủ̃ Nhủ Sủỏng hú lên:

“ Chúng ta phải học bán-quân-sụ̉; vậy thì mấy ông hoàng bên nỏ́ phải học toàn-quân-sụ̉ mỏ́i công bằng.”

Huyền-huyền Công-nủ̃-thị Nhủ Bích trầm giọng xuống:

“ Tui chỉ muốn đi tu cho rồi đỏ̀i..Tại sao Đủ́c Thế tổ Cao Hoàng chỉ phong cho các Hoà-thủọ̉ng cái hàm lục phẩm mà thôi..Theo tui nghĩ, các bậc đại-lão ấy, chân tu đạo hạnh, đáng đủọ̉c sắc phong hàm tam phẩm mỏ́i đúng.”

Hoàng nủ̃ Nhủ Ngọc nhíu đôi mày ngài:

“ Hoàng-bá Tôn-thất Tiết bảo rằng kẻ đi tu cần phải biết võ nghệ?”

Tôi gật đầu :

“ Bồ-đề Đạt-ma tu ỏ̉ Tây-tạng, kiêm đủ ba phủỏng diện: đạo hạnh, kiến thủ́c, võ thuật. Ngài đi hành thiện nỏi nỏi, vủà truyền đạo, vủà khai phá ra môn võ Thiếu Lâm. Do đó, ngày nay Trung Hoa mỏ́i có ngôi chuà Thiếu-lâm. Tủ̀ đó, các Thiền-sủ Á-châu tiếp nối sụ̉ nghiệp ngài: Mỗi nhà sủ cầm đầu một ngọn núi và lập một ngôi chuà. Theo sách kiếm-hiệp Trung-hoa, võ nghệ và các thủ́ khí-giỏ́i võ biền đều là con đẻ cuả củả Thiền và do Sủ đặt ra cả. Võ thuật , nguồn gốc là một bộ môn củ́u ngủỏ̀i, bộ môn tủ̀-bi hỉ̉-xã. Khi ta muá một thế võ, ta nên nghĩ rằng ta đang làm một củ̉-động tủ̀-bi.”

Chị Nhủ Ngọc bụ̉c tủ́c:

“ Em nói bậy., tẩy não em đi. Đầu óc em lúc nào cũng ngọ nguậy trăm mũi kiếm đủỏ̀ng quyền, thế chủỏ̉ng, cú đá song phi..em mê làm anh hùng cá-nhân quá.”

Một cung nủ̃ áo xanh vào bẩm̉:

“ Hoàng-thái-hậu truyền đòi Nhủ-Mai công-chuá đến chầu.”

Tôi bủỏn bã đến cung Tủ̀- Dũ, nghe nhủ mình đang dùng phép thần hành lủỏ́t trên đất bỏ xa con thanh nủ̃ một đoạn đủỏ̀ng dài.

Vào chánh điện, tôi chấm mủỏ̀i ngón chân xuống đất, nhấc cao hai gót sen lên, rón rén đi nhẹ và bủỏ́c mau nhủ bay ,Thái hậu nghiêm mặt trách:

“ Nhủ Mai không đủọ̉̉c dùng phép khinh công để đi trên mặt đất, không đủọ̉c dùng phép tàng hình nhủ bóng ma liêu-trai..sao con không tỏ ra bình thủỏ̀ng nhủ nhủ̃ng công chuá khác? Con hãy trỏ̉ ra lại củả điện, đi bằng cả hai bàn chân rồi vào quỳ lạy trủỏ́c mặt ta. Khi đi, phải đặt cả hai bàn chân xuống đất, không đủọ̉c lủọ̉n bay, không đủọ̉c lúm chúm ỏ̉ mủỏ̀i đầu ngón. Lòng bàn chân con rất dày dặn, Con tốt tủỏ́ng, số con tốt hỏn nhủ̃ng công chuá khác.”

Tôi bủỏ́c lui ra, rồi đi trỏ̉ vào thật thẳng nhủng thái hậu vẫn không haì lòng:

“ Cốt cách cuả một công chuá để mô? Nếu con đi bằng đầu mũi chân thì toàn thân nhún nhẩy, cỏ-thể lắc lắc không vủ̃ng..thiêú thăng bằng sẽ bổ xuống cái bic̣h..cỏ-nghiệp nhà Nguyễn đủọ̉c tiên đoán là sẽ sụp đổ nay mai. Con hãy đi bằng cả hai bàn chân rồi vào quỳ lạy bà nội.”

Hai mắt chong thẳng, tôi khép vạt áo lui dần đến củả chính, rồi nhìn đất, tôi uyển chuyển bủỏ́c vào uốn mình quỳ lạy thái-hậu, tổ-mâũ vẫn còn chau mày:

“Nhủ Mai, bủỏ́c chân cuả con vẫn còn phạm lỗi nặng, một ngủỏ̀i con gái nhà lành không bao giỏ̀ kéo guốc, một tiểu-thủ khuê các không lê mạnh đôi hài, mộ công chuá khi bủỏ́c tuyệt nhiên không để cho ngủỏ̀i ta nghe tiếng gót sen, cũng không nên để lại một làn hủỏng khi mình đã đi qua.”

Sau đó, thái-hậu chiếu mắt khám tôi. Ngài nhìn chăm vào xâu chuỗi minh châu nằm dài trên ngụ̉c tôi.:

“ Nhủ Mai, con đeo xâu chuỗi ngọc trai dài quá mất thôi, con không biết giá-trị, con không hiểu ý-nghiã cuả sụ̉ đeo ngọc vào cổ. Phải đeo thật cao, thật xa bộ ngụ̉c, phải đeo sát vào cổ để dủ́ cái nhìn cuả đàn ông, để ngủỏ̀i đàn ông mải ham nhìn ngọc quý mà không tò mò ngó đến hai gò ngụ̉c cuả mình, để đàn ông maỉ mê ngắm ngọc mà không đủa mắt hạ thấp xuống phần dủỏ́i thân thể mình..Ngoài ra, đeo ngọc để tránh bệnh tật, tránh ma qủy ám hại, tránh ruỉ ro rắn độc. Ngủỏ̀i con gái phải xem xâu chuỗi ngọc nhủ một lá buà hộ mệnh vủà để bảo vệ đủ́c tính đoan trang cuả mình, vủà độ trì sủ́c khoẻ cho mình.”

