Đặng Thế Kiệt
Bùi Giáng và một mối tình
thơ
tản mạn
Vỗ
Về
Ta
đứng lại bên này chờ đợi
Ồ phải không? Em đó phải không
Ta đếm lại từng ngón tay lẩy bẩy
Đời chúng ta là mấy trăng tròn
Ngày vui ngắn? lòng đã vơi mấy bận
Ngày vui đi? mấy bận giữa lòng ta
Đổ lây lất mưa về xuân lấm tấm
Ồ thiều quang tan biến vội sao mà
Em có khóc? ta xin em đừng khóc
Em nhìn ta? lệ chảy có vui gì
Trang phượng mở giữa nguồn em hãy đọc
Nước xuôi giòng ngàn thu hận tan đi.
Bùi Giáng
(1926-1998)
Hồi đó, vào khoảng những năm 1999-2004, tôi tham gia một diễn đàn Yahoo
Groupes, có tên là Lớp Hán Việt, chuyên đề về chữ Hán và chữ Nôm. Thỉnh thoảng
cũng thảo luận lan sang thời sự hoặc thơ phú.
Một hôm, vào năm 2004, tôi tình cờ đọc được trên Internet bài thơ "Vỗ về"
ghi trên, thấy rất hay, nên đưa lên diễn đàn cho mọi người thưởng thức. Bài thơ
rất giản dị, lời thơ cảm động.
Nhưng
có hai câu cuối mông lung ẩn mật lạ kì.
Trong diễn đàn có anh Frank Phạm Hải cũng lên tiếng mổ xẻ phân tích, nhưng thật
ra chỉ giả thuyết mơ hồ.
Chợt có một mail của Thi Vũ gởi lên làm tôi hết sức bất ngờ, — vì tôi biết nhà
thơ Thi Vũ chính là Võ Văn Ái, chủ nhiệm tạp chí Quê Mẹ, mà sao lại lên đây bàn
luận chi mô.
Xin mời đọc bài viết của Thi Vũ trước đã.
(Trích thư Thi Vũ-Võ Văn Ái) :
“Ðôi
lời riêng gửi hai Vị yêu thích thơ Bùi Giáng : Ðặng Thế Kiệt và Phạm Hải.
Vừa đây đọc mấy lời trao đổi giữa hai vị về bài thơ Vỗ Về của Bùi Giáng,
tôi lưu ý và cảm động mối tình thơ của hai vị đối với thi hào Bùi Giáng.
Với
2 câu cuối đưa ra bàn thảo :
Trang phượng mở giữa nguồn em hãy đọc
Nước xuôi giòng ngàn thu hận tan đi
Ông Phạm Hải và nhiều vị cùng cố công tìm hiểu ý nghĩa thâm sâu của hai câu ấy.
Tấm nhiệt thành với thơ của quý vị thật trang trọng.
Tuy nhiên, muốn tiếp cận thơ Bùi Giáng, cần hai yếu tố :
1. Suy tỏ nguồn triết học đang ám ảnh Bùi Giáng, và, người ông đang yêu thời sáng
tác bài thơ, để nắm bắt ngữ nghĩa thơ Bùi Giáng. Bùi Giáng suy luận triết học
không đơn tuyến, và tình yêu thì ông cũng say đắm lắm người. Dù "yêu
nhiều nhưng chẳng được bao nhiêu". Bởi đa số người đẹp trong đời yêu
thơ, nhưng không lấy chồng thi sĩ ;
2. Ði vào thơ như con người hòa đồng cùng vũ trụ. Xem tranh Tàu, ắt hiểu cách
con người len vào chốn thái không. Nên sống thơ. Chớ "hiểu" thơ. Khi
ta nhìn ngọn lá non lúc xuân tới, khi ta ngắm một đóa hoa mỹ miều, hay khi chiêm
ngưỡng gương mặt người ta yêu... ta "hiểu" gì ? Chẳng hiểu gì rốt. Dù
lòng cứ mưng lên một niềm sống thiết tha, yêu mến. Thơ cũng vậy. Thơ để cho ta
sống, làm ta sống, chuyển hóa ta. Bởi vậy tôi muốn tiếp cận thơ hơn là hiểu thơ.
Có thể hiểu thơ cách quy phạm trường ốc.
Nhưng cách thông thái ấy lắm khi giết mất thơ. Chữ "hiểu" trong tiếng Pháp gọi là comprendre, tiếng Anh understand, tiếng Ðức verstehen, v.v. Các chữ ấy từ nguyên khôi là với lấy, nắm bắt (prendre avec), đứng nhìn từ trên, từ dưới, từ xa để sát lại ôm chầm vào lòng (under-stand, ver-stehen).
