Ulrich Grasnick

 

bởi các cây cầu sống được

 là do những bước chân ta

 

(Lời bạt cho tuyển tập “Tự Vấn”( Fragen an sich selbst)

Thơ Thế Dũng bản tiếng Đức  doVipen & Trilce Editionen Berlin xuất bản  2003)

 

1

Có lần Thế Dũng trích dẫn một câu của Apollinaires :Thơ chính là sự đ̣i hỏi cái bóng ở trên tường khiêu vũ với ḿnh. Những cái bóng đă khiêu vũ với Thế Dũng cũng giống như những cái bóng đă nhiều lần từ  họa phẩm “Thảm kịch chiến tranh”-(“Desastres de la Guerra”) của họa sĩ Goya** đă nhẩy bổ vào ta.

Khi c̣n trẻ tuổi, nhà thơ Thế Dũng đă phải lao ḿnh vào giữa những khủng khiếp kinh hoàng của cuộc chiến tranh Việt Nam. Đó là một trường hợp may mắn, chiếc xe tải của anh không lăn bánh qua ḿn, cũng không bị trúng bom và anh đă sống sót sau cuộc chiến. Những nếm trải trận mạc không đưa anh vào những cuộc tuyên truyền om x̣m; trái lại anh đă nói về những điều đó bằng một giọng thiết tha,thấm thía.

Ngày 29 tháng 09 năm 2000 khi kịch bản sân khấu Chuyện t́nh dở dang của Thế Dũng  được công diễn lần đầu dưới dạng đọc và giới thiệu tác phẩm tại nhà thờ Pháp (Französischen Friedrichstadtkirche) ở quận Mitte tại Berlin, tôi đă ư thức được rằng giọng thơ trữ t́nh sâu thẳm của Thế Dũng cũng đă phát huy công hiệu biết bao trong  kịch nghệ. Trong một toàn cảnh rộng lớn căng thẳng, bằng cách thức gây xốc,  tài năng biểu hiện thi ca của anh  đă dẫn ta tới những miền xúc động và tận mắt thấy những nếm trải đầy thương tích và những hậu quả của cuộc chiến ở Việt Nam. Giấc mơ và cả những cơn ác mộng đă không ngừng can thiệp vào đời sống, không ngừng gây tai họa, làm tổn thương cho đ̣i hỏi hạnh phúc của những người sống sót. Những dấu vết c̣n lại của thương tích được bạch lộ  trong dự án vĩ đại vượt qua những hủy diệt dă man  cả thể xác  lẫn tinh thần

 

2

Thông qua cách nh́n mới mẻ về các sự việc quen thuộc, một số bài thơ  của Thế Dũng đă gây ấn tượng, mê hoặc. Ví dụ như  việc từ biệt một bản thảo:

Thôi giă từ! Đành vậy! Những ḍng thơ

Bao đêm thức cùng tôi Em từng biết

Nhưng đâu chỉ riêng tôi c̣n cả Trời cả Biển

Cả đứa bé lên ba sẽ đọc những lời này!

 

Những độc giả vô t́nh…đọc sẽ quên ngay

Những bè bạn thật ḷng, đọc rồi họ trách!

Tôi xấu hổ mà em th́ vô ích!

Em đi đi! Dù tôi khóc vẫn c̣n hơn…

 

Từ biệt chính ḿnh! Đành vậy!-Dẫu tiếc thương…

Trong sáng nữa và kim cương hơn nữa!

Tôi hạnh phúc sau mỗi lần sửa chữa

Được thấy em mới mẻ, chân thành.

 

Em sống động sâu sa- sau chia ĺa nghiệt ngă

Tôi tốt hơn- khi biết giă biệt ḿnh !

