Mười Năm 2001 – 2011

nhà văn hàng đầu

của

Văn Chương Hải Ngoại

phỏng vấn

Hồ Đình Nghiêm

thực hiện: Lê Thị Huệ

Lê Thị Huệ: Viết hình như là thúc hối thứ hai. Vẽ là thúc hối thứ nhất, vì ngày mới lớn Hồ Đình Nghiêm bắt đầu là học trường Mỹ Thuật Huế . Một người bị nghệ thuật xà quầng không dứt được, bây giờ là nhà văn "ngon" của Văn Chương Hải Ngoại . Nhà văn cảm thấy còn thiếu thốn điều gì và điều gì làm cho nhà văn thỏa mãn vì có thể phát biểu điều mình muốn phát biểu, khi được sống ở ngòai Việt Nam.

Hồ Đình Nghiêm: Mình học Mỹ thuật chưa xong, ngang năm thứ hai thì bỏ trốn vì sự cố Bảy Nhăm. Xất bất chạy tuốt vào được Sài-gòn, chưa kịp định thần chốn ấy cũng lại bị Phỏng Giái. Đành xang bang lộn ngược lui Huế. (Hì hì, đi với về cũng một nghĩa như nhau! Từ chết tới bị thương e cũng na ná nhau thôi). Giữa đường đứt gánh, ghi danh học tiếp cho biết sự tình chứ bấy chầy lòng đã ơ hờ với hội họa. Ra trường, với tờ quyết định bổ đi làm cán bộ Thông tin văn hóa ngoài Quảng Trị, lương 52 đồng một tháng,(năm 78). Bộ tính cạp đất à? Thôi, vất cây khế lại, tìm đường dông. Hoàng thiên hữu nhãn độ trì gắn mác Thuyền nhân. Viết truyện từ dạo ấy, sau hàng rào lưới sắt, giấy bút đều có in logo Hội Hồng thập tự Quốc tế. Viết, do bởi lòng thù hận của người “Diệt”. Viết, do bởi lòng bác ái của tha nhân luôn mở rộng vòng tay. Viết, muốn nói đôi điều cho vơi đi, mà hội họa không đủ sức để can dự tới, phương tiện ấy chẳng thể giải bày, làm nguôi ngoai. Mình dông dài thế chỉ nhằm trả lời: Hai món ấy đến với mình có vẻ như một thỏa thuận miễn cưỡng, như ai kia chia cho mình 13 lá bài với duy chỉ một đường binh. Một ván bài xấu, xóc xáo mãi vẫn không thỏa mãn. Đôi lúc mình để trí óc chạy rông: Nếu không xảy ra biến cố 1975,  mình có là một thằng người tơ lơ mơ như giờ này? Hắn có bị nghệ thuật xà quầng “phá rối”? Hắn sẽ làm gì “cho hết nửa đời sau”? Không. Chắc chắn hắn sẽ chìm ngập vào một cảnh sống khác, mình tin thế. Giờ này, ngay tình mà nói, hình như mình cũng chả phát biểu được chuyện gì cho ra hồn! Có một điều nên tri ân: Nhờ chữ nghĩa, mình đã quen được một số tên tuổi trên văn đàn mà mình luôn mến chuộng. Những đàn anh, những đàn chị. Những bạn văn 5 châu 4 bể. Văn kỳ thanh bất kiến kỳ hình. Xin mạn phép hô to: Tình đồng chí bất diệt!

Lê Thị Huệ: Nhà văn đào chữ từ đâu ? Đào cốt truyện từ đâu ? Để mà viết vậy. Vì hình như nhà văn ít đi rời khỏi Montreal? Hỏi câu này không có nghĩa là hàm chứa một kết luận rằng  người ít đi là không viết hay đâu đấy.

Hồ Đình Nghiêm: Mình là con kiến bò quanh miệng chén và nhìn… cơn bão trong tách trà. Cái gì sẽ là giọt nước cuối làm tràn ly? Gay cấn hén? Một trận gió đi băng qua công viên và làm những cái xích đu đong đưa cùng xác lá xoắn tít. Một tiếng cười trong trẻo vẳng lại từ cuối đường của đứa bé khi nhặt được quả bóng. Một giọng khản kêu người mẹ đang bước xa dần và cô con gái mặc quần yếm sẽ khóc nếu chân đi kia không đứng lại. Cơn mưa đổ tình cờ làm xua đuổi mọi thứ, nó buông rèm, sắc tối từ tốn xâm chiếm công viên ngập cỏ tợ một nghĩa trang… Có thể đó là thứ hình ảnh diễn ra quanh ta mỗi ngày, nó tích tụ vào đầu mỗi khi một ít, hồi nào hết chỗ chứa nó sẽ tìm cách thoát ra. Chưa ra, đành phải cất công mà đào. Tự bới móc, đã đành. Xét thấy chưa đủ, lại phải lén phén đi dòm lén. Vừa rồi, trên diễn đàn này có hiển thị loạt ảnh “Mẹ điên con điên (đi vào vùng gió cát điên)”. Xem xong, có thể viết được cái chuyện ngắn chứ không đùa. Tin không?