Yếu tố thứ hai nhằm tiếp cận bài Vỗ Về của Bùi Giáng xin dành để cho kinh nghiệm riêng của mỗi người đọc. Mỗi phát kiến, mỗi cách hiểu là một hành trình nắm bắt thơ, nắm bắt lối sống trên cái sống nhàm, sống mòn nơi cõi vong thân.
Ở
yếu tố một, cần biết thời gian Bùi Giáng sáng tác bài Vỗ Về, in trong tập
Mưa Nguồn, xuất bản tại Saigon năm 1962, là thời Bùi Giáng yêu (hờ) một
hoa hậu của Miền Nam thời đó, có tên Thu Trang. Sau người này đi Pháp lấy chồng
Pháp. Vì vậy nhiều bài thơ của Bùi Giáng có dấu vết của "thu", của
"trang", mà 2 câu được trao qua đổi lại trong mấy ngày qua còn lưu dấu
:
Trang phượng mở giữa nguồn em hãy đọc
Nước xuôi giòng ngàn thu hận tan đi
Trong
tập Mưa Nguồn có cả bài mang tựa đề "Xuân Thu Trang Phượng",
đây đó còn những câu thơ ghi vết "Thu" ghi vết "Trang"
một thời thi sĩ mở lòng nơi cõi trống vắng :
Ta về mở mắt nhìn xem
Trang mờ em vẫn là em Thu đầu
(Thưa em Sài Gòn)
Trời Tây phương tuyết phai nhòa
Tấm thu bỏ lạnh bên tà áo bay
...
Mai kia cỏ héo đầu ghềnh
Ngó sang trời lạ thấy mình mất thu
(Người Hải ngoại)
Người đi bỏ lại giữa người
Tiếng vang ngần ấy rạc rời vọng âm
Trang hồng trang sử lịch trang
Thu hồi viễn vọng vô ngần nghiệt ma
(Tặng bạn)
Tạ từ tháng chạp quay nghiêng
Âm trang sử lịch thu triền miên trôi
(Mắt buồn)
Em về rắc cỏ tháng ba
Xuống trang hồng hạnh thu già in rêu
(Phượng)
Vân vân và vân vân.
Nhưng nói như trên không có nghĩa là thơ Bùi Giáng ngưng đọng nơi mối khóc sầu
cho một cái tên đi qua đời ông trong một giai đoạn nào đó. Vì nói như thế là phụ
ông rồi. Từ ngữ, người, ý tưởng... tất cả chỉ lá cái cớ cho thi nhân bộc lộ, vén
mở (Unverborgenheit theo nghĩa của Heidegger) một chân trời từ đôi mắt anh nhi.
Thi Vũ
email: Saturday 24, April 2004
Bài viết hay quá. Đọc xong tức khắc nắm trọn bài thơ Vỗ Về. Đồng thời khám
phá một mối tình thơ mộng không cùng.
Hơn thế nữa, đây chính là một Tuyên ngôn về Thơ của Thi Vũ.
Tạm thời, trong khuôn khổ đề tài ở đây (về bài thơ Vỗ về), xin chỉ nói
thêm đôi điều thú vị về nhà thơ lạ lùng có một không hai của Việt Nam là Bùi Giáng.
Trước đây, tôi đã đọc qua vài cuốn sách của Bùi Giáng, lâu lâu bắt gặp ông đùa
cợt với Marilyn Monroe, Brigitte Bardot, nữ nghệ sĩ Kim Cương, ca sĩ Thanh Thúy,
ca sĩ Hà Thanh..., nghĩ ông chỉ tàng tàng chút chơi.
Đọc xong bài viết của Thi Vũ, tôi nhớ ngay đến cuốn Đi vào cõi thơ của Bùi
Giáng, mua được nhiều năm trước đó — và hình như có duyên nợ với câu chuyện nhắc
đến hôm nay.
Vào khoảng những năm 1979-1980, tôi lang thang ở khu Xóm Học Quartier Latin,
rue de la Huchette, con hẻm nối liền trạm métro Boulevard Saint-Michel và Nhà
thờ Notre-Dame trên sông Seine. Chợt gặp một tiệm nhỏ lụp xụp bán sách tiếng Việt.
Vào xem, thấy vài quyển sách rất xưa, như Hán Việt Từ Điển của Đào Duy
Anh, như Hán Việt Tự Điển của Thiều Chửu, chẳng hạn.
Ngoài ra, tôi còn để ý đến một tập mỏng nhan đề Đi vào cõi thơ.
