Như Quỳnh de Prelle

tôi đi đọc thơ

tản mạn

Trong cơn bận rộn của tháng 2, tháng sinh nhật của tôi, tháng tết ở việt nam, tháng mà tôi nhận các sự kiện đọc thơ tưng bừng đến ngạc nhiên… tôi tranh thủ viết chuyện đọc thơ ở Brussels nhà tôi.

Trước tiên, tôi phải nói rằng tôi cứ đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác bởi cách đây 2 năm, khi tôi lần đầu tiên đọc tiếng việt ở đây, giữa vang vọng bạn bè quốc tế, tôi luôn ước mơ được đọc tiếng việt ở việt nam, và cũng từ đó tôi nhận ra, tôi thích đọc thơ như một phần nỗi nhớ quê hương, khi xa nhà. Ở đây, tôi giao tiếp đa phần là các ngôn ngữ khác, tiếng việt duy nhất để viết và sáng tác. Thế mà, cách đây chỉ vài tháng, gặp các bạn thơ là các nhà thơ chuyên nghiệp ở khắp nơi sống tại Brussels, tôi được mời đến đọc thơ như một ngôi sao. Ngôi sao ở đây không phải gì ghê gớm hay nổi tiếng mà bởi duy nhất, một mình tôi, lần đầu tiên họ được biết ngôn ngữ, thi ca tiếng việt qua giọng đọc của tôi, những bài thơ tôi viết và chuyển ngữ. Họ yêu thích tiếng việt từ hơi thở và tình yêu của tôi với quê hương đất mẹ. Có nhà thơ nhận ra nỗi nhớ nhà, tình yêu và nhịp điệu qua cách tôi đọc và thể hiện, dù có lúc tôi rất nhút nhát… và không có nhiều kinh nghiệm như họ, tôi cũng trẻ hơn… Với thi ca, tôi gặp được những người bạn là nhà thơ, chúng tôi yêu quý, trân trọng nhau, chia sẻ, học hỏi từ nhau. Chính vì nhiều quốc tịch khác nhau nên chúng tôi hiểu các câu chuyện khác nhau của mỗi người, mọi người yêu thương và quan tâm đến nhau, chân thành. Ở Bỉ những ai mới đến họ đều được trải nghiệm qua những lớp học cơ bản về văn hoá, lịch sử xã hội nên triết lý sống cùng nhau và các giá trị của châu âu được thấm nhuần, chưa kể các bạn toàn là những trí thức hiểu biết, có học vị cao, vị trí xã hội nhất định trước kia……

Tự do như thi ca.

Đó là không khí ở Brussels. Mọi người gặp nhau là đọc, là kể chuyện thơ, kể cả tại các sự kiện xã hội, luôn có thi ca. Trong bầu không khí ấy, tôi không khỏi bàng hoàng, hạnh phúc. Cả cuộc đời sống của tôi suốt gần 40 năm qua, có 3 việc quan trọng là học hành, làm việc và viết lách, kể cả bây giờ có gia đình, 2 em bé đang tuổi đến trường đi học tôi vẫn làm 3 việc ấy song song. Và thi ca bao trùm tôi, đời sống của tôi đến mức, ai cũng nhận ra, tại sao thơ tràn đầy trong tôi, kể cả tôi viết truyện,  kể cả khi tôi nói và tôi sống, tôi gặp mọi người.

Tự do như thi ca là vì sao. Bạn xuất hiện ở đâu, mọi người cũng chào đón, mời bạn tham gia. Kể cả chưa chuẩn bị gì nhưng nếu bạn có thơ, có giấy bút, xin mời bạn đọc và trình diễn. Bạn có thể trình diễn và đọc ở nhà, mời bạn bè đến. Bạn có thể mời bạn bè tham gia cùng bạn như một sự bình đẳng, yêu quý nhau. Tôi vô cùng choáng váng trước không khí này, liên tục các sự kiện, nhiều đến mức, tôi phải ngồi thu xếp hàng ngày, và nhân dịp mùa đông lạnh giá, tôi tạm dừng khoá học để đợi xuân sang nắng ấm hơn, hợp với sức khoẻ của tôi. Chính lúc này, tôi tranh thủ dành thời gian để làm việc và đọc nhiều hơn. Mùa đông các nghệ sỹ ở đây làm việc liên tục, tôi vô cùng háo hức, nó sẽ giúp cho việc khỏi trầm cảm thời tiết cũng như những buồn chán của tâm trạng người nghệ sỹ.