Lê Thị Huệ: Chuyện ngắn của Hồ Đình Nghiêm với những câu như:

Người đàn bà mở nắp nhựa và khởi sự uống.

- Cái nhân vật Trúc ngày xưa bán cà phê bây giờ ra sao?

- Không biết. Anh đã vắng mặt quá lâu với cuộc đời này. (Mất Đất)

Những câu văn nặng ký nâng Hồ Đình Nghiêm lên nhà văn hàng quốc tế, theo nhận xét của tôi. Chỉ vì các ông các bà độc giả, dịch giả, lẫn phê bình gia Việt Nam thiếu bản lĩnh và không sắc sảo đủ để nhìn ra những nhà văn Việt Nam đại tài mà chỉ ra. Một mình Lê Thị Huệ thì nhằm nhò gì. Nhà văn thỉnh thỏang nên uống một ngụm rượu, vui với lời chúc mừng của Lê Thị Huệ đi, là được rồi. Phải không.

Hồ Đình Nghiêm: Mình thuộc “diện” ốm o xo bại. Thông thường, kẻ nhẹ kí mới dễ nhấc bổng. Nặng kí? Không dám đâu. Nhưng mà “Chỉ một mình Lê Thị Huệ thì (nhằm nhò) quá xá đi chứ lị. Thỉnh thoảng mình vẫn uống một ngụm rượu đào, rồi rung đùi nhại đọc một câu dễ thương trong Tam Quốc diễn nghĩa: “Sinh ra ta là cha mẹ ta mà người hiểu ta chính là HUỆ vậy!”

Lê Thị Huệ: Và nói đến văn chương của Hồ Đình Nghiêm không thể không nói đến tính nghịch ngợm. Nghịch ngợm trong nhận xét, nghịch ngợm trong cách xử dụng từ, nghịch ngợm một cách yêu đời và hồn nhiên .... như một nhà văn đại tài. Tôi hơi cường điệu khi xử dụng cụm từ "nhà văn đại tài" . Vì cả hai chúng ta đều cầm bút, có lẽ Hồ Đình Nghiêm cũng biết, nhà văn tài ba thì làm sao thiếu tính nghịch ngợm. Tài năng càng cao, khả năng nghịch ngợm càng thông mình. Càng tài năng, cách nghịch càng khéo, khéo viết đến độ nhiều khi những nhà phê bình mắt ếch cóc nhìn ra được khía cạnh ấy của họ. Nhà văn có nhận xét gì về điểm này

Hồ Đình Nghiêm: Nhận xét của mình là đằng ấy nói không sai vào đâu được. Vấn đề là cách nói của đằng ấy dễ làm người khác ngộ nhận. Gây ngộ nhận có khi làm mình vui, đôi khi gieo phiền muộn. Và theo như sự hiểu “thô thiển” của mình, đằng ấy chẳng ke những ngộ nhận. Chả có ông kẹ nào làm đằng ấy chùn bước, ăn nói hơi bị “vô tư”. Mình thích nghịch ngợm, thuở nhỏ ưa sờ vú mẹ, ưa bú tí. Luôn bị nạt nộ, luôn bị bợp tai, luôn bị đá đít… liền cai sữa. Xin chừa. Già đầu như ri đây mà còn nghịch thì e là “châu về hợp phố” mất rồi. Bản tính chăng, có căn tu chăng? Hề hề. Mình thích đọc văn chương Nhật bản vô hậu, bởi đa số các tác giả xứ phù tang đều có lối hành văn rất hợp tạng mình, dí dỏm, thông minh, tinh tế, nhẹ nhõm, ấn tượng… khi viết những trang văn chương ẩm ướt, rốt ráo về dục tính. Nó mang mình tiếp cận một vẻ đẹp ngời sáng, đánh rơi hoàn toàn cái nhầy nhụa xấu xí do bởi những kẻ non tay nghề viết ra. Sau tài ba của Haruki Murakami, giờ đây mình đang “mặn” một Amy Yamada.  

