TẢn mẠn
Bên tách cà phê
Một Người Đă Về Tới Nhà Ḿnh
Nguyễn Xuân Thiệp
Diễm Châu
Về nhà, đó là mong ước lớn nhất, thiết tha nhất của một đời người ở chặng cuối cuộc hành tŕnh. Về nhà, vâng. Nhưng không phải ai cũng thực hiện được điều mơ ước đó. Có thể chỉ một số ít những người ở trong nước bây giờ mới hy vọng về lại được ngôi nhà xưa. C̣n với chúng ta những người biệt xứ th́ c̣n nhà đâu nữa mà về. Ở bên kia một con sông, ở bên kia một cánh đồng hay biển rộng, chỗ đó là nhà của ta thuở xưa phải không. H́nh như là vậy. Nhưng làm sao về được.
Nguyễn cũng như bao bạn bè khác cũng đă từng có một mái nhà ở những năm tháng ấy, bên kia biển sóng. Ngôi nhà đó ở Vương Phủ Vỹ Dạ, nơi có những cây bàng, mái ngói, hàng tre, hàng sầu đông, cây bưởi, và bờ ao xanh. Nhưng tất cả đă không c̣n dấu vết. Trần Vàng Sao hiện ở thôn Vỹ, và cả Đinh Cường lần về thăm gần nhất hồi đầu năm, đều xác nhận điều ấy. Vậy làm sao Nguyễn về tắm lại bến sông sau nhà cô Dạ Khê?
Về nhà, về nhà… Đó là ngôi nhà ở số 3 Nguyễn Trường Tộ, Đà Lạt chăng. Ngôi nhà mà mỗi khi nh́n lại đều thấy nhánh thông khô cùng mảnh trăng đong đưa, đong đưa trên mái ngói, bóng thiên thu về. Tôn Nữ Kim Phượng, Trịnh Công Sơn, Lê Uyên Phương -và hiền nội nữa cũng đă ra đi. Vậy Nguyễn về với ai đây. C̣n căn nhà số 328 trên lầu 3 Lô J Cư Xá Thanh Đa nh́n ra mặt sông, nơi hoàng hôn tím màu hoa đồng thảo? Ôi làm sao về được khi bóng chúng c̣n ngự trị nơi tiền trường sân khấu.
Như vậy, Nguyễn và Tưởng Năng Tiến cùng nhiều người nữa dứt khoát không thể nào về t́m lại mái nhà xưa, cho dù về với màu gió ngày lang thang và ánh trăng hiu hất lạnh lùng để nghe từ trong kư ức dậy lên tiếng hú hồn mê oan.
Nguyễn không về được, và nếu có về cũng chẳng t́m đâu dấu tích của ngôi nhà ḿnh từng lớn lên hay đă sống những tháng năm êm đềm hạnh phúc. Không, sẽ không bao giờ nữa. Nevermore.
Vậy mà có người thi sĩ chọn kiếp lưu vong là nhà thơ Diễm Châu đă về tới nhà ḿnh. Ấy là theo lời nhà thơ Nguyễn Quang Thiều ở trong nước. Dẫu rằng ông về chỉ đứng lặng lẽ nh́n và khóc thầm, không dám bước vô nhà. Nhưng trước khi nói về sự trở về của Diễm Châu, chúng ta hăy t́m hiểu sơ qua về cuộc đời và sự nghiệp của ông. Ông sinh ở Hải Pḥng năm 1937, tên khai sinh Phạm Văn Rao… Di cư vào Nam, tốt nghiệp Đại học Sư phạm Sài G̣n – Giáo sư Anh văn. Tu nghiệp Đại học Indiana, Hoa Kỳ. Ông từng là Giám đốc Trung tâm Ngoại ngữ Đại học Bách khoa Sài G̣n. Tổng thư kư tạp chí Tŕnh Bầy ở SG trước 1975. Là trí thức phản chiến, ông từng viết bài đă kích Mỹ và cuộc chiến tranh trên đất nước ta. Thế nhưng khi Cộng Sản Bắc Việt chiếm được Sài G̣n và đặt ách thống trị lên toàn cơi, ông mới thấy thân phận trí thức chẳng ra cái ǵ cả dưới quyền uy của một lũ người vừa độc ác, tàn bạo vừa ngu dốt ti tiện. Cho nên ông cùng gia đ́nh đă bỏ nước ra đi năm 1983, và sống ở Strasbourg cho đến khi từ giă cơi trần gian vào năm 2008.
