NGUYỄN THỊ LỆ-LIỄU
kư và ảnh
Tôi giật ḿnh thức dậy, ngơ ngác không biết ḿnh đang ngủ ở đâu, Cái Bè hay Vĩnh Long? Căn pḥng tối, ánh sáng lờ mờ ban mai xuyên qua khe hở của bức mành rọi lên những con c̣ con hạc lơ lửng trên tường. Phải mất hết mấy phút tôi mới định thần được ḿnh đang nằm trong pḥng ngủ của nhà ḿnh, và mấy con c̣ con hạc ấy là những tấm ảnh do tôi chụp cách đây vài năm.
Như một giấc mơ, tôi rời Việt Nam.
Như một giấc mơ, tôi trở về Việt Nam.
Ba tuần lễ sau ba mươi hai năm, tôi lại rời Việt Nam một lần nữa.
Hăy Đi Cùng Tôi...
3-13-2007_ Huế:
Ông Bà Nội tôi người B́nh Định. Ông Bà Ngoại tôi người Huế. Ba Má tôi sau khi tản cư năm 1945-1955 trở về Qui Nhơn lập nghiệp. Tôi sinh ra và lớn lên ở Nha Trang nên lúc nào cũng nhận ḿnh là người Nha Trang. Gịng máu Huế c̣n sót lại ở tôi là những món ăn có hương vị Huế và những trái ớt cay xé lưỡi không thể thiếu trong mâm cơm. Tôi chưa bao giờ được ra Huế, chỉ biết đến Huế qua thơ của Hàn Măc Tử, qua truyện của Nhă Ca, qua những bài ca về xứ Huế. “...Huế là thơ, Huế là mơ...” Chuyến xe buưt chở tôi đi về miền quê Ngoại. Xe không lên đèo Hải Vân như chúng tôi tưởng mà chui qua đường hầm. Tuy nhiên, chỉ với một đoạn ngắn khi xe ra khỏi đường hầm cũng đủ cho chúng tôi thấy cảnh núi biển của đèo Hải Vân quả là “danh bất hư truyền”. Con đường đèo ngoằn ngoèo phủ một lớp mây mỏng, chung quanh là cây cối xanh tươi, phóng tầm mắt ra xa là biển xanh ngút ngàn. Xa xa, làng Lăng Cô nhỏ bé và thơ mộng nép ḿnh dưới chân núi như lại càng tô điểm thêm cho bức tranh thiên nhiên mà tạo hóa đă ưu ái tặng cho xứ Huế.
Những con đường ở Huế ngắn và nhỏ hẹp, v́ thế tàng của cây hai bên đường giao vào nhau nhiều hơn khiến cho thành phố trông rất buồn. Nhà ở Huế cũng nhỏ và cũ, ngoại trừ một số khách sạn mới xây, tôi không thấy nhiều nhà cao tầng như ở Sài G̣n, Nha Trang, Đà Nẵng. Nhà cũ, đường hẹp, nắng gay gắt, khiến cho tôi có cảm giác không khí ở thành phố này ngột ngạt hơn. Cô tiếp viên của khách sạn mảnh mai trong chiếc áo dài lụa trắng, tóc xơa ngang lưng, nói giọng Huế thanh tao nhỏ nhẹ khiến tôi không thể không nhớ đến bài thơ của Hàn Mặc Tử “áo em trắng quá nh́n không ra...ai biết t́nh ai có mặn mà”. Ngày xưa mẹ tôi kể, những người đàn bà trong thành phố này ăn mặc rất chỉnh tề, ra đường lúc nào cũng mặc áo dài, ngay cả những người buôn gánh bán bưng. Tôi không c̣n thấy ai mặc áo dài đi buôn bán cả. Huế, theo thời gian, cũng đă thay đổi tập quán rồi.
Ở một góc phố, một bà lăo mời chúng tôi mua trái cây. Tôi nh́n vào quang gánh của bà, một gánh đựng hai trái dưa hấu nhỏ, một gánh kia đựng mấy trái mận, vài trái ổi. Cả ngày đi đường chúng tôi chưa ăn ǵ nên từ chối, và đi t́m một chỗ ăn trưa. T́m đến quán Hàng Me, chúng tôi được thưởng thức một bữa ăn hoàn toàn Huế, từ bánh bèo, bánh nậm, bánh bột lọc, bánh ướt, cho đến bánh ram, bánh khoái. Tôi mê nhất là món bánh ram v́ đă ba mươi hai năm rồi mới được ăn lại. Chồng tôi thấy vậy nhường cho tôi ăn luôn phần của anh. Nắng vẫn c̣n gay gắt, chúng tôi đi ṿng ṿng t́m một quán café ngồi nghỉ chân. Khi chúng tôi trở lại, chiếc gánh của bà lăo đă bớt đi một quả dưa hấu. Chiếc gánh kia vẫn c̣n mấy trái mận, vài trái ổi. Đă chiều rồi.