                         ( Lời từ biệt bản thảo Hà Nội 1983- Berlin 1990)

Ta bỗng nhiên ư thức về một chuyến du lịch, một cuộc du ngoạn thật dài từ nhà thơ đến bạn đọc, từ Việt Nam tới CHLB Đức khi đọc dữ liệu xuất hiện của bài thơ nói trên: Hà Nội 1983- Berlin 1990. Ta cảm thấu sự day dứt với vết thương rách da rách thịt của người viết, nhà thơ luôn luôn trở đi trở lại với sự thăng bằng của tâm hồn và t́m kiếm sự thăng bằng giữa giữa Việt Nam và Đức, khi anh viết về sự sụp đổ của bức tường Berlin và về đêm trừ tịch bên cổng thành Brandenburg:

…Đêm trừ tịch đầu tiên tôi được thấy

Đông với Tây cởi mở nỗi ḷng ḿnh?

Chân phiêu lăng chợt buồn trên xứ lạ!

Dưới chân ḿnh đâu phải đất khai sinh!

 

Xin nhớ măi một giao thừa du ngoạn

Tôi rong chơi như trẻ nhỏ la đà…

Tây Berlin chợt cười tôi cay đắng

Thèm nghe nhạc pháo hồng trên cổng ngơ nhà ta

                     ( Viết trước cổng thành Brandenburg-Giao thừa 1990)

Và cảm xúc không quê hương cùng với sự bất an đă  tự ḿnh bay lên trước chiếc quan tài Việt Nam ở Pasewalk, nơi mà:

Điều không thể h́nh dung đă thành có thể

Và điều không thể xảy đă xảy ra rồi

Chiếc quan tài Việt Nam giữ một khoảng không rất nhỏ trong đời.

                             (Trước chiếc quan tài Việt Nam ở Pasewalk)

Thơ văn của Thế Dũng đă bảo tồn không lẫn vào đâu được cái chất trí tuệ  thơ Đông Á.  Thi ca của anh có thể cầm giữ được cả những điều tưởng chừng không thể nghe thấu, nó sống động mênh mông trong sự kiệm lời  như ta vẫn thấy chúng trong Tankas và Haikus, một loại thi ca  ghi lại cho ta cái đẹp hoặc cả sự bi cảm của một khoảnh khắc

Một ví dụ về điều đó là những ḍng thơ tinh tế của anh trong bài “ Đợi hoa Quỳnh”:

Khi muốn gặp hoa Quỳnh

Đừng bao giờ lơ đăng

Đừng bao giờ ngủ quên

Nhất là lúc trăng lên

 

Hoa Quỳnh nở về đêm

Đợi hoa đừng nóng ruột

Đợi hoa đừng mỏi mắt

Hoa có giờ mà em?

   ( Đợi Hoa Quỳnh)

 

3

Nếu độc giả nào muốn liều thử suy ngẫm toàn bộ vấn đề, bí pháp, cái bất giải tiếp tục tồn tại của một bài thơ như “ Đêm Trùng phu” th́ việc đọc lại lần nữa bài thơ “ Chuyện t́nh dở dang” mà tôi đă dẫn ra ở đầu bài này có thể sẽ giúp được phần nào.

“Đêm trùng phu” không phải là sự vui thú nhân hai mà là sự nhân đôi của cực h́nh. Trong bài thơ này vang lên sự trăn trở đi đến quyết định, đ̣i hỏi ở mỗi người mà trong t́nh yêu, trong tưởng nhớ đến người đă mất đă không dứt ra được khỏi người đó. Chung thủy măi sau cái chết, luôn được nuôi dưỡng bằng những kỷ niệm không bao giờ phai, lại c̣n mạnh lên qua trí tưởng tượng, càng nổi cộm lên khi người kia, người thương yêu ở hiện tại càng ít hiện diện. Kết quả là:

Nguyên khí thành Thơ để khỏi bị nghẹt thở…

Người đàn ông đă hy sinh trong chiến tranh đă chiếm lĩnh hoàn toàn cuộc sống của vợ ḿnh thông qua những giấc mơ của chị với anh. Đă nảy sinh xung đột giữa hai người đàn ông, một người chết và một người sống-trong vở kịch của Thế Dũng họ sẽ phải được ḥa giải thông qua các trạng sư và thẩm phán dưới Âm phủ. Có một sự song hành ở đây:

Đêm trùng phu,

Chơ vơ hoang vu cơi đời Thi sĩ

Có người đàn ông này

chợt nghĩ về người đàn ông kia mà xót buốt, thảng thốt, u uất

Có người đàn ông nọ chợt h́nh dung ra

Một người đàn ông nào đó đang yêu mê

Có thể cả hai đều yêu mănh liệt vợ ḿnh

Nhưng bằng hai lối khác ?

