Marguerite Duras
con đượi trên bờ biển bắc
Bản dịch của Nguyễn Đăng Thường
Yann Andréa Steiner - Marguerite Duras
"Bởi trong đời tôi chẳng có một điều ǵ bất hợp pháp hơn là câu chuyện của chúng tôi, của tôi, của Yann. Đó là một câu chuyện đă không thể xảy ra tại một chỗ nào khác hơn chỗ đó, chỗ chúng tôi đă sống". (Duras)
Đúng. Có ǵ phi lư, điên rồ hơn sự "chung sống" — để tránh chữ "t́nh yêu"— giữa một phụ nữ và một thanh niên cách nhau 38 tuổi đời, một thanh niên đồng tính?
Nhưng.
Với Duras t́nh yêu chỉ là một khởi đầu.
Với Duras t́nh yêu phải là một đam mê, tuyệt vời và tuyệt vọng, thường ngắn ngủi, có thể đưa đến khủng hoảng, điên loạn, cái chết.
Với Duras thảy phải là đam mê, mà đam mê đầu tiên và cuối cùng vẫn phải là cái viết, vĩnh hằng và bất diệt.
Duras cũng có thể là "nhà văn văn chương" cuối cùng của Pháp.
NĐT.
. . . Luc Bondy đă yêu cầu tôi phân cảnh để dàn dựng Bệnh chết cho Schaubuhne ở Bá Linh. Tôi nhận lời, nhưng tôi bảo anh tôi cần phải soạn thành kịch trước đă, phải lựa chọn cắt bớt, có thể xướng đọc, không nên diễn đóng. Tôi đă viết vở kịch. Ngay trong lần phóng tác này, các nhân vật đă không nói, mà họ để cho các diễn viên kể lại câu chuyện, những biến cố trong đời họ, và nói thay họ.
Tất cả, mười hai cảnh đă được hoàn tất. Chúng sẽ được xướng đọc, cũng như các phần đối thoại giữa các nhân vật. Người đàn bà đă được để yên, được tách riêng trong phóng tác này. Thay v́ những nhân vật nữ, người ta chỉ nói chuyện với các nhân vật nam. Gởi kịch bản Bịnh chết cho Bá Linh đi rồi, hai hôm sau tôi gọi giây nói đ̣i lại, v́ tôi đă phủ nhận nó. Tôi cho Yann hay. Tôi thường cho anh biết những việc tôi làm. Vừa gởi kịch bản đi th́ tôi nhận thấy nó không ổn. Tôi đă làm đúng y những điều tôi muốn tránh. Tôi trở lại khởi điểm của Bịnh chết, trở về lại với ư niệm ban đầu, rằng nó phải là một văn bản gồm ba tiếng nói, với h́nh thức cũ và đồng nhứt. Có một lỗ hổng trong tôi, tôi đă trở thành sự đối chọi lại một nhà văn. Tôi đă là món đồ chơi của h́nh thức bất khả kháng mà tôi đă muốn vượt qua nhưng vô hiệu quả. Tôi đă nói với Yann về điều này. Nhưng anh không tin lời tôi. Yann đă từng được chứng kiến quá nhiều lần sự khựng lại của tôi như vậy rồi. Và sự hồ hởi lai. Tôi viết lại đến ba lần vở kịch cho Bá Linh, lần chót với một cô thơ kư và một thời khóa biểu. Trong lần đó tôi đọc cho người ta ghi lại một bản phóng tác lư tưởng, tôi đă tin như thế, nhưng thật ra nó chỉ là cái bản tồi tệ nhứt: phô trương, lăn bột. Ba lần, tôi đă thử. Tôi đă khởi đi từ Bịnh chết để rồi lại quay về với nó. Tôi chưa ư thức được điều này lúc trên đường đi. Tôi đă bắt gặp tôi ở chỗ đó, luôn luôn tại chỗ đó của cuốn sách, thu nép người vào trong cái chỗ đó, lạc hướng. Tôi không thể mong chờ một điều ǵ nữa ở nơi tôi, tôi đă đánh mất tôi rồi. Hơn thế nữa, chỉ khi ở trong giai đọan tất cả đă sẵn sàng để đánh máy lại cho sạch sẽ tôi mới nhận ra điều đó. Tôi không thể làm khác hơn là đành phải chấp nhận cái giải pháp sai bậy này: đóng kịch. Tôi lại nói cho Yann biết. Tôi nói rằng tất cả đă chấm dứt. Phung phí th́ giờ như vậy tôi chịu hết nổi rồi, tôi phải dẹp qua một bên cái chuyện soạn kịch bản. Tôi nói tôi đă khám phá thấy được một lần cuối cùng, rằng Bịnh chết đă hiện hữu trong một nghịch lư rơ mồn một nên cần phải sử dụng những biện pháp khác th́ mới ḥng vượt qua được, mà tôi th́ đă hết nước rồi. Đến nay, tôi vẫn chưa hiểu rơ về sự khó khăn tôi đă gặp phải với văn bản đó.