Rõ ràng đây là một cuốn sách cũ ai đã đem bán lại cho nhà sách (livre d’occasion).
divaocoitho-buigiang-bia-1-4.jpg
divaocoitho-buigiang-thutrang.jpg
Vậy là cô Thu Trang đây rồi.
Tôi tò mò tìm hiểu thêm về nhân vật Thu Trang này.
Đây là một trang Wikipedia với khá nhiều chi tiết tương ứng với bài viết trên
của Thi Vũ:
https://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%B4ng_Th%E1%BB%8B_Ngh%C4%A9a
trích
dẫn:
Công Thị Nghĩa (sinh năm 1932), hay còn gọi là Hoa hậu Thu Trang, là một
điệp viên, nhà báo, và là Hoa hậu đầu tiên của Việt Nam. Bà từng là thành viên
đoàn chủ tịch Hội Người Việt Nam tại Pháp, nguyên tổng thư ký Hội Khoa học xã
hội của Hội Người Việt Nam tại Pháp. Bà còn được biết đến với một vai trò khác
là tiến sĩ sử học.
Facebook 2023/04/02
https://m.youtube.com/watch?v=8rmhEbV2wtc
Một hôm, vào dịp đó (2004), đọc phụ bản cuối tuần chuyên về văn chương báo Le Monde, tôi gặp đúng một bài viết kí tên Flora, dịch bài thơ Vỗ Về sang tiếng Pháp như sau:
Traduction libre de Flora
Consolation
Ici, je t'attends, debout, de ce côté
Oh, c'est toi ? Est-ce bien toi.
Je compte sur mes doigts tremblants
A combien de pleines lunes se résume votre vie à nous ?
Les jours heureux sont courts ?
Combien de fois pour l'âme
Les
jours heureux sont partis ?
L'âme compte pour combien
Ici, le printemps arrive avec une petite pluie, aux vents
Les rayons de soleil disparaissent, mais pourquoi
Pleures-tu ? Je te prie, ne pleure pas chérie
Me regardes-tu ? Les larmes ne peuvent pas apporter de joie
A la sources des flamboyants, voici des pages ouvertes, tu peux les lire mon
ange
Le cœur d'eau des milliers d'automnes va emmener et diluer
Tes peines, mes peines, nos peines.
Flora.
Phụ lục
Sau khi viết bài trên (2023-02-22), tìm hiểu thêm về Thu Trang trên mạng Internet, không ngờ đã có khá nhiều tài liệu phổ biến từ 10 năm nay (2012-2022).
Truy cập trên Google trong 2 ngày (2023-04-03 và 2023-04-04), chúng tôi đã xem được 14 trang web sau đây:
(1) https://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%B4ng_Th%E1%BB%8B_Ngh%C4%A9a
(2) https://baophapluat.vn/doi-thang-tram-cua-hoa-hau-dau-tien-nuoc-viet-post386492.html
Đời thăng trầm của Hoa hậu đầu tiên nước Việt
Thứ Năm 25/03/2021 05:00 (GMT+7)
Hoa hậu đầu tiên của Việt Nam: Từng làm điệp viên, bị thực dân Pháp bắt giữ là ai?
Danviet.vn, Thứ tư, ngày 02/06/2021 - 07:13
THIÊN YẾT, 08:32 19/03/2021
(5) https://vnexpress.net/cuoc-doi-hoa-hau-dau-tien-tai-viet-nam-2562568.html
Đời sốngTổ ấmThứ năm, 28/3/2013, 09:42 (GMT+7)
Cuộc đời hoa hậu đầu tiên tại Việt Nam
(6) https://www.youtube.com/watch?v=IIjfaKeof6U
Tiểu sử hoa hậu THU TRANG - Cuộc đời chìm nổi của Hoa hậu đầu tiên tại Việt Nam
1,011 views Premiered on 13 May 2022 #tieusu #thutrang
(7) https://vietnamnet.vn/chuyen-it-biet-ve-hoa-hau-viet-nam-dau-tien-57726.html
GIẢI TRÍ 26/01/2012 13:03 (GMT+07:00)
(8) https://www.ugvf.org/vi/ai-la-hoa-hau-dau-tien-cua-viet-nam-va-bay-gio-ra-sao/
Union Générale des Vietnamiens de France
AI LÀ HOA HẬU ĐẦU TIÊN CỦA VIỆT NAM VÀ BÂY GIỜ RA SAO ?
19 THÁNG CHÍN 2021 14 h 16 min 00 3557 Views
SHARE
Trần Thị Hảo
Paris, tháng 1 năm 2019.
