photo: Nguyễn thị Hải Hà




Nguyễn thị Hải Hà

 

t́nh yêu trong tiu thuyết

tản mạn

 

 

Má tôi không được đi học v́ ông ngoại tôi bảo rằng, “con gái biết chữ chỉ để đọc tiểu thuyết, viết thư cho trai, ái t́nh lăng mạn cho lắm chỉ tới chỗ chửa hoang.” Nhận được lá thư t́nh đầu tiên, má tôi hối lộ trẻ em hàng xóm đọc giùm. Những lá thư t́nh tiếp theo là động cơ thúc đẩy má tôi tự học. Bà mua cuốn vần, lén học lúc nấu cơm. Sợ bị bắt gặp bà thường dúi cuốn vần vào trong ḷ đốt cháy. Không biết bà đốt cháy bao nhiêu cuốn vần mà về sau bà có thể viết thành câu, chữ lớn như con gà đang bưới bếp, chữ nhỏ như cái trứng cút, gà chạy nhấp nhô không thẳng hàng. Khi làm giấy tờ cần phải kư tên, bà viết nguyên tên chứ không phải đánh chữ thập như nhiều người khác. Bà thích đọc nhưng đọc rất chậm v́ c̣n măi đánh vần. Tôi nghĩ bà có thể đọc được thư t́nh người ta gửi cho bà ngày xưa nhưng viết thư t́nh chắc là không nổi.

 

Vào thập niên hai mươi, ông ngoại tôi kết luận người đọc có thể học hỏi (hay học đ̣i) chuyện yêu đương trong tiểu thuyết. Thời đó đâu có ai dạy dỗ về t́nh yêu, trai gái c̣n không được phép cầm tay nhau thế mà ai cũng biết yêu, không đổ thừa cho văn học gây ra hậu quả tai hại (như chửa hoang) th́ đổ thừa cho ai? Ngày nay, qua những cuộc nghiên cứu, người ta quan niệm đọc văn học có thể làm chúng ta khôn ngoan hơn, hiểu biết hơn, và dễ cảm thông và biết yêu thương đồng loại hơn. Nhưng chúng ta có thể học được ǵ về t́nh yêu trong văn chương? Bạn có tự hỏi bằng cách nào bạn nhận ra sự hiện diện của cái gọi là t́nh yêu, bạn học về t́nh yêu ở đâu, ai dạy bạn yêu, làm thế nào để bạn nhận ra đó là t́nh yêu? Sau khi bạn trả lời những câu hỏi này tôi chắc rằng bạn cũng đồng ư với tôi, một phần nào đó, những hiểu biết chúng ta có được về t́nh yêu được rút ra từ truyện, thơ, nhạc, và phim. Âm nhạc và phim ảnh nếu không xuất phát từ văn chương th́ cũng bị ảnh hưởng đậm đà bởi văn chương.

 

Trong bài tản mạn này tôi chỉ muốn trả lời một câu hỏi; Tôi t́m thấy ǵ về t́nh yêu qua những quyển sách tôi đă đọc?

 