Và rồi đă có thêm cái chuyện ở Villeboeuf nữa, mà lúc ban đầu tôi chẳng mấy quan tâm. ĺt lâu sau, tôi đă khởi sự viết cuốn truyện sẽ mang tên Người đàn ông dối, cũng bị bỏ dở luôn. Rồi, trong một hôm trời nóng bức, chiều, tối. Vào tháng sáu, giữa mùa hè. Tôi đă bắt đầu viết về mùa hè, những buổi chiều oi ả. Tôi không rơ tại sao, nhưng mọi việc đă xảy ra như vậy.
Đó là mùa hè năm 1986. Tôi viết cái truyện đó. Suốt mùa hè, mỗi ngày, có khi vào buổi chiều, có khi là ban đêm. Chính trong khoảng thời gian này Yann bước vào một cơn khủng hoảng, la hét. Anh đánh máy cuốn truyện, hai tiếng mỗi ngày. Trong cuốn truyện, tôi lên mười tám, tôi yêu một người đàn ông ghê sự đam mê dục t́nh đó và tởm cái thân h́nh nhỏ bé của tôi. Tôi đọc cho Yann đánh máy. Trong lúc gơ máy anh không la hét. Chỉ khi xong xuôi anh mới bắt đầu la lối. Anh quát tháo tôi, anh trở thành một kẻ đang muốn có được một cái ǵ đó tuy anh chẳng rơ nó là cái thứ chi. Do vậy anh phải la hét, để nói rằng anh chẳng biết ḿnh đang muốn ǵ, và anh gào thét như vậy để cho ḿnh được biết thêm, để mà, từ những lời đă thốt ra, may ra anh có thể hiểu rơ được cái điều mà ḿnh đang mong muốn chăng. Yann không thể tách riêng cái chi tiết về điều anh muốn có trong mùa hè đó với những cái chung chung anh vẫn ước mơ. Tôi gần như chẳng c̣n được thấy mặt anh. Anh hầu như chẳng khi nào có mặt tại nơi đó, trong cái chỗ chúng tôi vẫn chung sống, trên bờ biển. Anh bỏ đi hoài. Anh đi cả ngày theo những hướng khác, hay chỉ lập lại. Anh đi từ ngọn đồi này qua ngọn đồi kia. Anh đến các khách sạn lớn, anh đi kiếm những người đàn ông đẹp. Anh t́m được vài gă barman. Trên các sân gôn, anh cũng lục t́m. Anh ngồi trong pḥng đợi của Hôtel du Golf và anh chờ, anh ngó, anh ngóng. Buổi tối, anh nói: "Tôi đă nghỉ ngơi rất thoải mái ở Lữ Quán Gôn, tâm trí thật yên ổn." Đôi khi Yann ngủ quên trên các chiếc ghế dài trong Lữ Quán Gôn, nhưng v́ anh chưng diện rất bảnh, Yann, mặc toàn đồ trắng, nên người ta để yên cho anh ngủ. Anh luôn luôn mang theo ḿnh một túi xách xanh cũ, rất lớn, bằng vải, tôi đă tự tay may lấy cho anh đựng lương thực khi đi chợ. Yann bỏ tiền trong đó. Đêm anh tới quán Melody. Trưa có khi ghé vào quán Normandie. Ở Trouville anh vô tiệm Bellevue. Lúc trở về, anh gào thét, quát tháo, mà tôi th́ cứ tiếp tục viết. Dẫu cho tôi có đón Yann bằng các câu " Chào anh", "Anh khoẻ chứ", " Anh ăn chưa", "Anh có mệt không", th́ ảnh cứ quát tháo ầm ỉ.