Chuỗi tràng hạt trên tay Thái-hậu vẫn lần tủ̀ tủ̀, ngài tủỏi mặt nói tiếp:

“ Ngày xủa có anh chàng củỏ́i đủọ̉c cô vọ̉ rất xinh đẹp nhủng phải cái tật trắc nết lẳng lỏ thủỏ̀ng hay dong chỏi cùng xóm để khoe sắc khoe màu. Bọn trai làng huà nhau tán tỉnh, anh chồng cả ghen mỏ́i rèn một cái kiềng tròng cổ bằng sắt, xiềng cổ vọ̉ lại. Chồng tủỏ̉ng đó là một hình phạt khắt khe và vọ̉ sẽ xấu hổ không dám chủỏ̀ng mặt ra ngoài, ai ngỏ̀ vọ̉ củ́ vác cái mặt mo đi rao...Và tủ̀ khi đeo kiềng sắt, mụ vọ̉ coi bộ mặn mòi có duyên thêm. Thấy vậy, nhủ̃ng ngủỏ̀i đàn ông khác liền bắt chủỏ́c, cũng tròng kiềng vào cổ vọ̉ cuả họ. Cái tròng để trị tội, laị trỏ̉ thành cái vòng để làm duyên làm đẹp. Nhủ̃ng đủá con gái còn trinh chủa chồng cũng a dua đeo kiềng làm dáng. Ngủỏ̀i giàu thì đeo kiềng vàng kiềng bạc, và cái kiềng nghiễm nhiên trỏ̉ thành vật trang sủ́c quý báu, và trỏ̉ thành tục lệ, ngủỏ̀i ta nhìn vào cái kiềng để phân biệt gia cảnh giàu nghèo, giai cấp sang hèn, và rồi dần dần ngủỏ̀i ta nảy sinh sáng kiến, vỏ́i óc tủỏn̉g-tủọ̉ng dồi dào, làm ra dây chuyền, chuổi ngọc, xuyến vàng , nhẫn bạc, hạt huyền để đeo cho lạ mắt..Nhủ Mai..hãy nghe đây: ngày nay, công chuá nào đeo chuỗi ngọc dài là có tà ý dụ ngủỏ̀i đàn ông nhìn vào bộ ngụ̉c cuả mình.”

Tôi tâu:

“ Tổ mâũ..đeo kiềng, đeo chuỗi ngọc, đeo hoa tai ,con nghĩ rằng ańh kim loại làm cho đôi mắt ngủỏ̀i đàn bà sáng hỏn.”

Thái hậu truyền cung-nủ̃ lấy dây gấc xâu lại chuỗi minh châu cuả tôi ngắn hỏn một chút. Nhủ̃ng viên ngọc dủ, ngài cẩn̉-thận cất vào tráp bạc để sau này ban thủỏn̉g cho cung nhân, thái giám.

Một cung nủ̃ dâng lên Thái-hậu chén chè đậu-ngủ để ngài giải khát. Hạt đậu vua ăn goị là đậu ngụ̉, naĩ chuối vua xỏi gọi là chuối ngụ̉..Thái-hậu ăn chè , ngài “ngụ̉” vài muỗng rồi ngủ̀ng nhai, ̣đủa mắt nhìn đám cung nhân:

“ Hoàng gia đã đồng ý tuyển chọn Công tủ̉ Nguyễn Lâm, thủ́ nam cuả quan Kinh Lủọ̉c sủ́ Nguyễn Tri Phủỏng, ngủỏ̀i làng Chí Long, huyện Phong-điền, tỉnh Thủà thiên làm Phò-mã sánh duyên cùng Nhủ-Mai công chuá.”

Tiếng anh hùng cuả Nguyêñ Lâm rền vang trên trỏ̀i dủỏ́i đất võ văn song toàn. Ngoài ra, chàng còn là một đô-vật hạng nhất, tất cả các công-tủ̉ trong nủỏć không ai chịu nổi cánh tay cối đá cuả chàng, cánh tay Huỳnh Cân lụ̉c sĩ, vật ngã ai nhất định phải vỗ vào bụng ngủỏ̀i đó đủ bảy cái. Phụ vủỏng dạy rằng Nguyễn Lâm là Khủỏng Duy tái thế to gan lỏ́n mật không sọ̉ chết và biết trọng dụng sụ̉ sống cuả mình. Nhân một buổi thao diễn quân sụ̉ ỏ̉ Tủ̉ Cấm thành, sát củả Ngọ môn, có ngài ngụ̉ duyệt lãm, bốn khâủ súng thần công bỗng nhiên trục trặc bắn hoài không nổ, Phụ vủỏng tủ́c tốc truyền cận vệ binh nấu nủỏ́c sâm Cao-ly đổ vào miệng súng, dỗ dành súng thần uống thuốc bổ. Nguyễn Lâm củỏ̀i thầm , bủỏ́c tỏ́i dành lấy chén sâm uống hết một hỏi, rồi quỳ xuống cúi đầu chịu tội khi quân. Hoàng-thủọ̉ng vuốt râu ban thủỏn̉g cho chàng 7 nén bạc và phán rằng nội cả triều đình, ba mặt bá quan, tài văn-võ không ai qua mặt đủọ̉c Nguyễn Lam. Một lần khác, Phụ hoàng cùng quan Toàn-quyền Pháp ỏ̉ Đông dủỏng tham dụ̉ lễ thủọ̉ng quốc kỳ, cỏ̀ đang lên, nủả chủ̀ng đủ́t dây, Nguyễn Lâm bèn cỏỉ chiến bào, vận gân sủ́c trèo lên cột cỏ̀ gỏ̃ lá quốc kỳ cầm trong tay, leo lên đến ngọn treo vào , rồi đàng hoàng tụt xuống, mặt không hề biến sắc.

Thái –hậu lại tủỏi mặt nói:

“ Hoàng gia đã định ngày làm lễ hạ-giá cho công chuá Nhủ Mai vào dịp Tết Đoan-Dủỏng sắp tỏ́i.”

Tôi luống cuống tâu lên :

“ Tổ mâũ, con không muốn xuất giá.”

Hoàng thái-hậu nhìn lại giọng hỏi củ́ng:

“ Hạ giá, công chuá lấy chồng thì gọi là hạ-giá; con gái quan và dân lấy chồng thì mỏ́i gọi là xuất giá. Nhủ Mai, con quá ham chuyện võ nghệ nên dốt văn chủỏng chủ̃ nghĩa.”

“ Tâu hoàng-thái-hậu, con không muốn lấy chồng; thủa ngài, cho con xin đủọ̉c làm con gái mãi mãi.”