Lê Thị Huệ: Nói đùa thế, chứ tôi tin là nhà văn cũng đã được những lời khen thưởng của nhiều người khác . Nhà văn nghĩ thế nào về vai trò của các nhà phê bình Việt Nam đối với các tác phẩm của nhà văn

Hồ Đình Nghiêm: Mình chưa được (bị) một ai phê bình. Nói theo ngôn ngữ đời thường là chưa được lọt vào mắt xanh. Và chả có kẻ nào đá lông nheo cả. Thế có buồn không cơ chứ, hở giời!

Tình thật mà nói mình không mấy ưa người làm phần việc phê bình, họ chủ quan quá, sự chủ quan đôi khi làm cái nhìn lệch xa dụng tâm của tác giả- kẻ bị phê bình. Tác giả viết: Tôi ăn bát phở ấy rất ngon… Nhà phê bình phán: Lếu láo, cậu đang húp xì xụp tô bún rõ ràng là thế mà đánh lừa người đọc. Và đã là nhà phê bình, vũ khí họ trang bị: ưa khoe vốn kiến thức. Họ ưa viện dẫn ông này ông nọ, bên Tiệp bên Nga bên Hung bên Tây Ban Nha bên Ý bên Đức bên Pháp bên Mỹ… Trường phái này triết thuyết nọ, vô vàn chuyện trọng đại chỉ để phủ chụp vào một tác giả Việt đang chập chững bước vào văn đàn nhược tiểu. Khi đọc những bài phê bình, cảm giác của mình thường bị ngộp thở, không dưng họ dẫn mình vào mê lộ và tới tận cùng dấu chấm mình vẫn chưa lai tỉnh. Thực ra thì họ đã bỏ bộn thời gian để truy cứu tài liệu. Tốn công sức như vậy nhằm đánh đổi được điều gì? Thuyết phục người có học thức hơn mình chăng? Ôi, thương cho người bị phẩu thuật mà cũng sợ cho dao kéo nọ biết bao!

Lê Thị Huệ: Nhà văn thường viết được nhất trong bối cảnh nào ? Đánh răng thơm tho xong, ăn mặc sạch và láng, uống một tách cà phê thơm, rồi mới ngồi viết vào bàn viết. Hay thường là sau khi ngủ với bồ tèo xong thì viết được sung mãn hơn bên gối mộng. Hoặc ngồi quán cà phê ồn ào vẫn viết được như thường. Nhà văn kể nghe chơi

Hồ Đình Nghiêm: Kể nghe chơi thì mình không kể, phải thiệt cơ mình mới nói. Ngủ với bồ tèo xong hả? Điên sao ngồi dzậy dziết dzăn? Thần khí đâu nữa? Sức lực nhà ngươi đâu tá? Và, mình đọc trong báo Tây, kinh nghiệm họ truyền đạt cho khối đứa vô tình: Trả bài xong là lỉnh sao? Hết nhiệm vụ rồi sao? Sai lầm! Người bạn tình vẫn đang nằm chờ một cánh tay bạn quàng ôm. Hãy hôn vào người ấy, nếu có thể. Hãy nói một điều gì đấy, êm ả, nếu có thể.

Rồi, đi đong! Ngồi quán cà phê ồn ào? Chịu thôi, phải tịch lặng, phải đơn côi. Ngồi ở xó bếp, một hai giờ sáng. Và giờ ấy thì nhớ là chưa thể đánh răng, áo quần lôi thôi người hôi như cú. Vậy đó, nói láo thì còm piu tờ nó cháy ổ cứng. Viết văn, xem ra nản quá hí? Chưa kể, gửi báo mạng “lề phải” họ hổng chịu đăng. Chưa kể, hổng có sỡ hụi để mua cà phê thuốc lá trợ lực. Chưa kể bớt bạn thêm thù. Chưa kể họ hàng thân sơ khi khổng khi không làm “đồng minh tháo chạy”. Lại phải nói thiệt: Oải quá!