Hoàng Ngọc-Tuấn đă nhận định về Diễm Châu như sau: “Như một nhà thơ Việt Nam, Diễm Châu chọn vị thế của một người măi măi lưu vong, nhưng ông chưa bao giờ rời ṿng tay ôm lấy đất nước. Bởi suốt đời thiết tha với đất nước, thời nào ông cũng phải chọn vị thế bất thoả hiệp, dù ở vị thế ấy ông phải chịu sự cô đơn, và không ít niềm đau đớn… Thật hiển nhiên, cho đến nay, trong việc mở rộng con mắt thơ Việt Nam ra thế giới, không ai có thể sánh với ông về số lượng và tầm tiếp cận. Ông làm việc như một con ong vô địch ở sức chuyển tải và tầm bay xa. Bao nhiêu mật hoa từ châu Á rồi châu Phi, từ châu Âu rồi châu Mỹ, đến tận châu Đại dương, ông đă mang về qua chiếc cầu biên giới.”
Cô đơn và buồn bă, Diễm Châu muốn t́m về lại mái nhà xưa ở Hải Pḥng. Nguyễn Quang Thiều thuật lại trong Tạp Chí Thơ của Hà Nội số tháng 12. 2011: “Mấy năm trước Diễm Châu về nước. Ông chỉ ở Hà Nội hai ngày rồi đi Hải Pḥng. Đây là thành phố cố hương ông. Ông trở về đó đầy hồi hộp và hoang mang. Ông nói ông muốn t́m lại ngôi nhà xưa của cha mẹ ông, nơi ông đă sinh ra, lớn lên và rời bỏ. Ông muốn được bước vào ngôi nhà ấy và ngồi xuống trên một chiếc ghế mây cũ trong một khoảng tối của ngôi nhà để được nghe chính bước chân thời thơ ấu của ông vọng về. Trở về để t́m lại nơi ông thường giấu bố mẹ một cuốn sách văn học bằng tiếng Pháp để đọc. Ông cũng muốn về Hải Pḥng để gặp một ngườ bạn thơ. Nhưng chuyến đi ấy, chuyến trở về thành phố cố hương ấy vô t́nh lại là chuyến trở về cuối cùng khi ông c̣n sống trên thế gian này. Và ông đă không t́m lại được ngôi nhà đó. Nhà thơ bạn ông cứ nhắc ông hăy cố nhớ chính xác lại xem có đúng ngôi nhà ông đang đứng trước cửa là nhà của ông không? Nhưng ông đă lắc đầu. Ông không t́m lại được ngôi nhà của ḿnh. Ông nói ông đă quên mất rồi. Ông không thể t́m lại một dấu vết quen thuộc nào nữa.” Nhưng nhà thơ Nguyễn Quang Thiều quả quyết: “Ông đă nói dối. Đó chính là ngôi nhà của ông. Ông nhận ra ngay khi nh́n thấy ngôi nhà mặc dù ngôi nhà ấy đă thay đổi và những người chủ mới nh́n ông với vẻ ngạc nhiên. Một nỗi lo ngại và một nỗi tủi thân ùa vào ḷng ông. Chính thế ông không bước vào ngôi nhà ấy. Ông vội rời bỏ ngôi nhà. Đêm ấy trở về khách sạn ông ngồi co ro như một cậu bé ở nhà trong đêm một ḿnh mà cha mẹ đều đi vắng. Ông đă lặng lẽ khóc.”
Vâng. Diễm Châu đă khóc. Ông đă về đến nơi, nhưng không t́m được ngôi nhà thuở xưa của ḿnh. Mọi thứ đều đă đổi khác, và không c̣n nhận ra ông. Vậy làm sao ông có thể bước chân vào ngôi nhà và ngồi xuống b́nh yên trên một chiếc ghế cũ. Không, không về được nữa rồi. E phải chờ tới khi chết. Vẫn lời của NQT: “… có những người chỉ khi chết và chỉ bằng cái chết mới về được nhà ḿnh một cách thanh thản. Và bây giờ tôi cũng có thể kết thúc những ḍng chữ viết về ông. Bởi tôi đă nh́n thấy ông bước được vào ngôi nhà cũ của ḿnh mà trước đó không lâu ông đă phải tự nói dối chính bản thân là không c̣n nhớ được ǵ nữa.
Ông đă về tới nhà ḿnh. Amen.”
Vậy là phải chờ tới khi ĺa bỏ thế gian này thi sĩ Diễm Châu mới về lại được ngôi nhà ngày xưa của ḿnh. Thật là buồn bă. Bạn và tôi, có ai muốn trở về như thế không?
NXT
http://www.gio-o.com/NguyenXuanThiep.html
© gio-o.com 2012