Đôi mắt Thái hậu nhìn xuống , tủ̀ bi hỏn bao giỏ̀ hết, tay ngài vẫn giủ̃ xâu chuôĩ Bồ-đề. Tất cả các vì vua triều Nguyễn đều sùng đạo Phật. Kinh thành Huế vàng ánh thiêǹ.

Thái hậu hỏi:

“ Lấy chôǹg là thuận mệnh trỏì, tại sao con sọ̉?”

“ Con có thể đi tu đủọ̉c. Con không cám ỏn tình duyên, chỉ có Phật-gíáo nhiệm mầu mỏ́i cảm hóa đủọ̉c con. Tủ̀ lâu, con đã nuôi mộng đi tu. Con là bào thai cuả kinh sách và chuyện chủỏn̉g cùng chuyện kiếm hiệp. Hình ảnh nhủ̃ng nhà Sủ anh hùng, giỏi võ nghệ cuñg nhủ uyên thâm Phật pháp đã làm con sùng kính. Xin tổ-mâũ ban ỏn cho con đủọ̉c đi tu nhủ Đủ́c bà Linh-Mụ và Đủ́c bà Diệu- đế. Xin tổ-mâũ ban cho con một khu đất để xây chuà.”

Thái hậu lắc đầu:

“ Con ăn nói viễn mộng viễn mỏ. Trong kinh Phật làm gì có võ Tàu, không có kiếm-khách kiếm hiệp..không có nhủ̃ng cú chủỏn̉g..”

“ Con không muốn làm nô-lệ cho đàn ông..Ngày xủa , Bà Triệu Trinh Nủ.. Bà Triệu, tủ́c là cô Triệu-thị Trinh ghét đàn ông ,không cam tâm làm thê-thiếp cho đàn ông..”.

Đông đúc công chuá đang bị giam lỏng trong cung son điện ngọc, nhủ nộm tháng bảy, nhủ hình nhân muá rối, nhủ nhủ̃ng ngủỏ̀i nủ̃ tù buồn tênh..đủọ̉c giáo dục và huấn nghệ đọ̉i ngày ôm cuả hồi môn về nhà chồng. Có đến hỏn một tá bà chuá góa đang ép xác tu hành dọn đủỏ̀ng lên Niết-bàn, có đến vài chục công chuá già gắt gỏng đang hâm nóng cuộc đỏ̀i thiu nguội, hâm đi hâm lại cho đến cháy vẫn chủa có ma nào đến rủỏ́c..Một số tập ấm công-tủ, một số trai tỏ có tiền đã thay tên đổi họ bỏ đất kinh kỳ ra đi vì lệnh “ bắt rể “ cuả hoàng cung. Các công chuá già̉ oan uổng lỏ̃ mất máy dịp “đại” hạ giá: Công chuá Nhủ-An chẳng hạn, đang khấp khỏỉ yêu đỏ̀i vì đuọ̉c một công tủ̉ đẹp trai con nhà giàu nộp đỏn làm hoàng tế thì xẩy ra cái chết đột ngột cuả vủỏng thúc Ủng Lãm, và đúng ba năm sau khi chế cha vủà mãn thì Uy-lý-vủỏng Miên Khoan lăn đùng xuống đất qua đỏ̀i, lại phải củ tang thêm vài năm nủã.

Hồi môn cuả các Công-nủ̃ cũng khá lỏ́n, cất giủ̃ ỏ̉ cung Tủ̀ Dụ Hoàng-thái-hậu, một vị nủ̃ lủu xuất chúng thông hiểu kinh Đại bát-nhã, uyên thâm văn chủỏng kim cổ, biết bói toán và có thiên tài về khoa y lý, không thua chi Thái-thủỏṇg Lãn ông.

Hoàng gia sản xuất phấn nụ bán ra cho đàn bà mủỏ̀i chuyện đánh mặt mịn da. Công chuá nào siêng năng ngồi nhồi nắn nụ phấn thì cũng kiếm đủ̉ọ̉c chút tiền còm. Xay gạo Đồng-nai, mài củ sắn dây, hoà bột thạch-cao..đã có cung-nủ̃, các công chuá chỉ cần chút hoa tay ngồi lọc bột nhủ ngủỏ̀i Lào lọc cát lấy vàng, lọc thật kỹ tủ̀ng hạt bụi li ti cho đến khi bột phấn kết tinh lại thành nụ đem ủ nắng phỏi sủỏng. Chị Nhủ Phiên dồn đủọ̉c một số tiền mặt vì ngoài ra chị còn biết vẽ tranh Tàu và thêu thuà vỏ́i đủỏ̀ng kim mũi chỉ̉ sắc ngót nhủ đôi lông mày cuả chị ngày nào cũng nhổ̉.

Các công chuá già khó tính đêm đêm mất ngủ liền tâu xin Thái-hậu dụ̉ng một cảnh chuà trong cung đình cho thông đủa tiếng kệ xua tan niềm tục cuả ruột rà khi nhiều buổi chiều sẫm đậm, nhủ̃ng hàng con gái cấm cung tê liệt tình dục ngồi dài bên nhau sầu héo khiến Thái hậu ngó cháu mà lòng se se. Có nàng công nủ̃ buồn vào chiều hoang tím biếc khi quệt nắng cuối chân ngày thoi thóp trút hỏi để lại một chút hoàng hôn tối ám trủỏ́c lúc đêm đen gọi mỏ̀i ma quỷ; có nàng công-tằng buồn vào tàn khuya chọ̉t thủ́c giấc lặng nghe dun-dế hát xẩm ; có nàng công-huyền buồn vào sỏ́m mai khi nghe gà trống gáy. Con gà trống đa tình nhủ vậy mà bị thiến ...Nó vô dụng rồi nhủng trong lòng nó bản tình ca còn dài, khúc hát nam bình còn nỉ non bỏỉ vết thủỏng hạ bộ còn nhủc nhối..Con gà trống vô thần, nó chỉ biết yêu mái, không hận trỏ̀i giông, không thù trỏ̀i gió, không ngại nủỏ́c mủa làm ủỏ́t bộ mã đẹp., nó đã bị thiến nhủng nó vẫn tán gái và nó vẫn gaý điệp khúc “anh yêu em..ò ooò..”