Lê Thị Huệ: Với tình hình cấu trúc của Internet và với tình trạng người tiêu thụ càng ngày càng tham gia vào các sinh hoạt phát biểu nhiều hơn, những hình thức sáng tác của nghệ thuật như ca nhạc, văn chương, vẽ vời, càng lúc càng bị số đông núm lốc lôi đi, bạn nghĩ thế nào về khả năng của các tác phẩm nghệ thuật và sự viên mãn của nó trong tình hình "nhà nhà ca hát, người người viết như hiện nay"

Hồ Đình Nghiêm: Mình có xem một hai cuốn phim, quên mất tựa đề, bị ám ảnh bởi duy một hình ảnh: Một anh chàng đeo kính cận, to bản, gọng đen, tóc rối, râu lún phún, môi ngậm điếu thuốc mà tàn cong chưa chịu rơi xuống. Trên bàn: Một ly nước lọc đã vơi cạn. Một chai rượu rỗng không. Một xấp giấy. Cái gạt tàn thuốc chứa chật chội những đầu lọc cong queo nhăn nhúm. Một bàn máy đánh chữ đen đúa, hình như hiệu Olivetti. Một ngọn đèn vàng treo đong đưa trên đầu. Và dưới sàn nhà có vô vàn những tờ giấy đã bị vò lại. Tiếng kêu của cái rouleaux đang cuốn nạp tờ giấy mới vào. Những mặt mẫu tự đúc chì thay phiên gõ lên đó bằng mười ngón tay đặt để chuẩn xác trên mỗi ô nhựa lõm… Lóc cóc lóc cóc suốt canh khuya. Tiếng chuông báo hiệu đã đi cuối đường, đưa tay gạt cần để sang dòng. Lóc cóc lóc cóc. Mình xem, mê tơi. Thằng nhà văn, khi đó, tự thân nó, toát ra một hấp lực kỳ lạ. Nó như một con dã tràng đơn côi và ngoài kia, biển khuya đang có sóng lừng lững đi vào bờ. Mình yêu cái hình ảnh đó quá. Đừng nói mình quê mùa hủ lậu. Cái đứa ngồi trước màn hình máy vi tính chả ra làm sao cả so với cái thằng người dị dạng kia. Nó tiện lợi gấp vạn lần, đồng ý. Nó hiện đại và siêu khủng. Chẳng ai chối cãi. Nhưng nó không chỉ phục vụ cho riêng cá nhân nhà văn. Nó phổ cập, nó đại chúng, nó hang cùng ngõ hẻm, nó Pop quá. Bàn máy đánh chữ thô kệch nặng nề vô tình bị đẩy về cương vị Rock, một thứ Heavy Metal kén cá chọn canh. Và thú thật, mình mết Rock and Roll, chịu đèn Hard rock cách chi. Pop là karaoke, ai chơi cũng vậy, chả có gì ghê gớm. Mình không thích internet lắm, nó xô bồ quá, nó hỗ lốn quá, tạp nhạp quá, là một thứ “Thị tại môn tiền náo”. Nó xúi người ta giấn liều, văn chương dần dà chuyển tải thứ gì đấy gần như một bản báo cáo lê thê. Chả có gì sàng lọc qua, nó đã an nhiên tự tại nhảy lên lưới lên mạng. Người ta quen đọc thứ thơ văn phi kiểm soát đó, và người ta hoài nghi về dòng văn học @  kia. So ra, nếu được ấp ủ một cuốn sách trong tay, chúng ta hẳn bắt gặp một nỗi an tâm thầm lặng. Thứ thầm lặng cần thiết, chỉ còn Em với ta. Hãy tạm bằng lòng với câu thơ của tiền nhân: Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ!

Lê Thị Huệ: Tôi thích gọi tôi là "Nhà Văn Hải Ngoại". Vì sự ra đời của nó gắn liền với tư thế từ chối chủ nghĩa Cọng Sản của những người ty nạn chính trị ra khỏi Việt Nam năm 1975, từ đó mới có cụm từ "Văn Chương Hải Ngoai . Tôi yêu kỷ niệm về sự chào đời này, nên thích nhận mình là "Nhà Văn Hải Ngoại". Hơn là "Nhà Văn Lưu Vong" (người ta có thể Lưu Vong ở ngay chính trên Quê Hương của họ).  Hoặc là "Nhà Văn Di Dân", từ nhà văn "Di Dân" nghe nhà quê quá, đối với tôi. "Di Dân" nghe không hách xì xằng, không mang một thái độ chính trị mãnh liệt, gấu, như "Hải Ngoại". Trong cái mớ bùng xùng tôi vừa kể, anh gọi tên anh là gì ?