Nhiều bạn việt nam họ rất ngạc nhiên là tại sao toàn đọc tiếng việt, mà không phải tiếng pháp hay tiếng anh. Mọi người có lẽ quá quen thuộc với việc hiểu thơ theo ý nghĩa và luôn nghĩ rằng phải đọc bằng các ngôn ngữ khác mới là sự thể hiện cao cấp….mà quên đi rằng, chính ngôn ngữ mẹ đẻ, ngôn ngữ cho bạn thể hiện sự tự do cao nhất, là ngôn ngữ thi ca đẹp nhất… nếu cần hiểu nghĩa, bạn có thể tìm đọc chuyển ngữ sau đó, thậm chí đọc bằng bản dịch mà giọng bạn không hay cũng không bằng việc bạn đọc bằng tiếng mẹ đẻ của mình. Vì thế, các bạn ở đây, đa phần họ đọc bằng ngôn ngữ từ thủa nhỏ, ngôn ngữ chính của họ. Đọc và trình diễn của thi ca, chính là nhịp điệu, âm giọng và nhạc điệu chứ không phải việc đi tìm ý nghĩa…. Brussels là một thành phố quốc tế, gần 180 quốc tịch khác nhau nên việc tôn trọng văn hoá khác nhau, chia sẻ các ngôn ngữ luôn được ưu tiên số 1 tại đây. Mỗi lần đọc tôi luôn tìm các cách khác nhau, như mời một nhà thơ khác song song, tôi đọc tiếng việt và họ đọc tiếng pháp… hoặc cùng đọc song song luôn tiếng anh, có lúc đọc xong tiếng việt thì tôi mới đọc bản dịch…. Văn hoá khác biệt làm cho việc sống cùng nhau dễ chịu hơn trên nguyên tắc tôn trọng và hiểu biết, nguyên tắc vì con người.

Tôi bắt đầu nghiên cứu tìm hiểu thông tin về thi ca ở Bỉ cũng như các nước liên quan đến ngôn ngữ như Pháp và Hà Lan. Một đất nước vô cùng nhỏ bé hơn 11 triệu dân nhưng họ có một sự năng động trong các hoạt động văn hoá dành cho thi ca, nhất là vùng ngôn ngữ tiếng Hà Lan. Tôi tìm hiểu vào các site về thơ, các hiệp hội thơ, các cuộc thi thơ… Trẻ em tham gia viết thơ rất nhiều. Tôi cũng được mời tham gia một cuộc thi thơ của một tổ chức văn hoá cùng với thư viện của một thành phố khác, họ mời tôi tham gia bằng ngôn ngữ tiếng việt và bản dịch kèm theo để họ hiểu tôi viết gì…. Tôi được mời đọc thơ và có cả quà tặng. Tham gia các festival còn được cả giấy khen, ai cũng chúc mừng, mà tôi còn không hiểu tại sao được tặng như thế…. Đó là những kỷ niệm rất thú vị để thấy rằng mọi người chào đón và trân trọng rất nhiều sự xuất hiện của tôi, sự tham gia của tôi. Các nghệ sỹ và nhà thơ ở đây họ rất nhanh nhẹn, làm việc hiệu quả. Họ không phải là những người viết salon và chém gió bạt mạng, họ làm việc, làm việc. Sự đọc là trình diễn, mỗi lần xuất hiện của họ như một công việc, công việc viết lách bằng trái tim, đọc bằng trái tim. Họ quan tâm trực tiếp cảm xúc, tình cảm của họ cũng như các vấn đề xã hội, chính trị….. Tôi hiểu rằng, chính các nhà thơ, nhà văn nghệ sỹ là những người xuống đường mạnh mẽ nhất cho những cuộc biểu tình như Biến đổi khí hậu… tôi cùng tham gia với 75 nghìn người ở thủ đô vào tháng 11 vừa rồi, trong tiếng nhạc, nhịp điệu, từng bước chân của mọi tầng lớp khác nhau, cùng những gia đình, người già và trẻ em trên vai bố mẹ, em bé nằm trong nôi….

