Thi Vũ


Đường về lại York


tạp ghi


Tiếng rúc bồ câu đánh thức tôi. Từ căn pḥng nhỏ lầu một ở đường Dewsbury số 1A nh́n qua khung cửa sổ thấy hàng thành quách xây từ thời Trung cổ dưới nắng, bỗng hiện lên hoàng thành Huế những năm thơ dại. Ngày rời B́nh Định về Huế sống, tôi ở ngoại thành, cũng trên căn lầu một đường Paul Bert, nh́n qua một dải sân sau, qua hồ sen, thấy tường thành sửng dựng. Bóng chiều rớt xuống những vạt nhớ vàng nhạt hắt hiu thưở vua chúa làm nô lệ. Thỉnh thoảng bạn bè ở sát thành nội lên đấy réo gọi tên tôi. Hai bên nói chuyện bằng âm vang cộc lốc. Những buổi trưa oi ả, sen tàn, vắng vẻ, tiếng Trần Mạnh Ḥa trầm ấm ngâm những câu thơ buồn hiu Gió rủ cành đi ngàn liễu khóc / Sông đùa lạnh tới bóng trăng run / Thuyền ai đậu bến sông trăng đó / Có chở trăng về kịp tối nay… Bây giờ Ḥa ở đâu ?

Bây giờ tôi nằm trong căn nhà ở sát nội thành York mà Pen sắp bán sau khi mẹ qua đời. Tiếng du khách bước trên bờ thành chiếu lên nền trời xanh những di động âm thanh. Tôi thả vào đó cḥm mây trắng tôi mang từ Huế quá nửa thế kỷ lưu lạc. Mường tượng trời cũng là sông trôi đưa ḍng kư ức đến xa băi thiên hà.

Bốn mươi lăm năm trước tôi đến đây trong chuyến thuyết tŕnh qua các thành phố Luân Đôn, Bradford, Hull đến York. Nơi tôi gặp Pen lần đầu. Người thiếu nữ e thẹn, đỏ mặt sau mỗi câu nói. Nàng hỏi tôi, em có thể giúp ǵ cho Việt Nam ? Tôi đă trả lời như thế nào, mà nàng bỏ đại học, bỏ gia đ́nh, dấn thân vào hành tŕnh Việt Nam khôn dứt, cắn đứt nửa thế kỷ như ăn quả táo thơm.

Đêm đó cô Joyce Blake, người tổ chức buổi thuyết tŕnh, đưa tôi về tá túc ở học xá Mount School, nơi cô làm hiệu trưởng. Vừa đưa chân vào chăn, tôi giật bắn người nhảy khỏi giường hoảng hốt. Một vật ǵ nóng ấm như chạm phải thú vật. Lật mền thấy bọc cao su chứa nước nóng xông ấm, người Pháp gọi tên bouillotte, một loại lồng ấp không bằng than hồng mà bằng nước sôi. Hoàn hồn trong niềm ân cảm kẻ tha hương được nhân loại ân cần.

Sáng c̣n mơ màng trong chăn ấm, bỗng nghe tiếng gơ cửa. Lại hồi hộp pha phần xấu hổ, v́ chưa ăn mặc tươm tất. Nhưng không, đó là tục lệ người Anh. Nghệ thuật bà chủ nhà ở Vương quốc Anh là biết lúc nào khách vừa chợp mắt, c̣n mơ mơ màng màng, để mang chén trà sữa nóng đầu ngày. Rồi kín đáo khép cửa rời bước.