Mỗi đêm, suốt cả một tháng, Yann đ̣i lái xe đi thăm bạn bè ở Caën. Tôi nhứt định không cho anh mượn xe v́ tôi không an tâm. Anh t́m cách khác, anh mướn tắc xi, anh kết bạn với người tài xế, anh trở thành ông khách đặc biệt. Khi Yann hét, tôi cứ cặm cụi viết. Lúc đầu, hành động như vậy cũng thấy khó. Tôi nghĩ Yann quát tháo tôi như vậy là quá bất công. Rất là khó chịu. Và những lúc tôi đang ngồi viết mà thấy Yann bước vô và biết ảnh sẽ rống, tôi hết viết nổi, hay đúng hơn chữ nghĩa bay mất hết. Chẳng c̣n ǵ để viết nữa, mà tôi th́ lại cứ tiếp tục ghi lên giấy các câu, các chữ, các h́nh vẽ, giả bộ làm như ḿnh chẳng nghe chẳng thấy những tiếng rầy rà. Trong nhiều tuần lễ, tôi đă viết hàng đống chữ lộn xộn như vậy. Bây giờ tôi lại nghĩ khác, rằng các câu cú có vẻ xô bồ và vô nghĩa ấy, thật ra lại là những câu chữ định đoạt số phận cho cuốn sách sắp được h́nh thành. Nhưng lúc đó tôi thực t́nh chẳng rơ. Tôi không nói cho Yann biết rằng tôi không thể viết được v́ các tiếng la, v́ những điều mà tôi đă nghĩ là sự bất công, của anh, đối với tôi. Chẳng bao lâu sau, tôi hết viết nổi, dù anh có vắng nhà. Tôi đợi chờ những tiếng la, những tiếng hét, nhưng tôi cũng tiếp tục phủ đầy lên trang giấy những hàng chữ hoàn toàn lạ lẵm đối với cuốn sách đă kết tinh, đang h́nh thành, trong một phạm vi hoàn toàn xa lạ đối với anh, truyện hư cấu.
Rốt cuộc, một trật tự cũng đă được thiết lập, không phải do tôi, tôi chỉ là kẻ viết lên trang giấy, mà bởi Yann, chỉ một ḿnh Yann thôi, và điều này đă không mảy may dính líu tới chuyện viết lách, không cần phải làm vậy, không có chút ư niệm nào khác ngoài việc chặt tận gốc mọi thứ có thể được coi như là sự khích lệ cho ḷng ham sống. Hiểu biết của anh về cá nhân ḿnh và sự nóng giận cũng chẳng nhiều hơn một con vật, một con số không. Yann cũng chẳng biết rằng ḿnh đang gào thét. Và như thế, đúng một tháng trước ngày hứa trao bản thảo kịch, tôi đă bắt tay vào việc hiện thực một cuốn truyện vĩnh viễn, nghĩa là kiếm người đàn ông đó, Yann, nhưng ở những nơi khác hơn cái chỗ anh đang sống, t́m anh nơi phía những sự vật xa lạ đối với chính anh và cuốn sách, ví dụ, trong cảnh trí nơi cửa sông Seine. Rất nhiều tại nơi đó. Và cũng ở nơi anh nữa, trong nụ cười, nụ cười của Yann, trong tướng đi, đôi tay, đôi tay của Yann. Tôi đă hoàn toàn tách rời anh ra khỏi các lời nói của anh, như thể anh đă bị nhiễm độc v́ chúng mà không biết và đă lâm bịnh v́ vậy. Và bởi đó mà tôi bỗng nhận thấy rằng anh đă có lư. Anh đă có lư khi anh muốn có được một cái ǵ đó tới mức độ đó, dẫu cho nó có là cái thứ ǵ đi chăng nữa. Dẫu cho nó có thể rất là ghê gớm. Đôi khi, tôi đă nghĩ rằng, đúng rồi, ḿnh sắp chết tới nơi rồi. V́ cơ thể tôi đă mỏng mảnh hơn, sau những ngày cai rượu ở bịnh viện bốn năm trước, nên tôi thường hay nghĩ rằng cái chết đang chờ đợi tôi, trong tầm đời. Yann muốn có tất cả, cùng một lúc, anh muốn đập phá cuốn sách, và anh lo ngại cho cuốn sách. Trong nhiều tuần lễ, Yann đánh máy mỗi ngày hai tiếng. Những dự tính cho cuốn sách, những giai đoạn khác nhau về cuốn sách. Anh biết nó đang h́nh thành. Anh bảo tôi: "Sao mà bà cứ viết hoài viết hủy vậy, để làm cái mốc x́ ǵ chớ? Thiên hạ đă xa lánh bà. Bà điên rồi, bà là con đượi trên bờ biển bắc, một con mụ đần độn, bà là cái chướng tai gai mắt." Nhưng ngay sau đó, có khi chúng tôi đă ph́ cười. Yann e ngại tôi chết trước khi cuốn sách được hoàn tất, có thể vậy, hay đúng hơn, rằng tôi sẽ vứt nó đi, một lần nữa.
Quilleboeuf, tôi không nghĩ tới nữa, nhưng tôi vẫn muốn tới đó. Tôi đến đó với bạn bè, nhưng tôi chẳng hiểu nổi tại sao ḿnh lại tha thiết với một nơi quá xa lạ đối với tôi đến thế, tôi đă nghĩ, rất có thể là v́ con sông chảy qua gần cái quảng trường, nơi có cái quán cà phê. Tôi đă nghĩ, rất có thể là v́ bầu trời Xiêm La, vàng úa tại nơi đó v́ xăng dầu, trong lúc Xiêm La đă chết từ lâu.