Tôi có dịp được nghe thơ ở buổi giao lưu tại nhà hát hoàng gia vào buổi trưa, rồi tại trung tâm nghệ thuật danh giá nhất ở đây….phải mua vé như đi nghe nhạc kịch, đặt online hoặc trực tiếp. Họ có các chủ đề, luôn có tiết mục đọc giữa các ngôn ngữ khác nhau. Có người đọc cả 10 trang truyện, thế mà ai cũng chịu khó nghe. Khán phòng kín mít, khán giả là nhiều đối tượng khác nhau, kể cả sinh viên và người già, người khuyết tật luôn có vị trí hàng đầu, kể cả người mù, dù chỉ để nghe và thưởng thức…. Người nghe và khán giả ở đây rất văn minh và có học thức cao, họ tôn trọng mọi người khác nhau. Chưa một chỗ nào tôi đến không có đông người, bạn thấy mọi màu da khác nhau…. kể cả người bình thường, họ quan tâm đến vấn đề họ thích, họ nghe… họ tìm hiểu cập nhật trên facebook và các thông tin quảng cáo ở các nơi công cộng như metro, các quảng trường…. Mọi người kết nối với nhau rất thân tình. Bạn tôi thấy ở đâu hay ho, đều báo cho tôi biết, mời tôi đến… Đọc xong mọi người đến cảm ơn, đến hỏi han, trao đổi. Có những sự kiện gần nhau, kín đặc tôi phải từ chối vì không đủ sức, không muốn lặp lại các bài đọc…. mỗi lần tôi đọc là đều thơ mới và khác hoàn toàn, ít khi lặp lại…. dù có bài đã in trong các tập của tôi nhưng với họ cũng là lần đầu tiên được nghe, được biết. Tôi hiểu ra, văn hoá đọc sách của họ không phải đến từ các cá nhân mua sách hay các nhà sách mà là việc đọc của họ được giới thiệu mọi nơi, mọi lúc. Họ nói không dài dòng hoa mỹ ở các cuộc gặp gỡ tác giả mà thời gian chính là đọc. Giọng đọc mỗi người , mỗi tác giả là linh hồn của tác phẩm. Tự bao giờ chúng ta tự quên chính voice của mình. Voice chính là phong cách, là linh hồn của mỗi người viết, chứ không riêng gì âm giọng theo nghĩa đen. Trong khoá học academy dành cho người viết của tôi bằng tiếng anh, họ rất chú trọng việc đọc và trình diễn giọng đọc của mỗi người. Đọc là một sự trình diễn từ trái tim, linh hồn.

Tôi đang bắt đầu với tập thơ thứ 5 song ngữ, vừa viết vừa đi đọc và sẽ cố gắng tìm xuất bản ở bỉ. Mọi chuyện như bắt đầu, một sự bắt đầu bận rộn và thú vị, nhiều bất ngờ. Tôi chỉ còn cách, chịu khó và đủ sức khoẻ để tham gia, vì ngoài việc đọc ra, tôi còn phải tự chuyển ngữ thơ của mình nữa, đó là một công đoạn mệt nhọc đối với một người mong manh như tôi…. làm việc cật lực hơn cả khi tôi làm phim, rất căng thẳng. Cứ đi rồi sẽ đến. Và cứ có khát vọng ước mơ như tôi có khát vọng đọc tiếng Việt thì bây giờ tôi đọc mê say giữa nơi này mà không phải cất cánh về Việt Nam, không phải đi đâu xa xôi mà ai cũng yêu thương, trân quý.