Thập niên hai mươi, văn học Việt Nam có ǵ ghê gớm mà ông ngoại tôi sợ hăi đến độ không cho má tôi đi học. Kim B́nh Mai, Hồng Lâu Mộng dịch từ truyện Tàu? Truyện Kiều, Lục Vân Tiên ghê gớm lắm sao? C̣n tôi, tôi bị má tôi “đầu độc” bằng thơ t́nh ngay từ thuở ấu thơ khi bốn năm tuổi tôi nghe bà hát ru cháu ngoại bằng những bài t́nh ca ngọt lịm. Đó là câu ca dao ở thể lục bát như Đưa tay mà ngắt ngọn ng̣. Thương anh đứt ruột giả đ̣ ngó lơ. Ở thể song thất lục bát như, Đèn Sài G̣n ngọn xanh ngọn đỏ. Đèn Mỹ Tho ngọn tỏ ngọn lu. Anh về học lấy chữ nhu. Chín trăng em đợi mười thu em chờ. phụ mẫu đánh anh quằn quại treo tại góc thành, đứt dây rớt xuống dạ không đành bỏ em. C̣n nhiều nữa, tôi không thể kể hết ra đây. Khi tôi vào trung học th́ người ta chẳng những không sợ là con gái đi học biết chữ sẽ viết thư t́nh cho trai, mà chúng tôi c̣n được cho học thơ t́nh, như Chinh phụ ngâm khúc. Chốn Hàm Dương chàng c̣n ngoảnh lại. Bến Tiêu Tương thiếp hăy trông sang. Khói Tiêu Tương cách Hàm Dương. Cây Hàm Dương cách Tiêu Tương mấy trùng. Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy. Thấy xanh xanh những mấy hàng dâu. Hàng dâu xanh ngắt một màu. Ḷng chàng ư thiếp ai sầu hơn ai.  Rồi những mối t́nh hiền lành trong Hồn Bướm Mơ Tiên của Khái Hưng và Đoạn Tuyệt của Nhất Linh, sách của Tự Lực Văn Đoàn chúng tôi “bị bắt học” từ những năm đệ ngũ. Thói thường, những ǵ bị bắt học th́ không nhớ hay chỉ nhớ loáng thoáng mập mờ, những mối t́nh tôi thật sự chú ư và nhớ rất dai là những mối t́nh trong những quyển sách dịch tôi đọc vào thập niên bảy mươi.

 

Có thể nói đây là giai đoạn tôi đọc sách nhưng chỉ chú ư đến chuyện t́nh. Hai chuyện t́nh để ấn tượng sâu đậm trong tôi ở trong hai quyển Cuốn Theo Chiều Gió[i] và Anna Karenina[ii]. Ở tuổi mười tám tôi đọc Cuốn Theo Chiều Gió và ngay lập tức tôi bị nhân vật Scarlett O’Hara hớp hồn. Scarlett, là mẫu phụ nữ Tây phương trái ngược với khuôn mẫu phụ nữ Á đông chung quanh tôi. Tôi lớn lên với quan niệm phụ nữ là đóa hoa chỉ có thể ở một chỗ mà tỏa hương, rủ bướm nhưng không được bay theo. Để thoát khỏi cảnh yêu thầm nhớ trộm nàng chủ động tỏ t́nh với Ashley Wilkes. T́nh yêu là như vậy đó, nồng nàn, sôi nổi, bồng bột, hơi điên cuồng. Tôi khâm phục sự siêng năng, tính thực tế, dám nghĩ dám làm của Scarlett. Nếu Scarlett sinh ra vào thời này có lẽ nàng sẽ là Giám đốc điều hành của một công ty lớn nào đó. Tuy nhiên, Scarlett không biết yêu là ǵ. Nàng say mê Ashley chỉ v́ Ashley dám từ chối nàng, anh chàng tóc bạch kim trí thức này trở nên một đối tượng nàng muốn chinh phục. Ba mươi năm sau đọc lại, tôi nh́n thấy sự nhẫn tâm của Scarlett khi nàng chiếm người chồng tương lai của cô em gái. Nhẫn tâm với rất nhiều người nhưng Scarlett yêu Ashley rất chân t́nh. Phải yêu lắm Scarlett mới vượt lên sự ghen tuông và nhường cả xưởng cưa để Ashley làm phương tiện sinh sống nuôi vợ con. Trong tôi, cái định nghĩa về t́nh yêu đă thay đổi. Không phải sự sôi nổi nồng nàn của Scarlett, mà cái quan hệ đầm ấm tương kính giữa vợ chồng Melanie-Ashley, là định nghĩa của t́nh yêu. Tôi vẫn tin Scarlett c̣n yêu Ashley v́ vẫn chưa chinh phục được chàng.