Có khi Yann trở về nhà vào lúc năm giờ sáng, hạnh phúc. Tôi đă thôi hạch hỏi, bỏ chuyện tṛ, hết đón Yann bằng câu "chào anh", một thói quen đă rất thú vị đối với tôi. Và Yann đă oai dũng hơn, dữ dội hơn, và đôi khi tôi run sợ và nghĩ rằng anh càng ngày càng có lư hơn, nhưng tôi đă không từ được cuốn sách cũng như anh đă không bỏ được những cơn nóng giận. Tôi không rơ Yann đă gào thét chống đối điều ǵ. Có thể là v́ cuốn truyện, đúng hay sai, ở bên ngoài mọi định nghĩa, viện cớ, biện minh, v.v... Đó là: làm đi, cứ viết đại một cái truyện đi, trong mọi trường hơp. Nó phải ở bên ngoài sự hơp lư của lư trí hay ở bên ngoài sự không hơp lư của cùng một cái lư trí đó. Nó tựa như một đối tượng: giết cái đó đi. Tôi đă biết vậy. Tôi đă biết nhiều hơn và nhiều hơn nữa những điều về Yann. Cuối cùng nó đă trở thành một cuộc chạy đua. Đi mau hơn anh để cho cuốn sách được h́nh thành, trước khi Yann chận nó lại vĩnh viễn. Tôi đă sống với các thứ đó trong suốt cả mùa hè. Nhưng chắc tôi cũng có ôm ấp hy vọng. Tôi than thở với mọi người, nhưng tránh nêu lên điều thiết yếu, mà tôi đă kể ra đây. Bởi v́ tôi đă nghĩ rằng họ không thể hiểu nổi điều ấy. Bởi trong đời tôi chẳng có một điều ǵ bất hợp pháp hơn là câu chuyện của chúng tôi, của tôi, của Yann. Đó là một câu chuyện đă không thể xảy ra tại một chỗ nào khác hơn chỗ đó, chỗ chúng tôi đă sống.
Bây giờ tất nhiên không thể kể lại cách Yann đă sử dụng thời gian của anh, trong suốt mùa hè ấy, v́ là chuyện bất khả. Anh đă hoàn toàn khó hiểu, bất ngờ. Có thể bảo rằng anh đă vô tận. Anh đă đi khắp các nơi đó, đă tới các khách sạn đó, đă t́m kiếm ở một nơi xa hơn những gă đàn ông đẹp, bọn trai tráng làm nghề pha rượu, các tên barman cao lớn đă chào đời trên những miền đất xa lạ Á căn đ́nh hay miền đất xa lạ Cuba. Anh đă đi khắp nơi. Yann. Tất cả những giác quan đă tụ tề lại trong con người anh lúc ngày tàn, lúc đêm tàn. Chúng đă hội tụ lại, như một hoài băo điên rồ, trong sự mong chờ một cái x́ căn đan, một cái chuyện oái oăm của cuộc sống hàng ngày, mà đối tượng sẽ chính là cuộc đời tôi. Cuối cùng, mọi chuyện đă có ṃi quang đảng hơn. Chúng tôi đă đặt chân tới một chỗ nào đó, tại một nơi mà cuộc đời đă không hoàn toàn vắng bóng. Thỉnh thoảng chúng tôi cũng nhận được những tín hiệu. Nó vẫn trôi đi, cuộc đời, dọc theo bờ biển. Đôi khi, nó đă băng qua thành phố, trên các xe lính kiểm tục. Cũng đă có những đợt thủy triều lên xuống, và Villeboeuf, mà người ta được biết rằng nó ở tại một nơi rất xa mà nó cũng có mặt ở khắp các nơi, như Yann vậy.
Khi viết Bịnh chết, tôi chưa biết viết về Yann. Tôi chỉ biết vậy thôi vào lúc này. Tới đây, độc giả sẽ bảo: "Ô hay, con mẹ này lại giở tṛ ǵ nữa đây? Chưa có truyện v́ không có chuyện vậy thôi." Nhưng truyện cũng là những chuyện đă không xảy ra. Và khi đă hết truyện, th́ chuyện sẽ ở ngoài tầm của viết và đọc.
Nguồn: Dịch theo bản tiếng Pháp "La Pute de la côte normande", Marguerite Duras, Editions de Minuit, 1986, Paris. NĐT
Bản dịch của Nguyễn Đăng Thường
http://www.gio-o.com/NguyenDangThuong.html
© gio-o.com 2016