PS. Năm 2020, chồng bà, một người tận tụy, yêu vợ thương con hết lòng, đã rời cõi tạm, xa bà và các con mãi mãi. Bây giờ, bà lại rơi vào trạng thái nhớ nhớ quên quên….
Hao Tran, ngày 14/09/2021
(9) http://www.atabook.com/kien-thuc-pho-thong/thu-trang-cong-thi-nghia
Trang Chủ KIẾN THỨC PHỔ THÔNG Tác giả - Tác phẩm Thu Trang (Công Thị Nghĩa)
Cập nhật lần cuối vào ngày 27/12/2022
Atabook.com - Truyền bá tri thức.
Tác phẩm Thu Trang (Công Thị Nghĩa)
(10) https://arttimes.vn/san-khau-dien-anh/hoa-hau-diep-vien-thu-trang-cong-thi-nghia-c17a4607.html
Hoa hậu, điệp viên Thu Trang (Công Thị Nghĩa)
10-09-2021 15:08
(11) https://zingnews.vn/chuyen-hoa-hau-dau-tien-tai-viet-nam-va-nha-tho-dien-bui-giang-post1330781.html
Chuyện hoa hậu đầu tiên tại Việt Nam và 'nhà thơ điên' Bùi ...
zingnews.vn
https://zingnews.vn › Xuất bản
4 juil. 2022
(12) https://thuonghieuvang.net.vn/Print/887379.aspx
thuonghieuvang-Tien-si-su-hoc-Thu-Trang-Hoa-hau-dau-tien-cua-Viet-Nam-1.jpg
thuonghieuvang-Tien-si-su-hoc-Thu-Trang-Hoa-hau-dau-tien-cua-Viet-Nam-2.jpg
(13) https://nhacxua.vn/cuoc-doi-song-gio-cua-thu-trang-hoa-hau-dau-tien-cua-viet-nam-sau-1954/
Cuộc đời sóng gió của Thu Trang - Hoa hậu đầu tiên ...
2020/11/25 in Saigon xưa
(14) https://www.tiktok.com/@bicanthongthai/video/7158815446144191771
Các bài viết và hình ảnh phổ biến rất giống nhau, gần như đều sao chép lại từ một kho tài liệu gốc ở đâu chưa rõ.
Nói chung là kể lại với khá nhiều chi tiết gần một đời người của bà Công Thị Nghĩa (sinh năm 1932): từ khi còn là một thiếu nữ lao mình vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, bị tù tội, được thả ra, thành kí giả, rồi được bầu làm hoa hậu đầu tiên năm 1957 dưới thời Việt Nam Cộng Hòa, đóng phim (Chúng Tôi Muốn Sống và Lục Vân Tiên), sang Pháp năm 1961, học thành tiến sĩ sử học 1978, cưới chồng Pháp là bác sĩ nha khoa Gaspard, viết sách, làm thơ, hoạt động trong Hội người Việt Nam tại Pháp (thuộc quyền cộng sản Hà Nội), sống ở vùng Paris cho đến bây giờ, đã từng về Việt Nam dạy học (Đại học Duy Tân năm 2000), v.v.
Riêng về giai thoại mối tình của Bùi Giáng (1926-1998) với Thu Trang, xin trích một đoạn từ trang web https://arttimes.vn/san-khau-dien-anh/hoa-hau-diep-vien-thu-trang-cong-thi-nghia-c17a4607.html
(4 juillet 2022):
"Có một chuyện tình đã thành huyền thoại, ấy là khi Bùi Giáng biết Thu Trang chuẩn bị cùng con trai đi Pháp. Ông đến nhà thăm bà trong một ngày Sài Gòn mưa buồn. Thu Trang nhớ lại hành động “kỳ cục” của ông hôm đó, bà viết: “Tôi hơi ngạc nhiên để ý anh nhìn xuống nền nhà đá hoa. Cả hai im lặng, tôi muốn nói một câu gì đó để cho có chuyện. Chưa kịp thì anh cúi xuống nhặt đôi dép màu xanh lá mạ mà tôi dùng đi trong nhà, lẳng lặng mở tờ báo gói đôi dép. Rồi anh đứng lên: “Tôi về!” Bùi Giáng thân hình nhỏ thó, với bộ đồ lã tọa, dị hình, nách cắp gói dép, bước đi liêu xiêu trong chiều Sài Gòn cô tịch, dường như ông một mình “làm cả cuộc phân ly”! (Một thời để nhớ, 2010)
Hình ảnh thi sĩ Bùi Giáng trong phút chia phôi ấy cứ hằn vào tim bà vương vấn mãi trên đường tha hương."
Đặng Thế Kiệt
2023-02-22