Đúng vào lúc tôi sắp tỉnh ban mai, cô Blake mang tách trà sữa nóng lót dạ. Uống từng ngụm nhỏ bùi ngùi đất nước. Đất nước quê hương chỉ có chè truồi, chè vối, trà tàu… Làm chi có trà đen pha sữa ? Có đấy. Những ai sống thời tản cư khoảng năm 46, 47, khi quân Pháp trở lại chiếm đóng, chợ búa bỗng xuất hiện những thực phẩm đóng lon, đóng hộp của lính Pháp bán ra. Đặc biệt có hộp lương khô / ration vuông vức bằng nhôm sơn màu lục sẫm do Mỹ viện trợ cho quân đội Pháp. Trong chứa mấy viên thuốc dùng bỏ vào nước chưa tinh sạch lọc độc, lon thịt hộp spam hay corned beef, và ǵ nữa tôi quên. Spam, món thịt heo đóng hộp thời đệ nhị thế chiến cho những người cơ nhỡ bần hàn, ăn đến ngấy miệng. Nay spam mang nghĩa rác rến trong ngôn ngữ tin học. Riêng có hộp trà bột trộn sữa h́nh tṛn màu nhũ kim. Món tôi ưa thích. Pha nước sôi, màu trà đen quến sữa ngà ngà, ngọt dọng, thơm lửng. Lâu lắm t́m măi không ra mùi vị thuộc địa này. Trà đen Lipton ngày nay không có loại nào mang hương vị Orange Pekoe cut black tea ấy.

Nâng niu tách trà, uống vào từng ngụm thơ ấu, ngó ra thảm cỏ xanh ngút tới chân tường đầy bao khóm hồng rực rỡ trong khu vườn học xá Mount School. Xưa chỉ có Đà Lạt mới lắm hoa hồng. Ở đấy có cả con đường mang tên hoa hồng, Rue des Rosiers. York là thành phố của hoa Hồng trắng. Thời xưa một trận giặc hoa hồng đă xẩy ra nơi đây. Hoa Hồng trắng thành phố York đánh hoa Hồng đỏ thành phố Lancaster. Người ta không chết v́ lá cờ như ở quê tôi. Người ta chết v́ hoa hồng. Chiến tranh vốn vô nghĩa, xuẩn động. Song chết v́ hoa hồng vẫn có chi hơn chết v́ lá cờ vô nghĩa, dù người ta đặt vào đấy tràn đầy ư nghĩa. Chết là hết một giai kỳ. Cái chết bao giờ cũng là cái chết của người khác, không phải của ḿnh, nên ít ai đau cái chết để bớt hằn học với đời.

Từ khóm hồng học xá Mount School bay ra một bầy nữ sinh líu lo, ríu rít như chim. Hóa ra ḿnh đang ở trường Đồng Khánh nhưng tại cố đô York. Thuở nhỏ tôi mê tiếng Anh nhờ có hai vị thầy dạy giỏi, sinh động và hấp dẫn. Ở Khải Định là thầy Thu Lương, một trưởng Hướng đạo, ông oánh tù t́ với học sinh để học chữ số one, two, three. Ở Yersin là một cô giáo người Anh vui tính, cười tươi như cánh hồng cách xa phiền muộn. Cô xem học tṛ tựa bè bạn, hay lôi tôi về nhà đăi trà và bánh biscuits. Nhớ măi hàm răng cô trắng với nụ cười giăng tới chân trời.