Ba chú nhỏ đạp xích lô chở chúng tôi dạo một ṿng phố Huế, qua cầu Trường Tiền và vào Đại Nội. Buổi tối Đại Nội vắng vẻ, nhà nhà đóng cửa tắt đèn, chỉ c̣n lác đác vài quán mở cửa bán chè sen, trà “Cung Đ́nh” và café, nước uống. Bóng của những cây cổ thụ in xuống mặt đường qua ánh đèn vàng vọt của các cửa quán trông thật ma quái, thỉnh thoảng một làn gió nhẹ lay khẽ các tàng lá nghe như tiếng th́ thầm của những người từ trăm năm trước gọi về. Các chú nhỏ xích lô vừa đạp xe vừa kể chuyện lịch sử, ...vua Minh Mạng đêm đêm vẫn một ḿnh rời cung đ́nh t́m ra Đại Nội, không phải để thăm dân cho biết sự t́nh, mà là để t́m gái đẹp...cái cây g̣n nầy do mẹ của Bác mang giống từ bên Nhật về trồng. Bà dùng nó dệt vải nuôi Bác ăn học... Trong bóng tối giọng Huế của chú nhỏ đều đều kể...Ông tổ của em khi xưa làm quan trong triều, đến đời ba em, sau Cách Mạng giải phóng th́ làm nghề đạp xích lô. Đời em cũng đạp xích lô. Hy vọng đời của con em không làm nghề đạp xích lô nữa. Chú nhỏ cười. Chú nhỏ khoảng ba mươi tuổi. Hai chú kia khoảng hai mươi lăm, hai mươi bẩy.
“...Huế là thơ, Huế là mơ...”. Huế đẹp như thơ là nhờ có sông Hương và núi Ngự, có Phượng Vĩ nở đỏ thắm mùa hè, có tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga từ ngọn tháp bảy tầng, có nữ sinh Đồng Khánh áo trắng nón che nghiêng đạp xe qua cầu Trường Tiền. Cầu Trường Tiền ngày nay xe cộ chạy chen chúc, nữ sinh áo trắng chỉ thấy lác đác vài cô. Qua cầu, tôi không khỏi bật cười khi nhớ đến h́nh ảnh từ một phim tôi xem ngày xa xưa, đă quên mất tên và ngay cả cốt truyện, chỉ nhớ có mỗi một h́nh ảnh. H́nh ảnh của nữ tài tử Thẩm Thúy Hằng phốp pháp trong chiếc áo dài trắng đạp xe một cách khó khăn qua cầu Trường Tiền giữa đàn nữ sinh Đồng Khánh áo dài mảnh khảnh, nhẹ nhàng như những cánh hạc trắng.
Cầu Trường Tiền sáu vại mười hai nhịp, ban ngày màu xám, buổi tối được thắp sáng với đèn nhiều màu, xanh lá cây, xanh, đỏ, tím, vàng, trắng. Đổi từ màu nọ sang màu kia. Có khi tất cả màu cùng sáng, như thể cầu ṿng. Đi đ̣ trên sông Hương cũng thay đổi. Tôi mang trong đầu h́nh ảnh chiếc đ̣ nhỏ thắp đèn dầu, và cô con gái của người chủ đ̣ ngồi ca những bài ḥ Huế. Nhưng thực tế không phải vậy. Đ̣ trên sông Hương ngày nay đă thương mại hóa. Đ̣ là một chiếc thuyền cỡ trung, có xếp nhiều hàng ghế nhựa màu đỏ, một ban nhạc gồm có 3 nhạc công với đàn tranh, đàn c̣, và đàn nguyệt, cùng với 4, 5 cô ca sĩ. Thuyền ra đến giữa sông th́ neo lại, và màn tŕnh diễn bắt đầu. Xen kẻ với những bài ḥ Huế, là những bài tân nhạc chúng tôi thường nghe trong các băng CD. Thứ âm cụ tôi thích nhất là hai cái cốc nhỏ bằng sành, được sử dụng bằng ngón tay cái và hai ngón trỏ lẫn áp út, gơ vào nhau một cách khéo léo bởi các cô ca sĩ, khiến bài ca có âm thanh rất đặc biệt, rất...Huế. Tŕnh diễn xong, các cô thắp sáng các đèn xếp nhỏ và mời du khách thả xuống nước kèm với lời ước. Những chiếc đèn xanh đỏ đủ màu trôi bềnh bồng trên mặt nước đen, mang theo những lời cầu ước của du khách ch́m vào bóng tối.