Đa phần mọi người ở đây đều biết việt nam là một đất nước có cảnh quan đẹp, đặc biệt chuyên thắng pháp và mỹ, với họ đó là dân tộc mạnh mẽ, và họ cảm thấy yêu mến. Nhưng tôi vẫn cho họ biết rằng, chúng tôi bị mất mát nhiều giá trị xưa cũ của một dân tộc việt cổ. Lúc đầu, mọi người tưởng tôi viết thơ theo kiểu truyền thống vì âm giọng, cách lên xuống của tiếng việt…. nhưng không phải khi họ đọc các bản dịch của tôi, họ hiểu tôi nhiều hơn qua các cuộc đối thoại, những điều tôi quan tâm, như những giá trị châu âu mà tôi muốn bảo vệ cũng là giá trị mà tôi khao khát cho dân tộc của tôi. Họ nhận ra ngôn ngữ toàn cầu, nhân loại trong các bài thơ tôi đọc với các bản dịch. Với các tác phẩm đã xuất bản ở Việt Nam và Hoa kỳ, cùng việc tham gia các hoạt động văn hoá nghệ thuật ở đây, như một sự kết nối chia sẻ vì hoà bình, một cuộc sống tốt đẹp hơn, yêu thương nhiều hơn… chúng tôi những nhà thơ đi khắp mọi nơi, mọi chốn để cùng nhau xây dựng đoàn kết, sức mạnh. Trong tháng 3, tôi được mời tham gia một festival ở một thành phố lớn khác ở Bỉ, và lời mời sang Đức đọc thơ cùng các nhà thơ bên đó cùng thời gian, tôi xin phép họ thu xếp lại, tôi có thể tham gia cùng hoặc đợi một dịp khác.

Tôi học hỏi được nhiều từ những cuộc gặp gỡ, những lần đọc khác nhau. Tôi hiểu rằng, trước một sân khấu lớn hay những khán giả khó tính hơn, tôi chuyên nghiệp hơn, tôi đọc hay hơn, xuất sắc hơn… Đó cũng là con đường tôi muốn đi nếu tiếp tục, và tôi là một nhà thơ gốc Việt, thế hệ 198x, sống tại Bỉ. Một thế hệ hoàn toàn khác, tự do và nhiều năng lượng, luôn muốn đóng góp cho các cộng đồng và chia sẻ cùng những tiếng nói khác nhau vì một thế giới nghệ thuật thi ca còn được quan tâm, vì con người và cuộc sống, thoát khỏi những khốn cùng, khủng bố…

Có người nói vì ở nơi văn minh nên họ quan tâm đến thơ ca, đó là một lý do dễ thấy nhất. Brussels có nhiều nghệ sỹ và nhà thơ từ các nơi đến như đối tượng tị nạn. Họ cũng đối diện nhiều khó khăn trong cuộc sống như có nghệ sỹ âm nhạc tôi được biết, họ đến đây chỉ 2 tháng nhưng họ tìm đến được nơi để kết nối, trình diễn và giới thiệu CD của mình, sau đó họ dần dần thích ứng quen các nhịp sống, quy trình làm việc ở đây…. không ai vì thấy mình là tị nạn mà nản lòng, chán nản. Có nhiều người không thể đoàn tụ gia đình, vượt qua những cái chết trên biển… Tôi thấy ai cũng tích cực và cố gắng, chưa kể, họ cũng đi học như tôi, biểu diễn buổi tối, và họ có thể đến từ thành phố ở ngoài Brussels và đi lại bằng tàu, hoặc bus…Những người đó dù được giúp đỡ và nhiều hoạt động miễn phí ngay cả đi học nhưng mỗi ngày họ chỉ nhận được 1euro, vậy tại sao họ vẫn yêu thơ, sống cùng thơ, họ luôn cố gắng và thích ứng cực kỳ tốt? Tôi chưa thấy một ai thể hiện thái độ căm thù hay kỳ thị, những người tôi gặp, tôi chơii, nhiều bạn học trong các lớp khác nhau…. có những bạn họ không có điều kiện tốt, nhưng họ cực kỳ cố gắng, chịu khó…Tôi không trả lời câu hỏi này nhưng bạn đọc sẽ hiểu tại sao từ nhiều phía…. Và tất cả các nước ở Bỉ họ đều có các trung tâm văn hoá, nghệ thuật và các buổi biểu diễn hàng tháng, trong đó có các buổi giao lưu chỉ thơ là thơ, mỗi nhà thơ đọc 5-7 bài là chuyện thường. Người Việt ở bên tôi thì có hiệp hội liên minh việt bỉ gì đó, họ nói rằng đó là nơi kiếm tìm kinh doanh cho việt nam và giúp đỡ người việt nghèo ở bỉ, mà mấy ai ở bỉ còn nghèo đâu, chưa kể người việt ở bỉ còn nhiều nhà nhiều cửa…. bạn tôi mới sang, nói đi gặp nhà thơ, mà họ cười mãi, sao chị còn biết nhà thơ ở đây, họ chả biết ai và thời đại nào còn thơ ca… Đấy cứ bảo cường quốc thơ, ra ngoài mà khoe với người V là nhà thơ còn bị cười vào mặt ấy chứ. Tôi không buồn chuyện này vì quen rồi, có ở Vn mà khoe viết thơ cũng thế thôi. Nhưng một chuyện tôi vô cùng buồn bã là chúng ta không có một cộng đồng văn hoá thực sự. Bạn tôi nói, người ta sống ở nước ngoài là làm bằng này bằng kia, kinh doanh làm giàu chứ ai đọc thơ như tôi. Chưa kể là không có một dịch giả nào chuyển ngữ các tác phẩm tiếng việt sang tiếng anh, pháp hay hà lan… các ngôn ngữ phổ biến, qua các kênh chính thức phổ biến trên internet….Chúng ta không có cộng đồng này, nên không ai biết gì về văn học việt nam cả, kể cả mấy tác giả lớn đã chết. Chết rồi có đọc cũng như không, có phải thời đại đang sống đâu, nhiều người còn tưởng việt nam còn chiến tranh. Họ biết nhiều châu á qua văn chương, nghệ thuật nhưng không có việt nam, việt nam có thứ khác ai cũng biết đó là chiến tranh và ẩm thực, một sự biết đến đau thương và buồn chán.