Sau buổi thuyết tŕnh tối hôm qua, cô Blake cho uống trà đen pha sữa chưa thấy ở Pháp. Pháp là cà phê đen và rượu đỏ. Anh quốc là bánh ngọt và trà đen. Tôi ngạc nhiên khi cô đưa mời chén đường cát và gừng bột. Xa nước đă lâu, gặp chi từa tựa nơi quê nhà tôi đều xúc cảm. Đường cát mía ở Anh, mùi gừng xa ngái không có ở Pháp, cũng là mùi vị quê hương. Mấy chục năm trước qua vùng Andalousie bên Tây Ban Nha nh́n hoa cẩn đỏ, khóm trúc, hương hoa lài thơm phức ngày đêm, tưởng chừng như ḿnh c̣n đứng nơi quê nhà. Hồi mới tới Pháp tôi đi mua chanh, ông tây đưa một quả vàng sù ś như hạnh. Tôi phản đối nói tôi muốn chanh / citron cơ. Ông tây quả quyết đây là citron, và nặng giọng c’est comme çà ! Dù tả thế nào quả chanh xanh xứ Việt ông chẳng cần biết. Qua ánh mắt ông nh́n tôi như thằng gàn dở. Gần đây trong chuyến bay sang Hoa Thịnh Đốn, cô tiếp viên hỏi tôi muốn uống ǵ. Lần nào tôi cũng tea with lemon, trà chanh. Lần nào cũng trót lọt. Nhưng hôm đó cô bảo không có lemon, chỉ có lime thôi. Định khước từ, nhưng tính mạo hiểm ưa thử, tôi ừ. Hóa ra cô không có quả chanh vàng mà chỉ có trái chanh xanh. Lại trở về đất nước quê xa. Em đi gịng tóc chảy nhanh / Một vườn sương khóc lá chanh thơm hoài. Hồi tôi đăng hai câu thơ này trên báo Văn ở Saigon, Bùi Giáng viết thư hỏi lá chanh có c̣n thơm hoài không ?

Rồi cô Blake dẫn tôi đi thăm thành phố York, cố đô nước Anh, như Huế cố đô nước Việt thời Nguyễn. Qua con đường Shambles trù phú, đông nghẹt du khách, có những khoảng cô cho biết người trên tầng lầu hè này có thể bắt tay người hè phố kia good morning mỗi sáng. Người Anh lịch sự và thân t́nh quá nhỉ. Tuy thân t́nh nhưng cách biệt, kiêu sa. Đỡ cái ồn ào, ba hoa, gà trống gáy của Pháp.

Thành phố York xinh xắn, dân hiền lành, không khí tinh khôi, ngát xanh thanh thoát. Nắng vàng chưa ô nhiễm, nhẹ trong như môi phai. Những cô gái thành York đi xe đạp b́nh thản và an nhàn khắp phố, tựa nơn mây cạnh gịng Hương cũ. Pen hay kể tôi nghe tối hôm đó, bốn mươi lăm năm trước, mẹ bắt ở nhà học bài thi. Nhưng chẳng nói chẳng rằng, Pen rón rén rời nhà cưỡi xe đạp ra đi. Đạp thẳng đến hội trường thành phố nghe cái tên lạ hoắc thuyết tŕnh. Trời hay người sắp đặt để chúng tôi gặp nhau rồi từ đó đồng hành trên trái đất ? Song nếu trời cũng là người và người là trời th́ sao ? Tôi vẫn tin người khái niệm ra trời, nhờ thế trời thác sinh. Người không là h́nh ảnh của thượng đế, mà thượng đế chính là h́nh ảnh Con Người. Nên câu hỏi kỳ bí kia là thứ kỳ bí quẩn quanh trong vùng chiến tranh khái niệm. Sự thật đời người cứ hiện măi ra như lá xanh, hoa thắm, môi cười. Người vẫn cứ gặp người trên muôn trùng xa cách. Nếu người c̣n thiết tha người.

Mùa xuân đến, hoa rộ trên những tầng màu giú tự cây khô. Cái chết sống lại. Hoa là sự tụng ca của đất và người. Nhiên hậu xưa nay chưa ai thù ghét hoa. Thế nhưng ít ai nhớ rằng hoa là bộ phận sinh nở của cây. Cùng là bộ phận sinh nở, sao loài người Đông Tây thống nhất nhau cấm kỵ khi đề cập tới bộ sinh nở người phụ nữ ? Người ta dùng tên bộ sinh nở nam hay nữ để thả tục, chửi bới nhau. Đến khi viết, cũng chỉ dám đánh ba chấm sau chữ đầu. Thế là khinh miệt ? lờm tởm ? xấu xa xấu xí ? Lạ nhỉ. Tránh danh xưng nó, nhưng lại vùi thân vào nó để sống, để từ nó mở mắt chào đời.