Âm phủ, tôi muốn gọi đó là vùng tiềm thức. Đó là một kiến trúc tài t́nh cung cấp cho những xung đột trong những giấc mơ một sân khấu, một địa diểm hành động. Trong tiềm thức ta thấy niềm khát vọng toại nguyện trong  cuộc sống thực. Song không một bản án nào có thể ngăn cản việc ta mơ được cái c̣n đang ở ước vọng bất thành. Giấc mơ đă nắm giữ vai tṛ đạo diễn trong khi ta ngủ:

Anh trôi về nơi đắm đuối đă vào lưu ảnh

Để lặng lẽ yêu em trong tuyết mưa hư ảo

Bỗng thấy chơ vơ trong một khắc khoải phi lư ngổn ngang khăn ngủ nấc buồn…

Ngủ yên sao ?

Khi anh không nằm đúng nơi chốn …

Những vần thơ của Thế Dũng luôn luôn làm ta xúc động bằng tính chân thật của nó khi thuật lại những trải nghiệm đớn đau, gắn bó với những khoảnh khắc siêu thực đồng hiện với lư giải phân tâm học.

Trong ngôn ngữ của Thế Dũng văn thơ của hai lục địa với nền văn hóa khác nhau đă ḥa quyện vào nhau và sự mệnh danh rắc rối sự trái khoáy của nó cho đến tận nấm mồ ở Pasewalk. Ở đây không có bài điếu văn với lời diễn giảng giải ḥa gây xúc động, ở đây ta chỉ thấy những đoản văn trong khi dẫn chứng đầy cảm động của ḿnh đă hầu như không c̣n chỗ cho sự diễn giải trữ t́nh. Tất cả những trải nghiệm này dường như đă muốn đóng các cánh cửa lại hơn là làm thỏa măn ước muốn ta mở cho nhau cửa tới vô cùng của Thế Dũng. Song với sự định hướng mạnh mẽ thi pháp vào cuộc sống trong sự nhiệt thành t́m kiếm tính nhân văn, Thế Dũng đă bỏ qua mọi sự kín bít, tránh được sự trốn chạy vào một cuộc  ly tán trí tuệ.

Hồn thi sĩ chia mấy vùng trận mạc ?

Song Thế Dũng vẫn trung thành với ước vọng của ḿnh, vượt ra khỏi biên giới Việt Nam bằng những bài thơ của ḿnh, với nhịp bước của chính ḿnh làm sống động lại những cây cầu đang có, cùng những vần thơ của ḿnh bước lên những thân tre vắt vẻo bởi các cây cầu sống được là do những bước chân ta.

 

 Ulrich Grasnick  Berlin 12.2003

  

Người dịch: Phan Mai 10.2012

 

 

*Ulrich Grasnick: Sinh năm 1938, tại Pirma. 1959-1963 Tốt nghiệp Đại học Âm nhạc tại Dresden. Từ năm 1968 xuất bản nhiều tác phẩm tại“ Neue Deutsche Literatur“. Từ năm 1974 là nhà văn tự do, Hội viên hội nhà văn Đức. Là tác giả của nhiều tập thơ và tiểu luận nổi tiếng. Hiện ông đang sống và viết ở  ở Berlin.

 

** Francisco de Goya (1746-1828) Họa sĩ Tây ban nha nổi tiếng thế giới với các họa phẩm: Desastres de la Guerra ( Thảm kịch chiến tranh)  La maja desnuda ( nàng Maja khỏa thân)…v…v..

 

*** Phan Mai  là dịch giả hiện đang sống và làm việc tại Đức.

 

 

http://www.gio-o.com/TheDung.html

 

 

© gio-o.com 2012