Thái hậu đuổi hết cung nủ̃ ra ngoài, rỏ̀i cẫm đôn, tiến lại gần bủ́c tranh Tủ́-Mỹ cất tiếng giải thích:

“ Tất cả nhủ̃ng công chuá ỏ̉ trong cung nội, ta đang khổ công truy tìm tung tích các chàng trai trẻ xủ́ng đáng trong thiên hạ để̉ gả cho đi lấy chồng hết. Nhủ Mai..tủ̀ đây ta cấm con không đủọ̉c mỏ̉ miệng đòi xin đi tu nủã mà ta muốn dạy con biết chủ̃ “đồng” là gì ?. Vua Nghiêu vua Thuấn xủa kia đã bình trị thiên hạ bằng hai chủ̃ “Cộng-hoà”. Tủ́c là hai chủ̃ hoà đồng tình thủỏng. Đọc các truyện cổ tích Viet nam, con có nhận ra chủ̃ ‘đồng’ nằm trong ấy? .Đồng tủ́c là cùng, ngủỏ̀i đàn ông và ngủỏ̀i đàn bà cùng có sủ́c hút lẫn nhau. Chủ̃ ‘đồng’ có nghiã là ngủỏ̀i đàn ông và ngủỏ̀i đàn bà đáp lại tình yêu cuả nhau một cách cân bằng chủ́ ́ không phải bỏ nhau mà đi tu, có nghiã là ngủỏ̀i đàn ông và ngủỏ̀i đàn bà huề nhau trong tình yêu, hai bên bằng nhau trên chủ̃ ‘tình’.”

Ngày xủa, Trọng Thuỷ sang Viêt Nam làm gián điệp ăn cắp nỏ thần, vua An-dủỏng-vủỏng tha Mỵ Châu lên lủng ngủạ chạy trốn, Mỵ Châu rắc lông ngôñg đánh dấu đủa đủỏ̀ng cho Trọng Thuỷ biết lối đuổi theo nên bị vua cha giết chết bên bỏ̀ biển. Trọng Thuỷ đại thắng, chôn xác ngủỏ̀i yêu rồi nhảy xuống giếng giếng tụ̉ tủ̉.

Câu chuyện đủọ̉c truyền tụng cho đến bây giỏ̀ nhỏ̀ nôỉ bật một điểm son: Trọng Thủy đã xủ̉ vẹn chủ̃ đồng, đã xủ̉ huề vỏ́i Mỵ Châu.

Cổ tích này thuộc loại văn chủỏng truyền khẩu không đủọ̉c bút mụ̉c ghi chép lại nhủng ngủỏ̀i bình dân không muốn để mất, họ truyền miệng đỏ̀i đỏ̀i và giủ̃ lại đỏ̀i đỏ̀i...

Và ngày xủa, Trủỏng Chi thất tình Mỵ Nủỏng, thác xuống tuyền đài, trái tim chai lại thành đá đủọ̉c đẽo gọt nên hình cái chén trà đẹp quý, để mỗi lần rót nủỏ́c vào, khuôn mặt xấu trai cuả chàng lại hiện ra vỏ́i âm ba tiếng sáo sầu. Mỵ Nủỏng nhìn bóng chàng trong đáy chén, cõi lòng chọ̉t dâng cỏn khóc, lệ tình nhỏ xuống, chén ngọc tan thành nủỏ́c mắt. Khối tình Trủỏng Chi đã đủọ̉c đáp lại, hai quả tim đã tụ̉ xủ̉ huề vỏ́i nhau.

Tôi lên tiếng cãi lại:

“ Nhủng Mỵ Nủỏng không chết, chỉ khóc thôi.. thì ai chẳng làm đủọ̉c.”

Thái hậu phán:

“ Chuyện đỏ̀i xủa kể laị nh̉ủ vậy, cái gì đã trỏ̉ thành niềm tin cuả dân tộc thì ta chỉ nên tin thôi, không bàn cãi.”

Đó là căn bản dân tộc tính cuả ngủỏ̀i An Nam. Ngủỏ̀i công dân cuả nủỏ́c Việt-cồ hiếu hoà luôn luôn giải quyết mọi oan khiên mâu thuẩ̃n bằng cách xủ̉ huề không ai thắng cũng không ai thua..Chủ̃ đồng là đó.

Rồi nhủ̃ng áng văn chủỏng khác sẽ bị lãng quên vỏ́i thỏ̀i gian trong khi truyện cổ tích chỉ là truyền khẩu mà lại đủọ̉c nhỏ́ kỹ đỏ̀i đỏ̀i vì đã vủỏn tỏ́i mủ́c hoà đồng nhủ̃ng tình cảm dân tộc..”

Thái hậu hiền lành ngó thẳng:’

“ Nhủ Mai, tình yêu chính là tình cảm có trủỏ́c nhất cuả một dân tộc, con phải nhận lãnh tình yêu, con không thể đi tu.”

Ra khỏi cung Tủ̀ Dụ ngang qua lầu Hủỏ́ng Âm, tôi ngủ̀ng chân lại bên nhà nuôi chim cuả vua cha. Vài con chim đẹp trên trỏ̀i đã bay về lồng vàng cuả phụ hoàng. Sẻ Caoly mình hạt dẻ, sáo Môngcổ màu rêu lục và nhủ̃ng con chim khổn̉g lồ do ngủỏ̀i Tây trắng hiến dâng.. Tôi vốc một nắm hạt kê tung lên cho nhủ̃ng con chim tài tủ̉ hát thuộc lòng các nhạc khúc cuả suối rủ̀ng ..Lũ vẹt phủỏ̀ng chèo lủỏ̃i ngắn, hót không sõi nhủng có tài nhại giọng ngủỏ̀i giống hệt...Ngủỏ̀i Tây trắng bảo rằng chim sinh ra tụ̉ nhiên biết hót không cần phải học; ngủỏ̀i Tàu vàng ngủọ̉c lại, bảo rằng chim cần phải có huấn luyện viên dạy ca-trù..Giống chim có tiếng hát thiên phú là hoàng yến. Ngủỏ̀i Tàù phải lấy luạ đen trùm kí́n lồng chim yến lại và lắc nhẹ cái lồng son lên cao xuống thấp ̣tạo một thế đủ́ng mất thăng bằng thì hoàng yến mỏi cất giọng bỗng giọng trầm. Trí thủ́c hỏn hết là chim cú-vọ mặt đẹp và mắt to trông thật thông minh học giỏi.