Duy loài hoa không bị hệ lụy của đời mà c̣n được tụng ca qua thơ văn, nhạc hát. Hoa làm cho đời diệu vợi, người thêm hiền ḥa. Có chi bất nhẫn, và bất b́nh đẳng nơi trí óc loài người về hai bộ sinh nở, hai bộ sinh dục kia. Luân lư chăng ? Luân lư, thứ khái niệm khoanh vùng, quẩn quanh lâm chiến, nhử người ra khỏi cuộc luân sinh vạm vỡ. Luân lư là cái lư chạy quanh chuồng, cắt bỏ tự do người.

Hoa sen có phải là quốc hoa thanh cao đất Việt không, mà có cả bài ca dao truyền miệng nhiều đời Trong đầm ǵ đẹp bằng sen / Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng / Nhị vàng bông trắng lá xanh / Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn. Kiểu cách quân tử tàu với tiểu nhân của các cụ đồ nho.

Khiến nhà thơ Phùng Quán nổi giận đ̣i đuổi một câu ra khỏi nền ca dao Việt Nam. Đó là câu Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn. Phùng Quán bảo : Sao mà nó vô ơn thế. V́ đâu mà nó có Nhị vàng bông trắng lá xanh ? Nó ăn những thứ bùn ấy mà được vậy. Tại sao nó quay ngoắt lại chê bai Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn ? Không có cái hôi tanh kia th́ nó lấy đâu ra bông trắng lá xanh ấy ?

Lư luận Quán vừa chín tới nơi tinh thần bất nhị. Nhưng c̣n dấu vết dỗi hờn làm cho anh chưa hoàn toàn phi nhị nguyên. Phải chăng v́ cái chế độ dối gạt, giết người và thảm sát người trí thức, người tài năng ? Kháng chiến kêu gọi toàn dân chết cho đất nước. Dân nghe lời hăng hái hiến dâng máu thịt. Thành công xong bỗng quay ra hăm hại, giết những ai không chịu suy nghĩ như ḿnh. Gợi hứng cho Phùng Quán ra thơ :

Bùn với sen đâu phải chuyện gần / Chính là sen mọc lên từ trong đó / Gốc của sen là thăm thẳm bùn đen / Ngay cả hương thanh khiết ta đặt lên bàn thờ cúng / Cũng là xương thịt của bùn tanh / Như nhân dân / Gian truân, thầm lặng, vô danh / Đă sinh ra vĩ nhân, anh hùng, nghệ sĩ…

Niềm hờn dỗi đẩy cả thế hệ Phùng Quán vào ḷ lửa khổ hạnh. Trời xanh thấy đó hằng ngày, mây trắng bay ngang từng phút, vẫn cách biệt ngh́n năm trong đôi mắt họ chẳng c̣n nh́n. Họ chỉ thấy bất công.

Nhơ và sạch là ư niệm. Sự so sánh. Không có bùn làm sao sen nẩy ? Có bao giờ sen mọc từ không trung đâu ?

Có một lần sen nở từ đất, khi thái tử Tất Đạt Đa ra đời đi bảy bước đầu tiên trên bảy đóa sen. Nhưng đấy là biểu tượng. Từ ḷng mong con người mà sen nở.

Có một lần sen nở trên cánh tay. Nhưng đó là niêm hoa vi tiếu (1) của đóa sen huyền nhiệm nở bung một lóng sáng qua vút dăy hành tinh, khiến trần gian chuyển ngộ. Ḍng Thiền chảy xuống hạ lưu tâm can con nước mát những tiền thân sáng láng buổi sum vầy.

 Trần gian chưa cao xanh, th́ sen vẫn cứ quện bùn kết ấu, đăi ngộ bùn bằng hương thơm tinh khiết, bằng lá xanh bông trắng… màu sắc khác của bùn trên từng độ hóa thân.