Đây là một bài thơ tôi viết trong đêm giáng sinh, đã đăng facebook rất ngẫu hứng và có nhiều bình luận và chia sẻ nhiều nhất, chưa từng có…. vì thơ tôi vốn không phải nhiều người thích, chưa kể là đăng lên fb còn bị lườm nguýt này kia… nhưng có nhiều bạn đọc tìm đến chia sẻ rất chân thành. Tôi đọc bài thơ này song song cùng một nhà thơ khác, tất cả mọi người đều ngạc nhiên đến choáng váng, một bài thơ về cá nhân nhưng nói rất nhiều câu chuyện con người, nhân loại, một dấu ấn riêng về Việt Nam. Bản dich tiếng pháp và tiếng anh của tôi và mẹ chồng, bà là một giáo viên ngôn ngữ, một người tra cứu. Tôi luôn là người dịch đầu tiên sang tiếng anh và tiếng pháp rồi bà kiểm tra lại cho tôi, nhưng không phải mọi chữ bà sửa tôi đều đồng ý, vì tôi biết rõ tôi cần nói gì, hiểu thơ tôi nhất…. nhưng ngữ pháp của tiếng anh và tiếng pháp cho tôi rất nhiều  kinh nghiệm trong việc chuyển ngữ…. cùng những nhạy cảm về ngôn ngữ.

Đọc xong bài thơ này, tất cả mọi người đều nhớ và hỏi, Tôi là gì? Vì bài thơ luôn bắt đầu ở những khổ khác nhau là Tôi…..