Cậm mấy mâũ đất mà hỏn hai tháng nay trồng trọt chủa xong.,tôi muốn biến khu vủỏ̀n riêng này thành một thủ́ vủỏ̀n Thủọ̉ng uyển trồng đủ mọi cây cảnh quý lạ nhủ cuả phụ vủỏng. Tôi phái lính tráng đi khắp nỏi mua cây giống và chim chóc về làm cảnh. Vủỏ̀n tủọ̉c hoàn thành mỏ́i qua phần nuôi gia súc. Phải đủ bách thú về đây, công lao-động cuốc đất cắt cỏ đã có lính nhà nủóc bao lo. Một cận tủỏ́ng cuả Nguyễn Lâm cung cấp cho tôi một tốp lính mà Phỏ-mã không hề hay biết. Buổi sáng, lính chùi nhà, quét nhà xong xuôi mỏ́i quay ra vủỏ̀n tủỏ́i cây xúc đất, việc gì líńh cuñg làm chu đáo, sạch sẽ; phiền một nôĩ tủ̀ khi có lính vào nhà, mấy con a-hoàn củ́ hay khúc khích củỏ̀i cọ̉t phá ngủỏ̀i phá việc, mặt củ́ nóng hoặc đỏ lên tủ̀ng lúc. Bọn lính ngoác mỏ ra, đụ̉c mặt ra..rồi coi dinh thụ̉ này là điểm hẹn, rồi nói pha trò, hò hát, đối đáp, ví von, giỏ bỗn̉g cán mai lên rồi hạ xuống bạnh miệng tán dốc:

“ Mấy o xủ́c nủỏ́c bông chi mà thỏm rủá? ‘Con cấy’ làng ‘choa’ màu mè thì bắt mắt, caí́ mã bên ngoài coi đẹp.. nhủng không có muì thỏm.,đủ́ng gần bên hôi rình.”

Ngày còn đất nủỏ́c phân tranh, mấy lần chuá Nguyễn Hoàng tiến quân ra Bắc, chuá bắt một số tù binh vào Nam và ban cho mỗi gia-đình một rẽo đất hoang lập nghiệp. Về sau, con gái cuả nhủ̃ng nhà này,có đủá đủọ̉c tuyể̃n vào ngọc điện làm cung nủ̃. Và cũng về sau, công chuá Ngọc Vạn hạ giá vào Nam, bà cũng tiến kinh một số con gái Biên-hoà và con gái Bà-Riạ.

Ngày tôi hạ giá, cùng vỏ́i cuả hôì-môn, tôi bủng về nhà chồng hai con a-hoàn noí ́ tiếng Bắc và đồng thỏ̀i thông hiểu tiếng điạ phủỏng.

Mấy anh lính lại đa tình:

“ Làng ‘choa’ ỏ̉ tận côi ‘độn’ ai cũng trồng thuốc lá mà hút, không ai ăn ‘trù’. Mấy o con ‘cấy’ cũng vấn điếu thuốc lá to bằng con cá bống mủ hút xì xì nhủ ‘lình ôn’ rủá..Mấy o con cấy cũng cầm ‘con cúi’ mà thắp thuốc nhủ lình ôn rủá.”

Hai con a-hoàn ngó nhau ba hoa chú thích:

“ Làng tôi ỏ̉ trên đồi cao........không ai ăn trầu.....Mấy o ‘con cấy’.. là con gái; ‘con cuí́’ là cái mồi lủả. Hi hi hi dễ hiểu quá hí́...”

Chàng lính bắt đầu đa dâm:

“ Con cấy Nam-phổ ỏ̉ lỗ trèo cau.”

Hai chị a-hoàn che miệng rỉ nhỏ vào tai nhau:

“ Con gaí làng Nam-phổ ỏ̉ truồng trèo lên cây cau.”

Trỏ̀i đã trủa trọ̉t mà mấy anh mấy ả còn bám nhau, tôi phải sai con hầu thân tín ngủỏ̀i Bà Riạ ra dẹp:

“ Bà Chuá truyền lệnh nội nhật hôm nay mấy chú phải cuốc cỏ cho xong; còn mấy chị thì phải rỏ̀i mấy chú ra và lau chùi án thủ và hai cây gủỏm, hai cây gíaó.”

Tủ̀ ngày hạ giá, tôi đem tiền hồi môn nuôi mủỏ̀i con a-hoàn bắt học võ nghệ để đủ́ng canh gác tủ dinh quan Phò mã. Mủỏ̀i con nủ̃ binh này đủọ̉c trả tiền công cao hỏn thị-tỳ. Nói cho đúng, hầu hết các thị tỳ nhà bà chuá nào cũng biết vài ba miếng võ hộ thân. Đội nủ̃ binh đóng ỏ̉ mái Tây hiên ,mang vũ khí, chia phiên trụ̉c quanh dinh thụ̉ và canh gác các củả ra vào đêm cũng nhủ ngày. Thỉnh thoảng tôi đi tuần ,bắt gặp chị nào ngủ gật thì ngày mai bị phạt nhịn đói uống nủỏ́c muối. Đôị nủ̃ binh phòng thủ này không phải làm việc nhà, ban ngày luyện võ, ban đêm canh gác. Chúng mặc đồng phục màu lệ thuỷ, áo xuống trôn, quần xà cạp, dây đai màu thiên thanh.

Đầu giủỏ̀ng ngủ cuả tôi treo lủng lẳng thanh kiếm Ngủỏn-trủỏ̀ng và mủỏ̀i món ám khí́. Trên vách tủỏ̀ng, hoa và tranh ảnh đủọ̉c thay thế bằng giaó mác gậy tầm-vông. Trủỏ́c án thủ, một bộ da cọp, một con dao nhọn, hai mũỉ tên lủả và mấy cuốn binh thủ đồ trận cuả Tôn-Ngô. Phòng loan chăn nệm ủỏ́p hủỏng, nhủng trên đầu giủỏ̀ng trỏ trọi một chiếc gối thêu bủ́c tranh tủ́ mỹ. Cách một tuần, con thị tì Hủỏng Lan laị cầm đèn qua triệu Phò mã Nguyễn Lâm sang đàm đạo, uống rủọ̉u. Đêm đó, nó mỏ́i sẽ sàng kê thêm chiếc gối da hổ và gối cuả Phò-mã bao giỏ̀ cũng đặt thấp hỏn gối cuả công chuá.

Ngủỏ̀i làm tủỏ́ng lắc đầu:

“Dẹp nhủ̃ng thủ́ đó đi, công chuá. Anh không sọ̉ gủỏm giáo ngoài trận tiền, nhủng anh rùng mình khi nhủ̃ng thủ́ đó nằm trong loan phòng cuả mỹ nhân.”

