THI  VŨ

Thương nhớ Hoàng Cầm

Bên Kia Sông Đuống

Hẳn nhiên Hoàng Cầm không là Hữu Loan trong chí khí đối đầu một chế độ bạo tàn. Nhưng một nhà thơ mong manh trước cỗ xe chực chờ nghiến nát, ta đứng ở ngoài và từ xa, liệu ta đối đầu ra sao khi ta lâm nạn Hoàng Cầm ?

Tuy nhiên nói về thơ, thì cuộc kháng chiến chống Pháp sẽ không có thơ nếu thiếu Hữu Loan, Quang Dũng, Hoàng Cầm.

Chuông chùa văng vẳng nay người ở đâu / Những nàng môi cắn chỉ quết trầu / Những cụ già phơ phơ tóc trắng / Những em sột soạt quần nâu (…) Cô hàng xén răng đen / từng khuôn mặt búp sen cười như mùa thu tỏa nắng…

Đi đâu, và về phương trời nào những vóc sống ấy, khiến ta nhớ tiếc và xót xa như rụng bàn tay !

Kháng chiến để giữ mình trong tự cường và tự chủ. Không vậy, kháng chiến thành khủng bố. Cuộc kháng chiến khởi từ mùa thu năm 1945 đã và đang làm sức bật của muôn dân trong ý chí gìn mình giữ nước. Bài thơ “Bên kia Sông Đuống” của Hoàng Cầm sáng tác năm 1948 nói lên tinh thần cuộc Kháng Chiến dân tộc ấy.

Ít có bài nào hội đủ và tập trung bi kịch của người dân Việt đứng lên bảo vệ làng nước trước sự hung hãn của bọn xâm lăng : Những hình vóc nhân dân dung dị, mỹ miều, nghìn đời lao vảo thảm cảnh chiến tranh, chết chóc, với sự hùng tráng tươi tỉnh. Lời ngậm nhạc, chữ mọng ý, hình ảnh đãi lọc như tơ tằm, như kim cương. Không chỉ thơ thôi, có cả họa từ tranh Đông Hồ, có cái nhìn nhanh và sắc của nhà điện ảnh thiên tài. Ống kính, mắt và tim đã nâng cấp trong cái nhìn nhân đạo của con người đứng giữa đất và trời để níu lấy cái của mình. Từ ruộng khô, nhà cháy, mẹ con lợn chia lìa, tới mẹ già nua còm cõi gánh hàng rong / lũ qủy khua giày đinh, cho tới đàn con thơ tranh nhau một bát cháo ngô / chui gầm giường tránh đạn / lấy mẹt quay tròn / tưởng làm tổ ấm. Hay bóng giặc giày vò những nét môi xinh. Nhưng đã có đất này chép tội với đứa con quyết tâm đi giết giặc.

Hẳn là ngày sẽ đến cho Em đi trẩy hội non sông cười mê ánh sáng.

Dù cuộc Kháng chiến Việt Nam chưa hoàn tất, đọc lại bài thơ 52 năm sau, vẫn thấy sửng lên Người Kháng chiến quân Hoàng Cầm  - đại biểu cho hàng triệu người vô danh đã chết hay còn sống lất lây -  trên cõi bờ Việt Nam. Bài thơ “Bên Kia Sông Đuống” được tuyển in vào “Tuyển tập thơ Việt Nam 1945 – 1956” do Nhà xuất bản Văn nghệ ấn hành tại Hà Nội. Nhưng qua kỳ tái bản và bổ sung năm 1960, bài thơ của Hoàng Cầm bị rút vứt. Dễ hiểu. Hoàng Cầm đã tham gia phong trào Nhân Văn – Giai Phẩm (xem Trăm Hoa Đua Nở, Quê Mẹ tái bản 1983) để cùng với hàng trăm Văn nghệ sĩ khác ưu tư, tiếp nối con đường Kháng chiến Dân tộc. Anh đã bị bắt, bị đày đi lao động, bị cấm viết. Cấm nhà văn viết văn, cấm nhà thơ sáng tác, tức xử tử hình quyền con người của họ, khác chi cấm con tằm nhả tơ, cấm chim chóc hót lúc tinh mơ ?

Chỉ vì tặng một tập thơ chép tay cho một Việt kiều về nước thăm nhà, Hoàng Cầm bị bắt ngày 20.8.1982. Nhà nước cộng sản loan tin Hoàng Cầm bị bắt vì bán rượu lậu. Ta không thể không nhớ tới các nhà cách mạng Việt Nam bị bắt vì “chứa rươu lậu” dưới thời Pháp thuộc. Cảnh có thay mà người không đổi.

Vấn đế đánh lên trong tâm tư chúng ta hôm nay khi đọc lại bài thơ này, và khi nghe tin Hoàng Cầm đi về cõi khác hôm 6.5.2010 :

Vì sao Thơ không còn hồn nhiên tỏa vào lòng dân tộc như khi ta được đọc “Đèo Cả”, “Màu Tím Hoa Sim” của Hữu Loan, “Tây Tiến” của Quang Dũng, “Bên Kia Sông Đuống” của Hoàng Cầm… kể từ năm 1950  - năm nhà cầm quyền Việt Minh áp dụng đường lối sắt đá Cộng sản Mao-ít qua cuộc “rèn cán chỉnh quân” , “phê và tự phê”, “cải cách ruộng đất”…; kể từ ngày 30.4.1975  - ngày bộ đội Bắc Việt xích hóa miền Nam.

