Âu
Dương Tu
bài phú tiếng thu
Lư Ốc BR dịch
Âu Dương Tu (1007-1073) Thời đại Bắc Tống, Tự là Vĩnh Thúc, tên hiệu Túy Ông. Quê ở Cát Châu Vĩnh Phong, nay là Giang Tây TQ. Đỗ đầu khoa tiến sĩ năm 1030. Từng làm quan lớn trong triều, giử các chức Hàn Lâm Học Sĩ, H́nh Bộ và Binh Bộ Thượng Thư. Ông được kể như nhà văn nhà thơ lớn của văn học cổ Trung Hoa. Để lại nhiều trước tác về từ, phú, thơ và cả lịch sử.
Bài phú Tiếng Thu - Thu Thanh Phú là một kiệt tác về thể phú Trung Hoa. Văn chương khoáng đạt nhưng kỳ ảo. Để lại những câu c̣n lưu truyền thành phương ngôn tận hôm nay. Như : "Nhân vi động vật, duy vật chi linh" người là động vật, nhưng là loài linh hiển duy nhất trong vạn vật". Vừa công nhận địa vị sinh vật, lại vừa xiển dương khả năng linh diệu nơi con người.
Câu : "Thiên Địa chi nghĩa khí, thường dĩ túc sát chi tâm" cái nghĩa khí của Trời Đất, thường mang giết chóc trong ḷng. Rất khó giải nghĩa. Xưa nay vẫn c̣n là đề tài bàn luận rất thú vị. Ngày trước, ở miền Nam Việt Nam, có vị học giả đă dịch rất hay: Trời Đất giết chóc, đó là cái nghĩa khí của Trời Đất. Dịch hay, nhưng cảm nhận được e không dễ. Cả dịch sang tiếng Âu Mỹ, lại càng khó. Đây cũng là điểm thú vị và kỳ ảo của bài phú "Tiếng Thu".
Âu
Dương tôi đang đêm đọc sách, chừng
như có tiếng từ hướng Tây Nam vọng lại,
ngạc nhiên lắng nghe mà nói: "Lạ thay, ban
đầu th́ hắt hiu xào xạc, bổng chạy nhanh
sầm sập; như sóng lớn kinh khủng trong đêm,
gió mưa ập đến. Khi nó chạm vào vật, leng
keng loảng xoảng, sắt vàng cùng kêu vang; lại như
binh lính xáp trận, ngậm thẻ chạy như bay, không
cần nghe hiệu lịnh, chỉ c̣n nghe tiếng
người ngựa phi nhanh". Tôi nói với thằng
tiểu đồng: "Tiếng đó là tiếng ǵ
vậy? mầy đi ra ngoài coi xem." Thằng bé trở
vào nói : "Trăng sao trong lành, sông Ngân sáng rực trên
trời, bốn bề không có tiếng người,
tiếng động ở trong lùm cây."
Tôi
mới nói: "Ái chà, buồn thay, đó là tiếng Thu.
Cớ sao bổng nhiên lại đến? Để coi, xét
mùa Thu h́nh trạng, sắc của nó buồn nhạt, khói
vương mây thu gom, dung mạo nó trong trẻo, bầu
trời cao mặt trời sáng, hơi thu lạnh lùng, châm
buốt vào xương thịt; ư thu quạnh vắng tiêu
điều, núi sông hiu quạnh lặng im. Cho nên cất
thành tiếng động, thật là thê thiết, thốt
lên lời bực bội. Cỏ xanh đua nhau rậm
rạp, cây cối xinh đẹp um tùm. Hễ cỏ
chạm vào tiếng thu th́ sắc biến, cây gặp
phải th́ rụng lá. Cho nên trở thành cảnh
gảy đổ rụng rơi, thật là khí độ
quá dữ dội. Mùa Thu, là ông quan luật h́nh, thời
kỳ thuộc về âm, tượng binh lính, kể trong
ngũ hành là kim. Cái nghĩa khí của Trời Đất,
thường mang giết chóc trong ḷng. Trời đối
với vạn vật, mùa Xuân sinh sôi mùa Thu kết trái.
Trong âm nhạc, âm Thương chủ về phương
Tây, Di Tắc là luật của tháng Bảy. Thương,
đồng âm với đau thương, vật già cỗi
th́ đau buồn; Di, cũng là chặt đoạn, vật
thịnh quá th́ gặp sự giết chóc."
"Than
ôi! Cỏ cây vô t́nh, gặp lúc tan tác. Người cũng là
động vật, chỉ duy nhứt là loài linh hiển
hơn vạn vật. Trăm mối lo làm động tâm
can, quá nhiều việc đa đoan th́ hao ṃn dáng h́nh,
hễ động ở trong th́ tổn hao tinh lực bên
ngoài. V́ lo không đủ sức, sợ sẽ không
đủ trí, thành ra vẻ hồng hào trở nên khô héo,
sắc đen tuyền rớt rụng lưa thưa. Đă
không phải là chất vàng đá, th́ muốn xinh tươi
hoài như thảo mộc làm sao? Nhớ lấy xem ai là tên
tàn tặc ác hại, chứ oán giận tiếng Thu mà làm ǵ
!"
Thằng nhỏ tiểu đồng không trả lời, ngoẻo đầu ngủ kh́. Chỉ c̣n lại bốn bề vách tường tiếng côn trùng rả rích, chừng như góp thêm nổi niềm thở than cùng ta.
Âu Dương Tu
http://baike.baidu.com/view/
Thu Thanh Phú
http://baike.baidu.com/view/
http://www.gio-o.com/LyOcBR.html
© gio-o.com 2013