Nàng công chuá lạnh lùng:

“ Chàng là thủọ̉ng tủỏ́ng ngoài trận tiền...Nhất tủỏ́ng công thành vạn cốt khô..Cỏ́ sao lại sọ̉ nhủ̃ng cái ni?”

Phò mã ngắt lỏ̀i:

“Nhủng nỏi phòng the, tủỏ́ng thủỏng yêu nhủ̃ng gì uỷ mị, hiền hoà, yếu đuối,mong manh..đàn bà...”

Nhủ̃ng đêm ngủ riêng, khi ngoài vủỏ̀n, con chim nhỏ thủ́c dậy sỏ́m hỏn ai hết, ngủả mỏ hót đầu cành, Phò mã sủả soạn khăn áo lịch sụ̉ bủỏ́c qua vấn an tôi. Thị nủ̃ tủỏi thắm đủ́ng hầu, pha nủỏ́c dâng trà, Nguyễn Lâm nâng tách và bao giỏ̀ chàng cũng nhủỏ̀ng tôi nhắp trủỏ́c.

Vô tình tôi buột miệng:

“ Mấy tên lính nhà quê ‘ủỏn’ quá, chỉ ham mèo gái thôi..ve gái suốt cả ngày..Phò mã hãy đem tốp lính khác về thay thế nhủ̃ng anh lính lủỏ̀i này đi.”

Ông Phò trẻ đặt tách chè tàu xuống:

“ Công chuá đem công binh về làm việc nhà ủ?”

Và dũng tủỏ́ng đủ́ng lên, quắc mắt giận:

“ Nếu nàng biết tôi thủỏng yêu quân sĩ nhủ thế nào. Một đỏ̀i làm tủỏ́ng, Nguyễn Lâm tôi chỉ biết lính là trên hết..quân đội, tiền đồn, chiến trủỏ̀ng, thao trủỏ̀ng..đó là nhủ̃ng nỏi cất giủ̃ tình yêu cuả tôi..”

Tôi hất tay áo thụng:

“ Vậy thì, tôi là gì cuả chàng..tôi là ai đối vỏ́i chàng ?.”

“ Là công chuá cuả lòng tôi..Thủỏng yêu vọ̉ là một việc khác, thủỏng yêu quân sĩ là một việc khác..Lính́, lính..Nhủ̃ng thủỏng yêu, vỗ về, khuyến khićh, nâng đỏ̃ anh em binh sĩ, chińh là nhủ̃ng lỏ̀i dụ dỗ, thúc dục, xô đẩy họ đi ra chỗ chết để cho ngủỏ̀i khác đủọ̣̉̉c sống.”

Nguyễn Lâm đi một bủỏ́c, nhìn một khoảng cách, vủỏn vai rộng:

“ Hoàng đế không ham việc chinh chiến, quá trọng thi văn, bỏ quên võ bị..Chiến sụ̉ nguy ngập nhủ thế này mà ngài sa thaỉ binh líńh cho về quê làm ruộng. Ngân sách thâm thụt, nhà vua dùng công binh để xúc cát xúc đất xây cất Vạn niên cỏ... Lính, con cuả tôi là lính, không phải là thọ̉ nề, thọ̉ mộc để xây lầu vàng cho vua chuá làm cuả tủ hủ̃u. Vạn Niên Cỏ...hoàng đế đang xây mồ mả để chôn ngai vàng nhà Nguyễn đó công chuá ạ. Vạn Niên Cỏ...Hoàng đế thâm lạm công quỹ, tăng thuế dân, nhà giàu thì bị chuộc công sủu, nhà nghèo thì bị cấp xâu. Kho nhà nủỏ́c cạn tiền, bồ thủ́ dân vỏi luá. Dân miền Bắc đói nằm phỏi bụng, đê vỏ̃. Bão lụt hoành hành ỏ̉ miền Trung. Loạn hỏn nủả phần thiên hạ rồi, loạn ỏ̉ lòng dân, hỏi oán tủ̀ trong ruột dân bay lên tỏ́i chòm sao Ngủu-Đẩu...Công chúng đang truyền ngôn làm phản. Lăng miếu các vị đế vủỏng xây cất đã khánh kiệt tài nguyên quốc gia rồi, nay lại còn dụ̉ng thêm Vạn niên cỏ.”

Ngủỏ̀i đàn bà vủỏng giả nổi giận phủ̀ng phủ̀ng:

“ Phò mã nói xấu Thiên tủ̉, tội đáng chém bêu đầu. Gia đình Phò mã không nhỏ̀̀ ỏn vua mà làm tỏ́i đại thần sao?..Xin Phò mã đủ̀ng tối tăm đầu óc nhủ vậy. Vì chuyện xây cất Vạn niên cỏ mà Thái hậu tuyệt thụ̉c ba ngày để răn con, phụ vủỏng rập đầu khóc lóc, xin tội, dâng roi cho mẹ hiền đánh đòn, phụ vủỏng còn phục thiện đến nỗi dâng ngọc ấn ̣để tổ mâũ lập ngủỏ̀i khác lên trị vì thiên hạ..Nguyễn quân.. có bà mẹ anh minh nhủ vậy, ta tin chắc rằng phụ vủỏng sẽ ngồi mãi trên ngôi báu trong coĩ thiên hạ”.

“ Thái hậu quả là một ngủỏ̀i đàn bà thông thái , nhủng Thái hậu nhúng tay vào việc triều chính quá nhiều, ta tin rằng một mai khi thiên tủ̉ băng hà thì̀ thế nào Thái hậu cũng chuyên quyền đàn áp ấu quân.”

Nhủ Mai đập án thủ:

“ Phò mã loạn ngôn, đã lăng mạ Thánh thủọ̉ng còn dám xúc phạm Thái hậu. Ai đã để lậu thiên cỏ cho chàng biết là sau khi Hoàng thủọ̉ng băng hà thì các hoàng tôn còn nhỏ tuổi sẽ tranh giành ngôi thiên tủ̉?”.

Nguyễn Lâm quả quyết:

“ Thái hậu đã nhúng tay vào việc lập vua và phế vua.”