Hiểu được bùn là sen. Sen là bùn. Sự yêu thương b́nh đẳng và thông tuệ mở ra trang đời mới. Củi mục thành trầm hương.

Làm chi có chuyện triệu người như một ? Tuy có thể có một người mang triệu hồn người kia. Triệu người như một đánh đổ ngoại xâm, triệu người như một tụng ca lănh tụ. Không đâu. Dàn cảnh đó. Mị đấy. Bếp núc một cuốn phim, do những đạo diễn dựa vào cơn địa chấn nhân tâm. Khiến lịch sử rùng ḿnh, nỗi rùng ḿnh của núi lửa trào phun.

Đoàn kết là sống, chia rẽ là chết một hư từ vô vọng khác. Chẳng ai đoàn kết với ai trên cơi đời này. Chẳng ai thông cảm với ai nơi cơi sống nay. Có miếng ăn chia phần, có quyền lực trao tay, đoàn kết liền cộp gót, đưa tay ngang trán, bặm miệng hô Có tôi đây, xin tuân lệnh ! Sinh ra, người lănh ngay án chung thân cô độc suốt cuộc trăm năm. Con người sinh ra một ḿnh, chết đi cũng một ḿnh. Nhưng chưa nghe ai nói mặt trời cô thân độc ảnh kia cô độc. Hóa ra cô độc là cảm thức xa hoa của những kẻ sống thừa ? Sống như sóng chồm, như núi nhón, như lá biếc, như rừng sâu, như mưa và nắng, niềm cô độc tự cô để nhóm họp bao giọng cười rang rảng.

Làm nhụt chí những ai muốn ngang dọc trời đất, hay muốn thật với chính ḿnh, người ta dùng h́nh ảnh Mănh hổ nan địch quần hồ / Cọp mạnh khó đương đầu lũ cáo. Người trung ngày nay quả khó đương đầu với chế độ bạo tàn. Nhưng h́nh ảnh trên là chuyện của loài thú. Sang loài người tùy thuộc khả năng và chí nguyện. Một đám đông xúm đánh một người th́ chỉ c̣n nước mua ḥm chôn cất. Tuy nhiên nếu người ấy biết vơ th́ sao ? Nan đề đặt ra. Nếu người ấy biết vơ và đám đông kia cũng biết vơ th́ sao ? Th́ tùy thuộc vơ công từng người. Nh́n xem cuộc đánh đấm của một đám đông biết vơ, nhào vào một cá nhân cũng biết vơ, ta thấy ra điều bí quyết. Chưa hề có sự mười người cùng đánh một lúc vào một người, mà chỉ là những cú đấm liên tục nhưng rời rạc, có trước có sau. Nghĩa là mỗi cú đánh chỉ hiện ra giữa một người với một người. Cho nên vấn đề ở nơi vơ công kẻ đối phó. Kẻ đối phó phải nhanh, thoắt, linh động, chống trả chớp nhoáng với chiêu thức cao cường ḥng giải quyết từng đợt tấn công một nhưng tới tấp. Nói cho đông, song các cuộc tấn công tập thể, người bị đánh chỉ giải quyết từng đối phương một. Ai thượng thừa kẻ đó thắng. Chẳng có ǵ cọp với cáo khi đi vào xă hội loài người trên đỉnh cao thần trí.

Muốn tách ĺa người với người, với xă hội, người ta hạ giá con người khi nói con tép chết không thúi một khúc sông. Ư nói chẳng ích chi việc hy sinh cho đại cuộc. Ẩn nhẫn mà sống như con trùn. Thế nhưng người đâu phải tép. Dấn thân, xông xáo của con người tỉnh thức biểu lộ quy luật tương sinh, hơn là lập bè kết phái tranh miếng đỉnh chung.