Ban ngày Đại Nội mang một khuôn mặt khác, với xe cộ nườm nượp ra vào cổng thành. Ngày xưa chỉ có hoàng tôn hoàng tộc là ở trong Đại Nội, dân giă sinh sống ở bên ngoài cửa thành. Ngày nay Đại Nội cũng cửa hàng buôn bán, nhà hàng, quán ăn, café...như tất cả những nơi buôn bán khác. Thật là tiếc! Nếu Thành Nội vẫn giữ được vẻ đẹp yên tịnh và thanh lịch như thành cổ của Québec City ở Canada th́ hay biết mấy! Tôi thầm nghĩ. Ngay bên trong cổng thành đặt 9 cỗ thần nông. Chúng tôi được giải thích ư nghĩa các khẩu thần nông như sau: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ, và xuân, hạ, thu, đông. Mọi thứ đều hiện rơ sự ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa. Trước cửa Ngọ Môn du khách tụ năm, tụ bẩy chụp h́nh kỷ niệm. Chúng tôi leo lên lầu Ngũ Phụng để ngắm toàn bộ Tử Cấm Thành. Dấu vết của trận chiến Tết Mậu Thân vẫn c̣n tồn tại ở một vài nơi. Tôi không ưa chuộng chế độ Quân Chủ, nhưng giá mà Việt Nam có một “Việt Hoàng” như nước Nhật th́ Tử Cấm Thành có lẽ vẫn c̣n giữ được vẻ đẹp lộng lẫy, uy nghi.
Bên khoảng sân đối diện Tử Cấm Thành, các em học tṛ nhỏ đang xếp thành ṿng tṛn lắng nghe sự chỉ dẫn của người thầy trẻ. H́nh như các em đang tham dự một tṛ chơi ǵ đó. Một nhiếp ảnh gia người ngoại quốc đi ngang bỗng dừng lại, thích thú chụp h́nh. Bên ngoài cổng thành, một vài người đang chèo thuyền hái bèo. Ánh nắng phản chiếu từ nước khiến họ trở thành những chiếc bóng đen lay động.
Đến thăm Huế th́ phải đi thăm lăng tẩm, để xem sự sung sướng uy quyền của các vua chúa ngày xưa đến đâu, tôi nghĩ. Cô hướng dẫn viên tên B́nh có giọng Huế êm ái, nhỏ nhẹ, vừa đi vừa giảng giải. Nắng như lửa đang thiêu đốt những người viếng mộ vua. Lăng vua Minh Mạng tráng lệ nhưng cầu kỳ sặc sỡ. Lăng vua Khải Định tuy chỉ có hai màu trắng đen nhưng lại trông mỹ thuật hơn. Chả trách lăng của ông xây dựng đến 11 năm trong khi lăng Minh Mạng chỉ mất có ba năm. Tôi ngắm h́nh vẽ con rồng vàng ở trên trần nhà và nghe cô hướng dẫn viên kể về sự tích vẽ bằng chân của người họa sĩ ương ngạnh. Lăng vua Tự Đức tuy nhỏ và đơn sơ nhưng lại là lăng đẹp và thơ mộng nhất với một hồ sen h́nh tṛn thật lớn và căn Lầu Nguyệt nhỏ để vua ngắm sen. Nghe nói rằng mỗi sáng sớm người ta hứng sương từ lá sen trong hồ để pha trà cho vua uống. Đứng bên cạnh hồ tôi tưởng tượng đến một bầy cung nữ áo hồng áo xanh cầm đèn lồng lui hui trong hồ chế sương vào b́nh. Thế thôi. Chúng tôi không có đủ thời giờ để đi xem các lăng tẩm khác. Vả lại, đứng trong nắng trưa gay gắt, ngửa cổ nh́n lên những bậc tam cấp cao ṿi vọi, đôi chân chúng tôi bỗng nhiên mềm nhũn đi. Dạo thuyền trên sông Hương vừa thơ mộng lại vừa mát mẻ.
NGUYỄN THỊ LỆ-LIỄU
kỳ tới: DMZ
(viết xong ngày 20-5-2007, kỷ niệm chuyến trở về thăm VN sau ba mươi hai năm xa ĺa.
Tặng Bố Mạnh, Hương-Thành, Giác-Trang, Trinh-Thân, chị Trang, anh Khánh, Việt-Ngọc, anh chị Lan-Lợi, Kim Anh- anh Lân, cháu Bảo, cô Ḥa, và gia đ́nh chú Bảo.)
* trắng ôm gối mộng...thơ Ngu Yên
* quét cả phố phường...nhạc Trịnh Công Sơn
* thơ: tức cảnh sinh t́nh của tác giả
© 2007 gio-o