 

Ban đầu khi đọc Anna Karenina tôi thích mối t́nh của Anna với Alexei Vronsky. Một t́nh yêu đầy đam mê, vượt luân lư, bất chấp dư luận, thiếu một người là mặt trời thôi mọc, chim thôi hót, mây ngừng bay, và những v́ sao thôi lấp lánh. Tôi ghét Karenine, xấu trai và khô khan, v́ ông đă nói dối với cậu bé con của hai người là mẹ cậu đă chết và ngăn cấm Anna không được gặp mặt con. Tôi ghét xă hội quí tộc Nga thời bấy giờ dung dưỡng tội lỗi của đàn ông nhưng khắc nghiệt với đàn bà. Nh́n lại tôi thấy Karenine là một người đáng thương. Khi biết vợ ngoại t́nh ông ta vẫn giữ thể diện cho vợ. Chỉ cần nàng trở về là ông bỏ qua tất cả. Cái đam mê cháy bỏng giữa Alexei và Anna không phải là t́nh yêu. T́nh yêu được Tolstoy kín đáo diễn tả qua mối t́nh bền bĩ của Levine dành cho Kitty. Nếu ở Cuốn Theo Chiều Gió tôi yêu nhân vật phụ Melanie hơn nhân vật chính Scarlett th́ ở Anna Karenina tôi yêu nhân vật phụ Levine hơn nhân vật chính Vronsky. Đọc lại, Anna là một người phụ nữ đẹp nhưng xa hoa phù phiếm mè nheo. Giá mà Anna đừng xiêu ḷng, th́ chắc Vronsky sẽ c̣n yêu nàng lâu dài hơn. Vronsky cũng như Scarlett, sau khi chinh phục được đối tượng là xong một cuộc t́nh.

 

Quan sát vài tác phẩm, cổ điển cũng như hiện đại, của tác giả nam cũng như nữ, tôi thấy nhà văn rất thực tế khi viết về t́nh yêu. Dù họ có biến hóa gán ghép bao nhiêu chi tiết lăng mạn vào truyện họ vẫn dàn xếp cho cốt truyện diễn tiến trên căn bản, chữ t́nh đi đôi với chữ tiền. Không có tiền th́ không có t́nh yêu.

 

Lấy Kiêu Hănh và Thành Kiến[iii] làm thí dụ. Nếu Mr. Darcy không có tiền để trả nợ cho gia đ́nh của Elizabeth Bennet, chưa chắc cô gái thông minh và kiêu hănh này đă tha thứ cho Darcy cái tội coi thường nhan sắc của nàng lúc ban đầu. Nếu Vronsky không là con nhà giàu th́ cho dù có tán tỉnh dẽo đến đâu chưa chắc đă quyến rũ Anna ra khỏi tổ ấm của ông chồng khắc khổ Karenine. Độc giả hẳn vẫn c̣n nhớ là khi yêu Vronsky, Anna vẫn phải sống nhờ vào tiền của chồng, c̣n Vronsky tuy giàu có nhưng đó là nhờ sự chu cấp của bà mẹ. Nếu Anna không tự tử nàng sẽ làm ǵ để tự nuôi bản thân nàng cùng với hai đứa con, một với Karenine và một với Vronsky, khi một ngày nào đó Vronsky chán cái tính ghen bóng gió của nàng và nhan sắc của nàng không c̣n nữa? Nếu Heathcliff trong Đỉnh Gió Hú[iv] không bị gia đ́nh Linton khinh rẻ v́ nghèo và mất Catherine vào tay Edgar Linton th́ chắc đă không biến t́nh yêu thành oán hận và làm cho cả hai gia đ́nh Earnshaw và Linton tán gia bại sản. C̣n Chàng Gatsby Cao Thượng[v], đây mới chính là một quyển tiểu thuyết mà giá trị của tiền là động cơ chủ yếu để đạt t́nh yêu. Daisy đă từ chối bỏ trốn với Gatsby để kết hôn với người chồng giàu có. Gatsby cố gắng đủ cách, kể cả bán rượu lậu, để trở thành một người giàu có với mục đích chiếm lại Daisy. Gatsby xem Daisy là biểu tượng của sự giàu sang mà chàng không thể vói tới trong quá khứ v́ nghèo.  C̣n T́nh Yêu Trong Thời Dịch Tả[vi] th́ khỏi nói Florentino chỉ chinh phục được Fermina khi ông trở nên ông chủ của một công ty tàu du lịch giàu có. Scarlett đă chẳng lấy Rhett Butler làm chồng nếu anh ta không giàu có nhờ buôn lậu trong lúc chiến tranh.