Một bài thơ về chính tôi

Như Quỳnh de Prelle

Tôi ý thức về cơ thể gầy của tôi

2 xương quai xanh nhô lên trong chiếc cổ áo rộng

2 bầu vú cạn sữa phẳng lỳ

chứa đầy những cục hạch nhỏ

di tích của đất nước tôi

chiến tranh và nghèo đói

Tôi ý thức về gương mặt gầy của tôi

gương mặt của gò má cao hàm rộng

những nụ cười chất chứa nhiều đắng cay kết lại

thành những nếp nhăn V line

Tôi ý thức về đôi mắt sáng của tôi với đôi mắt kính

màu tím gắn liền cánh bướm

tôi chỉ tháo nó ra trong bóng đêm khi tôi ngủ

Có lúc tôi không thể nhìn thấy gì ngay cả lúc mặt trời sáng rực

Có lúc trong đêm trùng trùng tôi nhìn thấy những bài thơ

những ý niệm

cuộc đời

Tôi ý thức về vầng trán của tôi

ADN của mẹ

trí thông minh và cảm xúc bất ngờ

Tôi ý thức về mái tóc màu phương đông xa xôi

đếm được vài sợi bạc

tóc tôi rụng như mùa lá chết

rụng suốt quanh năm

Tôi ý thức về đôi bàn tay của tôi

gầy guộc xương khẳng khiu cứng cỏi

đôi bàn tay tôi yêu nhất

đẹp nhất

đôi bàn tay viết

đôi bàn tay nâng niu tình yêu

Tôi ý thức về giọng nói của tôi

cất lên bằng tiếng việt vang vọng

trầm bổng nhớ quê hương

Tôi ý thức về cách phát âm của tôi

và những ngôn ngữ khác

tôi nhút nhát đứng trước sân khấu

để cất lời để trình diễn

Tôi ý thức về sự nhầm lẫn của mọi người dành cho chính tôi

Tôi ý thức về sự ghét bỏ dành cho tôi

Tôi ý thức được những thị phi với tôi

Tôi ý thức thức về sự tự do của tôi

Tôi ý thức về sự tối giản của tôi

Tôi ý thức về sự ngây ngô của tôi

Tôi ý thức về chính tôi

sự tồn tại của tôi

sự gầy của tôi

sự xấu một cách tự nhiên của tôi

Tôi yêu chính tôi

cơ thể gầy guộc

đôi mắt sáng

nụ cười hiền

giọng nói trầm trầm

Tôi yêu chính tôi

những nếp nhăn

sự phẳng lỳ

sự không toàn bích

Tôi yêu chính tôi

ADN của mẹ cha

của quê hương đất nước này

của tình nhân loại bốn phương

Tôi yêu chính sự tồn tại này

Un poème sur moi-même

Như Quỳnh de Prelle và Michèle de Prelle.

Je suis consciente de mon corps maigre

2 clavicule faisant saillie dans la large encolure

2 seins sans lait maternel

poitrine remplie de petits ganglions lymphatiques

vestiges de mon pays 

de la guerre et dela pauvreté

Je suis consciente de mon visage maigre

visage aux pommettes hautes et de mâchoires larges

 aux sourires  pleins d'amertume

formant des rides

Je suis consciente de mes yeux brillants avec des lunettes

Montures de lunettes pourpres attachées aux ailes de papillon

J'enlève juste mes lunettes pendant la nuit quand je dors

Parfois, je ne vois rien même quand le soleil brille

Parfois, dans la nuit noire, je vois des poèmes

des idées

la vie

Je suis consciente de mon large front,

l’ADN de ma mère.

Il renseigne et mon inédite émotions

Je connais la couleur des lointains cheveux  orientaux

je compte quelques cheveux blancs 

mes cheveux chutent comme feuilles mortes

morte  saison toute l'année

Je suis consciente de mes mains

Les os des doigts minces sont serrés

Les mains que j'aime le plus

les plus belles

doubles mains pour écrire

des mains pour entretenir delicatement l'amour

Je suis consciente de ma voix

La poésie et la langue vietnamienne résonnent, 

lyrisme mélodieux et nostalgique

Je suis consciente de ma prononciation

et d'autres langues

Je suis timide sur scène

pour la lecture de poèmes et les spectacles

Je suis consciente de la confusion des gens pour moi-même

Je suis consciente de la haine envers moi

Je suis consciente de ma liberté

Je suis consciente de mon minimalisme

Je suis consciente de ma naïveté

Je suis consciente de moi

de mon existence

de ma maigreur

de ma méchanceté naturelle

de mon imperfection 

Je m'aime

mince maigre 

corps fragile

yeux brillants

doux sourire

voix profonde

Je m'aime

les rides

aussi 

l’ADN de mes parents 

de mon pays 

j’aime l'humanité

J'adore cette existence

Như Quỳnh de Prelle

http://www.gio-o.com/NhuQuynhDePrelle.html

© gio-o.com 2019