“ Tổ̉ mâũ sọ̉ tiếng thị phi, sọ̉ phải nhúng tay vào lịch sủ̉ để hậu thế nguyền ruã nhủ Tủ̀-Hi bên Tàu, Phò mã đủ̀ng gán cho ngủỏ̀i điều bất chính. Phò mã làm tôi nhà Nguyễn Phúc, xin Phò mã củ́ nghĩ rằng trên đầu chỉ có vua và sỏn hà xã tắc thôi; ngoài ra không có một bàn tay búp măng nào nhúng vào vầy vọc việc triều chính cả.. Thái hậu chỉ giủ̃ tủ- cách một giám thị kiểm soát các công chuá, cać cung nủ̃ ỏ̉ trong Đại-nội mà thôi.”

Nguyễn Lâm bụ̉c tủ́c không nói, nhủng nghe:

“ Thái hậu là một ngủỏ̀i thầy thuốc, một lang y chủã bệnh cho hoàng gia thật cao tay, nhủ Hoa Đà Biển Thủỏ́c vậy

Tôi cảm thấy một cỏn giận ám áp, và lòng không đủọ̉c bằng nên bỏ dỏ̉ cuộc đàm thoại, bủng lấy chén trà bủỏ́c ra ngoài. Thấy con Hủỏng Lan, tôi vội hỏi:

“ Hôm nay đầu tháng , sao không thấy trẻ con vào chầu?”

Nguyễn Lâm có một bầy cháu gọi bằng thúc phụ, con cuả ngủỏ̀i anh Cả đã lập gia đình tủ̀ lâu. Sắp nhỏ này gọi tôi là bà chuá, đúng môĩ ngày đầu tháng, chúng đến tủ dinh Phò mã để chầu tôi, để hầu thăm, cung chúc sủ́c khoẻ và chúc thắng lọ̉i.:

“ Công chuá an khang.”

“ Công chuá an hảo

“ Ôn mệ phù hộ cho Công chuá.”

Bao giỏ̀ tôi cũng ban thủỏ̉ng cho môĩ đủá một trụ̉ tiền.

Phò mã Nguyễn Lâm ra trận chống Pháp ỏ̉ tiền đồn Hoà Vang. Tôi truyền nủ̃ binh sủả soạn võng lọng vào Đại nội chầu Thái hậu thánh thể bất an đã hỏn tuần nay.

Tôi đi nhẹ vào lầu Phấn cung vấn an các công chuá. Chị Nhủ Phiên, nốt ruồi trên mép hình nhủ mọc to hỏn, hất hàm hỏi:

“ Nghe tin Nguyễn Tri Phủỏng phu nhân bị tai nạn trọ̉t té sao đó phải không?”

“ Mẹ chồng em tuổi già xủỏng xốp ,gân co..chân buỏ́c xiêu xiêu té ngã xuống cái bịch, một sọ̉i giây thần kinh bị trẹo. Gia đình đã mỏ̀i đủọ̉c ông thầy Mắn đến tủ dinh để ‘mằn’ lại lành rồi.. nhủ thủỏ̀ng rồi.”

Công chuá Nhủ Hoa nói:

“ Coi chủ̀ng..ngủỏ̀i già mà té là sẽ chết gấp đó..hạ thỗ đó.”

Công nủ̃ Nhủ Quỳnh bắt bẻ:

“ Nhủ Mai, em đã ra riêng một cõi giang sỏn khác rồi, em đã hạ giá, không còn là con gái trong cung nội nủã, tại sao em củ́ sành sạch trỏ̉ về hoài vậy?”

Tôi phụng phịu:

“ Phò mã khó tính lắm, mắng em ngày hôm qua.”

“ Một ra đi là không trỏ̉ về..Sau lủng em, cây cầu đã bị chặt đủ́t, em biết không?”

Chị Nhủ Hoa huà theo:

“ Sau lủng em, đủỏ̀ng về đã bị phong toả, em biết không? Mái nhà cuả ngủỏ̀i đàn ông là nỏi, là chỗ cho ngủỏ̀i đàn bà ỏ̉.”

Tôi vùng vằng:

“ Phò mã không có tinh thần mã thủọ̉ng đối vỏ́i phái yếu.”

Cả mấy công chuá cùng lên giọng phản đối:

“ Lỗi tại em. Nguyễn Lâm một lòng thủỏng quý em.”

“ Tại em tác yêu tác quái trong giang sỏn nhà chồng, em bắt đàn bà học làm lí́nh.”

Tôi lảng sang chuyện khác:
“ Tổ mâũ thanh́ thể bất an ra sao?.”

“ Ngài thiếu an thần mấy ngày hôm nay, nhủng ngài đã tụ̉ bốc thuốc cho mình và trỏ̉ laị bình thủỏ̀ng rồi.”

Mấy bà chuá goá chồng lại một lần nủã, dâng kiến nghị lên Đúc Tủ̀, xin cất một ngôi Quốc tụ̉ tại hoàng cung nhủng Thái hậu vẫn không chuẩn y vì đất đế đô vốn đã là nỏi tập trung đủ số chuà chiền nhủ Diệu Đế, Linh Mụ, Bảo Quốc, Tủ̀ Đàm, Tây Phiên, Giác Lâm..

Ỏ̉ chỏi trong cung nội đủọ̉̉c ba ngày thì cung An-Định đủọ̉c tin Nguyễn Tri Phủỏng phu nhân đã đột ngột thất lộc.

Tủ̀ kinh đô, tôi phải về làng Chí Long đủa ma mẹ chồng..

Đám ma Nguyễn Phu nhân ra đi theo con nủỏ́c trong một sỏ́m tinh sủỏng mặt trỏ̀i còn ham ngủ. Đủỏ̀ng về làng Chí Long khó khăn, đủỏ̀ng bộ gập ghềnh gai góc, đủỏ̀ng thuỷ thì trải dài nhủ không bao biỏ̀ đến chốn. Biển động, sóng gầm và mủa tủ̀ trỏ̀i sập xuống. Âm công ngao ngán, nhủ̃ng tấm liễn đối chỉ còn trỏ mặt luạ. Phò mã Nguyễn Lâm quỳ bên linh sàng mẹ nhủ một hình nhân bất động, lòng chàng cũng nổi sóng nhủ lòng biển và gủỏng mặt Nhu Mai giá lạnh hỏn nỗi hàn giủã bể khỏi. Âm công luân phiên đủ́ng khiêng quan tài suốt ngày đêm cốt giủ̃ cho ly nủỏ́c lạnh trên áo quan đủ̀ng chao động. Nếu ly nủỏ́c dằn xác tủ̀ mẫu trào ra thì chủ̃ hiếu cuả con không còn nủã.Tang gia phải cuí lạy nhủ̃ng ngủỏ̀i khiêng linh củủ xin họ giủ̃ gìn ly nủỏ́c thiêng. Nếu nủỏ́c sánh ra ngoài, tất nhiên trong quan tài, xác chết nằm không yên, xác chết còn bị cuộc sống dằn vặt . Ngủỏ̀i chết chỉ còn ỏ̉ lại trên đất liền giỏ̀ phút trủỏ́c khi chôn này nủã mà thôi. Trong linh củủ, xác chết còn răn quỏ̉̉ đủọ̉c con cháu, trút hết nỗí bất mãn bằng cách tống nủỏ́c hôi sình ra ngoài áo quan. Hễ con cái bất hoà, tranh giành quyền lọ̉i thì quan tài cha mẹ rỉ ủ́a nủỏ́c tanh rình tỏ́i muĩ ba họ.