Hồ Đình Nghiêm: A, B, C. Không có D. Không có “Những câu trên đều sai”. Vậy thì làm ơn đừng che tay lại, cho mình cọp dê với. Dứt khoát khoanh tròn chữ Nhà Văn Hải Ngoại. Tình thật, mình yêu chữ Thuyền Nhân vô bờ. Boat People. Nghe đứt ruột, nghe da diết, nghe tủi hổ, nghe đớn đau. Nhưng tiếc uổng là nó chỉ khoanh vùng một đám người, chẳng đại diện cho tập thể tị nạn. Ngang đây mình cũng xin tâm sự, là có khi mình thực sự bị choáng khi nghe có người nói: Thôi bỏ đi, giờ này mà còn viết chuyện cải tạo, chuyện vượt biển, nghe ớn thấy mồ! Mình suy nghĩ, mình thở dài. Đó là hai thảm họa, hai bất hạnh lớn của người Việt. Anh xúi dục tôi quên đi, điều đó cũng đồng nghĩa là anh trách bọn nhà văn toàn một lũ bất tài? Chúng nó cặm cụi viết và chúng nó chẳng xô được vào lòng anh một con sóng bạc đầu, một niềm đau, một tủi hờn nào cả. Ừ, tôi xin cúi đầu nhận tội. Tôi thực sự bất lực trước niềm đau vô bờ của đồng loại. Nhà văn Hải Ngoại, dù nằm dưới một danh xưng khác, có ai đứng cùng tôi ở hàng ngũ :Xuội lơ? Nói không cùng, chẳng cạn kiệt. Bất hạnh lớn lao của nhà văn là anh bó tay trước nghịch cảnh. Anh cảm nhận cái yếu kém của chữ viết, và đôi khi anh chợt nhìn ra việc anh đang làm nó nhằm phục vụ riêng cho anh, rất vị kỷ!

Lê Thị Huệ: Câu cuối cùng. Gió O chủ biên là người đàn bà Lê Thị Huệ, nhà văn có nhận xét gì về điều này ?

Hồ Đình Nghiêm: Như trên có thưa, mình rất ngẳng nghịch. Thưa kiệm lời, chưa đủ, xin bổ túc. Cái đứa hoang đàng ấy mắc phải một yếu điểm (?): Nó rất yêu chuộng qúy vị phụ nữ, bất kể hồng quần không biết cầm roi đi quyền, bất luận hồng nhan có làm thơ hay viết văn. Có chữ Thị dính vô là “lòng trong như đã mặt ngoài còn e”. Chỉ rứa thôi! Giang hồ (hiểm ác) đồn đãi chưởng môn nhân Gió-o là một vị nữ lưu khó tính “độc cô cầu bại” nên tại hạ lân la tới làm quen bằng cách thi triển những tuyệt học của mình, và mọi thứ đều ô-kê. Cả hai tuy Nga Mi tuy Không Động nhưng đi lại trên giang hồ thì nên tôn trọng sở trường sở đoản của nhau, chẳng làm khó nhau. Lê Thị Huệ đối với tớ giống như chủ nhân một cơ sở bảo tiêu, và tớ có ngân lượng nào cũng kíp trao tay nhờ áp tải, thời nay gọi là chọn mặt gửi vàng. Gửi vàng xong, lại kèm theo chút tình: Xin vì bảng hiệu Gió-o mà hạn chế dây dưa đôi co với hắc bạch giang hồ. Tâm mình trong sáng thì hoàng đạo e chẳng có thảo khấu chận đường. Một chút hương vị Phật pháp, có nên chăng? Cái này mình “lụm” trên lưới của nhà thơ nổi tiếng Ko-un, người Hàn Quốc (thứ lỗi quên tên vị chuyển ngữ):

MỘT NGƯỜI BẠN

Này!

Với đất sét anh đã đào

Tôi đã nặn một tượng Phật

Trời mưa.

Tượng Phật trở thành đất sét

Không một vết như trời sạch sau mưa.

Cám ơn bạn đã đặt câu hỏi. Viết bài gửi Gió-o là một chuyện, mà đối thoại lại là một chuyện khác, đúng không? Viết bài là cục đất sét. Hỏi đáp, ngộ thành một tượng Phật(?)

Cầu mong trời đừng mưa. Mãi mong bạn Huệ chưa tìm ra phương án hạ môn bài, dẹp tiệm. Nói một câu dở nhất thiên hạ: Xin cứ chân cứng đá mềm. Bảo trọng!

Lê Thị Huệ: Cám ơn nhà văn Hồ Đình Nghiêm.

TB: Đấy đã bày fim bộ Kung Fu: Bảo trọng! Thì đây cũng bắt chước, vai Thị Nở tân tòng Công Giáo hối lỗi: Giê Su Ma Lạy Chúa Tôi!

Trang liên hệ: sinh hoạt Gió O Mười Năm 2001-2011

© gio-o.com 2011