Vũ Hoàng Thư

Haiku và những

cơn nắng hạ, II

1.

Ah, summer grasses!
All that remains
Of the warriors dreams. [1]

 – Basho

nhấp nhô cỏ hạ kéo về

chút tàn dư lại

mộng hề ! chinh nhân

Một ngày hè hâm hấp và gió hiu, ông Basho nhìn đất trời. Thỉnh thoảng từng cơn gió thổi rạp đám cỏ bồng. Gió lùa cỏ hạ phảng phất hình bóng giáp binh, đám lính tiền phong mang rơm rạ hóa trang từng bước một rình rập tiến vào công thành. Cơn nóng làm mộng trường chinh sống dậy bừng bừng. Ảo giác trưa hè. Rồi lửa hạ nguôi. Chiến chinh rốt cùng còn lại là một mớ ký ức của một thuở đã phôi pha. Thi sĩ chập chờn thiêm thiếp ngủ, tất cả bay bổng theo hơi nóng, còn chăng một đám cỏ phất phơ giữa hạ nồng. Thế nhưng khi con người thiêm thiếp suốt một đời, mộng kéo dài thành chuỗi ngày sầu hận. Chuyện kể rằng có ông đại tá miền Nam mỗi sáng nơi xứ người thức dậy mang áo mũ chào cờ, và ông thượng tá miền Bắc đắp lá vào người, hun hút nhớ Trường sơn và đoàn quân vào B giải phóng anh em. Cơn mộng đưa hai người gặp nhau bên một bờ ao nhỏ. Họ nhìn nhau nhưng chẳng thấy nhau. Đó là sự kỳ bí và lý thú của mộng mị. Những mùa hè hực lửa và tiếng hát xuất quân bây giờ trở thành mơ hồ. Hạ không còn, ve sầu đứt tiếng. Chỉ còn bóng mây quanh quẩn trên mặt ao và cơn mộng của hai người lính già...

an old pond – 
floating upside down
a cicada's shell [2]

– Shiki

một ao nước cũ lặng lờ

nổi trôi thân ngửa

vật vờ xác ve

2.

Đám hoa dại tím và vàng ven lũng núi hồi cuối xuân đã tàn rụi chỉ còn thân khô. Tháng bảy ung nắng đưa mây gợn lên xa tắp. Ngước lên nhìn những tầng cao người bắt đầu ướm mộng thả vào mây và đan tay bắt gió. Biết bao là mộng dậy từ những đám mây rồi mộng tan theo làn gió.  Cứ thế con người sống trong mộng. Mộng nở ra hoa dẫn về con đường cũ hay mộng mở lối vào giữa muôn trùng vây khốn. Mắt nhắm lại, chân thênh thang nhẹ hẫng như bay. Mở mắt ra người trở lại với cuộc đời, với những bon chen nhỏ hẹp. Địa ngục lớn dậy vây quanh, "tha nhân là địa ngục" như Sartre nói chăng ? Một lối tự an tâm, nào ngờ địa ngục ở trong lòng cho dù người mở mắt hay nhắm mắt. Thiên đàng tự đó cũng nằm ngay giữa trần gian, không chỗ nào khác hơn. Đẹp ở phút mong manh nơi triền vực. Hoa nở khi con người bước trên "nóc" hỏa ngục đỏ rần, hắn sẽ thấp thỏm tìm lối thoát trong một cuộc chơi không lối thoát hay thong dong đi về hố thẳm?  

In this world

we walk on the roof of hell,

gazing at flowers.   [1]

– Issa

chung thân dạo cõi trăm năm

a tỳ dưới gót

mắt đằm trông hoa

Issa Kobayashi [1763–1828] một trong bốn nhà thơ tiếng tăm của trường phái haiku có những bài thơ về lục đạo, sáu cảnh giới mà chúng sinh sẽ luân hồi theo thuyết nhà Phật. Khi nói về cõi người, Issa viết như thế này:

We humans —

squirming around

among the blossoming flowers. [1]

– Issa

Ta người –

quằn quại đó đây

giữa muôn bông nở đã đầy càn khôn

– Thi Vũ dịch

Có phải vậy, con người tự tạo cho mình những bận rộn không đâu mà quên hoa? Nếu quả vậy thì uổng thay cho một kiếp hoa nhỏ máu ròng. Có thể đã có lần hoa muốn nói như thế này, liệu chúng ta chịu nghe?

We flowers –

bleeding petals

for the smiling humans         

– Vũ Hoàng Thư

Ta hoa –

máu dậy cánh hồng

phớt môi cười nụ động lòng nhân gian

– Thi Vũ dịch

3.

In a dewdrop world

singing at dewdrops...

summer cicada [1]

– Issa

trần gian một cõi sa mù

hát lời sương lạc

sinh phù kiếp ve

Buổi sáng hè có sương hứa hẹn một ngày nóng. Nhớ về ve là nhớ về một nơi chốn đã mất, không gian cũng như thời gian. Tuổi trẻ đi không trở về, đất nước xa không được gần. Nhớ nung hầm nhiệt đới, dã dượi đợi chờ dưới hàng cây của sân trường im bóng. Tất cả như ảo giác, tất cả như không thật. Có chăng ve hát từ sương trong một buổi sáng có sương giữa thế giới mù sương? Thật chăng kiếp cầm ca ngắn ngủi, ve, hát về một kiếp sống còn ngắn ngủi hơn, sương ? Và thi sĩ, lạ thay, hắn làm thơ về ve và sương, khoảnh khắc giữa hai thời điểm cực ngắn như hai sát na, nếu so sánh với thời gian trong vũ trụ luân sinh. Hai cái nháy mắt, sẽ mất như điện chớp, nhưng hắn không bị định hình bởi hai sát na đó nên hắn không mất. Có một điều hắn biết rất rõ, không sương và ve thì cũng không có hắn. Như thế Thi sĩ hiển nhiên là người ngợi ca những lời ve hát về sương. Trong một thế giới mong manh, ve hát về sương là điệp trùng của ngắn ngủi trở thành thiên thu. Chỉ có thi sĩ biết – Phải vậy chăng ?

biting into a bitter weed
alone I bear
my feelings [2]

                                 – Shiki

cắn răng cỏ dại đắng ngần

mình ta cam lãnh

trăm phần nỗi riêng

Vũ Hoàng Thư

Tháng 7, 2005

[1] Essential Haiku Volume 20, Robert Hass, The Ecco Press, 1994

[2] http://www.cc.matsuyama-u.ac.jp/~shiki/kim/shikisummer.html

© gio-o.com 2010