Thi Vũ

05/2010

BÊN KIA SÔNG ĐUỐNG

Hoàng Cầm

Em ơi buồn làm chi

Anh đưa em về bên kia sông Đuống

Ngày xưa cát trắng phẳng lì

Sông Đuống trôi đi

Một giòng lấp lánh

Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ

Xanh xanh bãi mía bờ dâu

Ngô khoai biêng biếc

Đứng bên này sông sao nhớ tiếc

Sao xót xa như rụng bàn tày

Bên kia sông Đuống

Quê hương ta lúa nếp thơm nồng

Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong

Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp

Quê hương ta từ ngày khủng khiếp

Giặc kéo lên ngùn ngụt lửa hung tàn

Ruộng ta khô, nhà ta cháy

Chó ngộ một đàn

Lưỡi dài lê sắc máu

Kiệt cùng ngõ thẳm bờ hoang

Mẹ con đàn lợn âm dương

Chia lìa đôi ngả

Đám cưới chuột đang tưng bừng rộn rã

Bây giờ tan tát về đâu ?

Ai về bên kia sông Đuống

Cho ta gửi tấm the đen

Mấy trăm năm ước hẹn tình duyên

Tiếng trống hội làng giục giã

Trên núi Thiên Thai

Trong chùa Bút Tháp

Giữa huyện Lang tài

Gửi về may áo cho ai

Chuông chùa văng vẳng nay người ở đâu ?

Những nàng môi cắn chỉ quết trầu

Những cụ già phơ phơ tóc trắng

Những em sột soạt quần nâu

Bây giờ đi đâu về đâu ?

Ai về bên kia sông Đuống

Có nhớ từng khuôn mặt búp sen

Những cô hàng xén răng đen

Cười như mùa thu tỏa nắng

Chợ Hồ, chợ Sủi người đua chen

Bãi Tràm chỉ, người giăng tơ nghẽn lối

Những nàng dệt sợi

Đi bán lụa màu

Những người thợ nhuộm

Đông tỉnh, Huê cầu

Bây giờ đi đâu về đâu ?

Bên kia sông Đuống

Mẹ già nua còm cõi gánh hàng rong

Dăm miếng cau khô, mấy lọ phẩm hồng

Vài thếp giấy dầm hoen sương buổi sớm

Chợt lũ qủy mắt xanh trừng trợn

Xì xồ cướp bóc

Tan phiên chợ nghèo

Lá đa lác đác trước lều

Vài ba vết máu loang chiều mùa đông

Chưa bán được một đồng

Mẹ già lại quẩy gánh hàng rong

Bước cao thấp trên bờ tre hun hút

Có con cò trắng bay vùn vụt

Lướt ngang giòng sông Đuống về đâu ?

Mẹ ta lòng đói dạ sầu

Đường trơn mưa lạnh mái đầu bạc phơ

Bên kia sông Đuống

Ta có đàn con thơ

Ngày tranh nhau một bác cháo ngô

Đêm líu ríu chui gầm giường tránh đạn

Lấy mẹt quây tròn

Tưởng làm tổ ấm

Trong giấc thơ ngây tiếng súng dồn tựa sấm

Ú ớ cơn mê thon thót giật mình

Bóng giặc giày vò những nét môi xinh

Đã có đất này chép tội

Chúng ta không biết nguôi hờn

Đêm buông xuống giòng sông Đuống

Bộ đội bên kia đã trở về

Hé một cánh liếp

Con vào đây bốn phía tường che

Con bắt đầu xuất kích

Trại giặc bắt đầu run trong sương

Dao lóe giữa chợ

Gậy lùa cuối thôn

Lúa chín vàng hoe giặc mất hồn

Ăn không ngon

Ngủ không yên

Đứng không vững

Chúng mày phát điên

Quay cuồng như xéo trên đống lửa

Mà cánh đồng ta còn chan chứa

Bao nhiêu nắng đẹp mùa xuân

Gió đưa tiếng hát về gần

Thợ cấy đánh giặc quân dân cày bừa

Tiếng bà ru cháu buổi trưa

Chang chang nắng hạ võng đưa rầu rầu

- « Ạ ơi, cha con chết trận từ lâu

Con càng khôn lớn càng sâu mối thù »

Tiếng em cắt cỏ hôm xưa

Hiu hiu gió rét mịt mù mưa bay :

- « Thân ta hoen ố vì mày

Hờn ta cùng với đất này dài lâu ».

- Em ơi, đừng hát nữa lòng anh đau

Mẹ ơi, đừng hát nữa dạ con sầu

Cánh đồng im phăng phắc

Để con đi giết giặc

Lấy máu nó rửa thù này

Lấy súng nó cầm trong tay

Mỗi đêm một lần mở hội

Trong lòng con chim múa hoa cười

Vì nắng sắp lên rồi

Chân trời đã tỏ

Sông Đuống cuồn cuộn trôi

Để nó cuốn phăng ra bể

Bao nhiêu đồn giặc tơi bời

Bao nhiêu nước mắt

Bao nhiêu mồ hôi

Để con lấy lại

Bao nhiêu cuộc đời

Bao giờ về lại bên kia sông Đuống

Anh lại tìm em

Em mặc yếm trắng

Em thắt lụa hồng

Em đi trẩy hội non sông

Cười mê ánh sáng muôn lòng xuân xanh.

Hoàng Cầm

1948

http://www.gio-o.com/ThiVu.html

© gio- o.com 2010