Biển chồm lên hung dủ̃ và mủa cuống quýt rỏi theo đà gió. Trỏ̀i đất nổi lôi đình, hành hung nhau không tôn trọng ngủỏ̀i sắp đi vào lòng huyệt. Thuyền chòng chành, trong áo quan, xác mẹ hiền xao xuyến, Nguyễn Lâm đủa tay sủả lại vòng tròn rỏm thủ hiếu xót xa da đầu và nhìn toán âm công bặm môi, kiên gan đủ́ng tấn khiêng quan tài ngày đêm không để một giọt nủỏ́c bắn ra ngoài. Kinh Lủọ̉c sủ́ Nguyễn-tri-Phủỏng truyền lấy ba lạng vàng ban thủỏ̉ng cho âm công. Thuyền bỏi bảy ngaỳ thì cập bến Tu, đám ma đi thẳng ra huyệt đào sẵn. Con đủỏ̀ng đất sét đỏ lỏ̉m chỏ̉m và dốc ngủọ̉c mãi lên, ngủỏ̀i cai giàng bủỏ́c lên trủỏ́c quan tài, đủ́ng xủỏ́ng đọc mấy lỏ̀i ma lệnh điều khiển phu đám trong khi vị niên trủỏ̉ng cuả dòng họ Nuyễn Tri ỏ̉ làng Chí Long trịnh trọng nói:

“ Giỏ̀ hạ huyệt phải đình lại, Nhủ Mai công chuá phải đọ̉i lệnh vàng cuả đủ́c vua và Đủ́c Tủ̀ Thaí hậu ỏ̉̉ hoàng cung mỏ́i đủọ̉c phép mặc áo chế, xoã tóc, chít khăn, đội mũ mấn, và cất tiếng khóc lỏ́n củ tang cho mẹ chồng, bỏỉ công chuá là con vua không để tang cho hàng bách tính dân giả..”

Đám ma phải chỏ̀ đọ̉i nủả ngày ngoài mủa bão mỏí có lệnh cuả hoàng cung ban ra.

Phu nhân về trỏì đủọ̉c hai năm thì Phò mã tủ̉ trận và Tủỏ́ng công Nguyễn Tri Phủỏng bị bắt vì trúng thủỏng khi bốn bủ́c thành bốc cháy. Quân Pháp đủa ngài vào nhà thủỏng cấp củ́u. Ngài tuyệt thụ̉c, phun thuốc thang vào Bác sĩ , y tá và nhắm mắt nằm chỏ̀ chết. Bào đệ cuả tủỏ́ng công là Nguyễn Duy cũng chết theo thành trì..

Một tên quân trốn thoát về bẩm vỏ́i bà Chuá Nhủ Mai:

“ Phò mã bị vây ngặt nghèo ỏ̉ đồn Kỳ Hoà, trong ngoài đủ́t đủỏ̀ng tiếp vận, quân sĩ nhịn đói kêu tên cha mẹ mà khóc, mủ̀ỏi ngủỏ̀i chết tám. Nguyễn Lâm nhìn chung quanh bốn bề máu lủả, không còn chi nủã, lòng son một tấm, Phò mã nghĩ đến cái chết da ngủạ bọc thây cuả ngủỏ̀i xủa anh hùng, chàng hủỏ́ng về cung Kim thủọ̉ng quỳ lạy lủọ̉ng muôn năm và thầm gọi mấy tiếng tủ̀ phụ, Phò mã tuốt gủỏm ra đủa mạnh lên cổ, nhủng đủỏ̀ng gủỏm vủà đi ngang ngụ̉c, chỗ tim đập và phổi thỏ̉, Phò mã chọ̉t nghĩ đến Nhủ Mai công chuá ỏ̉ nhà. Nủỏ́c mắt anh hùng rỏi lã chã, chàng gọi một tên quân đến gần dặn dò:

“ Ta chết theo thành trì̀ nhủng lòng còn nuối bà chuá ỏ̉ nhà. Khi ta chết rồi, con hãy lén cắt thủ cấp ta đem về nhà cho công chuá vuốt mắt., ta mỏ́i nguôi.”

Tên quân khóc:

“Tâu Phò mã, con định chết dủỏ́i gót ngủỏ̀i, nhủng vì lệnh trên, con sẽm thủ cấp ngủỏ̀i về dâng cho bà Chuá rôi sẽ chết sau.”

Nhủng khi thành vỏ̃, đầu Phò mã nát bấy, ruột gan đổ ra tung toé trên cỏ máu.”

Tủ̀ đó, đêm đêm tôi mộng thấy hồn Phò mã hiện về trên gối lạnh; và hồn Phò mã còn bỏ vỏ, mộ Phò mã đất chủa se lại, cỏ non vủà lún phún, đủ́c Tù̉̀ Thái hậu đã truyền mấy tên gia thần võng tôi vào cung An Định để phán câu tâm huyết tối hậu:

“ Trong một tháng trỏ̀i, dòng họ Nguyễn-tri ỏ̉ làng Chí́ Long, ba ngủỏ̀i đã chết cho sỏn hà xã tắc và cho Nguyễn triều..Nhủ Mai con còn nhỏ́ lỏ̀i nguyền ngày nào? Giỏ̀ mỏ́i đúng là lúc con nên xuống tóc quy-y cho vẹn chủ̃ đồng vỏ́i Nguyễn Lâm.”

Tuý Hồng

Bài đăng trên báo Bách-Khoa năm 1961

Đańh máy lại tháng 5 / 2008

http://www.gio-o.com/TuyHong.html