 

Đọc văn học là để t́m hiểu chính ḿnh. Đọc t́nh yêu trong văn học là để giải thích những chọn lựa của chính ḿnh và dùng những đau khổ hay hạnh phúc của các nhân vật trong truyện để rút kinh nghiệm cho ḿnh. Tôi đọc truyện t́nh để thấy sự thay đổi trong tôi quan niệm về t́nh yêu. Lúc c̣n trẻ tôi thấy t́nh yêu là sự thu hút của Romeo và Juliet[vii], chui xuống gầm bàn run rẩy nắm tay nhau và trao đổi cái hôn. Về già tôi nhận ra Romeo lúc ấy đă mười tám c̣n Juliet chỉ mới mười ba, cái gọi là t́nh yêu đó có thể vi phạm pháp luật. Loài người đă tốn nhiều bút mực để định nghĩa t́nh yêu nhưng không thể đồng ư với nhau bởi v́ mỗi người định nghĩa t́nh yêu mỗi khác. Nếu loài người không thể đồng ư với nhau về định nghĩa t́nh yêu, liệu người ta có thể đồng ư với nhau về định nghĩa của chung t́nh và ngoại t́nh? Gabriel Garcia Marquez đă nêu ra một lập luận về sự chung t́nh và ngoại t́nh khác với khái niệm chung t́nh mà tôi biết. Trong quyển T́nh Yêu Thời Dịch Tả, Florentino và Fermina trao đổi thư t́nh khi c̣n bé. Lớn lên Fermina nhận ra Florentino nghèo và xấu trai, nàng nhận lời kết hôn với Urbino một bác sĩ giàu có và là nhà chuyên môn chữa trị bệnh dịch tả. Khi Urbino chết rồi, và lúc Florentino cố gắng chinh phục lại, Fermina khám phá chồng bà đă ngoại t́nh với một người đàn bà khác. Florentino suốt cuộc đời dành trọn trái tim cho Fermina. Nỗi đau v́ mất người t́nh làm ông đau đớn và t́m quên bằng cách quan hệ t́nh dục với 622 người đàn bà khác. Florentina quan hệ t́nh dục với 622 người đàn bà nhưng vẫn được Marquez xem là chung t́nh với Fermina. Trong khi Urbino chỉ ngoại t́nh với một người đàn bà th́ bị xem là ngoại t́nh. Trớ trêu không?

 

Dag Hammarskjöld, một tác giả danh tiếng người Thụy Điển, bảo rằng “Có lẽ mối t́nh lớn nhất là mối t́nh không được đáp lại.” Nếu đồng ư với ông, tôi sẽ nói mối t́nh của Humbert dành cho Lolita[viii] là t́nh yêu lớn.  Và mối t́nh của Hanna với Michael trong Người Đọc[ix] cũng là t́nh yêu lớn v́ cả hai, người này yêu người kia, nhưng không được đáp lại, cùng một lúc. Rồi có một bài hát nói ngược lại, rằng: “The greatest thing, you’ll ever learn. Is to love and be loved in return.”[x] Nghĩa là bài học lớn nhất bạn sẽ học trong cuộc đời, là yêu và được yêu trở lại. Thật là chẳng ai có thể đồng ư với ai về t́nh yêu.

 

 

Nguyễn Thị Hải Hà

 

http://www.gio-o.com/NguyenThiHaiHa.html

 

 

I. Gone With The Wind của Margaret Mitchell (1936)

II. Anna Karenina của Leo Tolstoi (xuất bản từng phần từ 1873 đến1877).

III. Pride and Prejudice của Jane Austen (1813).

IV.Wuthering Heights của Emily Bronté (1846).

V. The Great Gatsby của F. Scott Fitzgerald (1925).

VI. Love in the time of cholera của Gabriel Garcia Marquez (1985).

VII. Romeo and Juliet của William Shakespeare (1597).

VIII. Lolita của Vladimir Nabokov (1958).

IX. The Reader của Bernhard Schlink (1997).

X. Nature Boy của Eden Ahbez, Nat King Cole hát.

 

 

 

© gio-o.com 2014