Hăy tự hào đi những tự hào hăo. Tự hào ra ngơ gặp anh hùng là tự hào của nhà thầu xây nghĩa địa. Dụ người vào cơi chết để cho ḿnh sống một ḿnh. Anh hùng là thứ xa xỉ của các quốc gia chưa văn minh. Nó thoát thai từ chủ nghĩa dân tộc là đầu mối chiến tranh. Sự sống mới đáng quư. Sự sống không có biên giới.

Hiểu và Thương đi các con ! Thương nhau chúng ta làm nên lịch sử ! Tiếng rao giảng của tên hề bất lực. Hiểu ǵ và thương ǵ khi tên tôi trong tim anh xa lạ đến dửng dưng nếu không là cừu hận ? Anh hăy hiểu anh trước đi, anh hăy thương anh trước đi. Anh có hiểu thương ǵ anh đâu ngoài sự tŕu níu một cái tên hờ kiêu hănh vặt ? Anh hiểu ǵ khi anh nh́n chiếc lá ? Anh hiểu ǵ khi anh nh́n khuôn mặt tôi ? Anh chỉ nh́n nhưng không thấy. V́ anh đeo đuổi ảo tượng và mộng mị trong đầu anh để tạc nắn ra tôi. Một tôi không phải của tôi v́ tôi ấy là tên nô lệ anh. Lịch sử chỉ là những lần ngộ nhận chết người. Anh muốn tái hồi ngộ nhận và tàn sát con người tự do ?

Hăy cứ cười cợt, chế diễu sự phù du ! Phù du là nếp xếp vĩnh cửu của thời gian c̣n hằn trong không gian.

Hăy cứ cười cợt bướm theo mong cầu thực dụng ! Ai biết cho bướm bỏ bao năm trường công phu nhuộm vẽ đôi cánh mỹ miều. Để làm ǵ ? Chẳng để làm ǵ cho con người lao động, con người đánh mất ngày đêm đang rút ngắn cuộc sống. Người ta bỏ hằng triệu Mỹ kim mua tranh Picasso. Song bức tranh phù du của bướm chẳng đ̣i hỏi một đồng, vẫn triển lăm trước hiên nhà, trong vườn nắng, bên những tầng hoa. Cuộc triển lăm trước hư vô và bóng khói. Cuộc triển lăm không chờ đợi người xem, mà nghệ sĩ sống từ gió, từ không trung không cánh, từ bầu trời già thắm tuổi mây.

Ôi cái loài ong bướm !

Lời trách lẳng lơ ghẹo nguyệt trêu hoa, vốn là chuyện của người. Bướm đâu dính dáng ? Bướm giúp hoa sinh sôi nẩy nở cây. Bướm là mụ đỡ cho rừng.

 

Thi Vũ

Paris, 10.6.2012


http://www.gio-o.com/ThiVu.html


-----------------------

(1) Niêm hoa vi tiếu là đưa hoa mỉm cười. Truyền thuyết kể rằng tại một pháp hội trên núi Linh Thứu, một hôm Đức Phật thay v́ thuyết giảng, chỉ đưa cao một cành hoa sen trước đại chúng. Chẳng ai hiểu ư Phật muốn nói ǵ. Riêng tôn giả Ma ha Ca Diếp chứng ngộ nên mỉm cười đáp trả. Đức Phật liền tuyên bố : « Ta có chính pháp nhăn tạng, Niết Bàn diệu tâm, thực tướng vô tướng, vi diệu pháp môn, không lập văn tự, nay phó chúc cho Ma ha Ca Diếp ». Đời sau tôn ngài Ca Diếp là sơ tổ Thiền tông Thiên trúc. Thiền tông, Nhật bản gọi là Zen, thịnh hành và phát triển rực rỡ bên Trung quốc từ thời Đường, Tống, rồi truyền sang Nhật, Việt Nam, Triều Tiên. Thiền không dùng văn tự, chủ yếu tâm truyền tâm vấn đề giác ngộ và chân lư.

 

© gio-o.com 2012