Nguyễn Thị Hải H�

Nora Ephron

Nữ Quyền v� Nữ T�nh

tản mạn

 

Bạn sẽ n�i g� về một phụ nữ bạn rất y�u vừa mới qua đời? C� hai người n�i c�u n�y, đ� l� Oliver Barrett IV trong phim Love Story (Chuyện T�nh) v� Christian trong phim Moulin Rouge (M�y Xay Gi� M�u Đỏ). T�i cũng muốn d�ng c�u n�i n�y cho Nora Ephron, nh� b�o, nh� văn, kịch t�c gia, ki�m đạo diễn, qua đời cuối th�ng S�u năm 2012. Khi b� qua đời t�i ngỡ ng�ng nhận ra b� đ� 71 tuổi. Qua phim ảnh của b� t�i đ� xem, t�i lu�n tưởng tượng Ephron trẻ trung v� xinh đẹp như Meg Ryan v�o cuối thập ni�n 80, người đ�ng trong nhiều phim của Ephron.

Người ta bảo rằng hay chẳng bằng h�n. Kh�ng thể chối c�i Nora Ephron l� một người phụ nữ rất t�i hoa nhưng cũng phải c�ng nhận b� tr�n đầy may mắn. C�i may mắn đầu ti�n của Ephron l� b� được sinh trưởng trong m�i trường th�ch hợp cho t�i năng của b�. Nora Ephron (May 19, 1941 � June 26,2012) sinh ra trong một gia đ�nh rất th�nh c�ng trong giới điện ảnh. Cả bố lẫn mẹ của B�, Henry and Phoebe Ephron, đều l� nh� viết phim bản lừng danh. Ephron l� con trưởng, c� ba người em g�i, v� hai trong ba người n�y cũng l� nh� văn danh tiếng v� thường xuy�n cộng t�c với B�. Ngay từ khi c�n b� Nora Ephron đ� được gặp giới văn nghệ sĩ lừng danh; trong đ� c� cả Dorothy Parker người m� Nora Ephtron đ� xem l� thần tượng. C� người đ� nhận x�t, về mức độ th�ng minh v� kh�i h�i, Nora Ephron kh�ng k�m g� Dorothy Parker, b� c�n hơn Parker ở chỗ c� t�i l�m phim v� t�m thần vững mạnh. Henry and Phoebe Ephron, đ� dựa v�o những l� thư Nora gửi bố mẹ từ nội tr� đại học, m� s�ng tạo ra nh�n vật Sandra Dee trong vở kịch Take Her, She�s Mine đồng diễn với diễn vi�n lừng danh James Stewart. �ng b� Ephron đến tuổi gi� trở n�n nghiện rượu nặng. Mẹ của Nora Ephron qua đời v� chứng xơ gan khi Nora Ephron ở tuổi ba mươi. Năm 1962 Ephron tốt nghiệp đại học Wellesley , đ�y cũng l� nơi đ�o tạo Bộ Trưởng Bộ Ngoại Giao Hillary Clinton. Tờ b�o đầu ti�n thu nhận c� b� Nora Ephron l� Newsweek. Khi Ephron tuy�n bố nguyện vọng của B� l� l�m k� giả, Newsweek bảo rằng phụ nữ kh�ng được l�m k� giả. Nora Ephron phải l�m người giao thư cho Newsweek với số lương 55 Mỹ kim một tuần, nhưng chỉ trong một năm, những b�i giễu nhại độc đ�o của B� được ch� � v� B� được The New York Post mời. Trong b�i tiểu luận Journalism: A Love Story tr�ch trong quyển I Remember Nothing B� viết về sự bất c�ng của giới b�o ch� những năm 1962, nam sinh vi�n khoa b�o ch� mới ra trường như B� th� được gửi đi l�m ph�ng vi�n c� văn ph�ng đ�ng ho�ng c�n nữ sinh vi�n như b� th� chỉ được l�m c�ng việc giao thư. Đ�y l� một trong những yếu tố đ� khiến b� t�ch cực đ�i hỏi quyền b�nh đẳng cho phụ nữ. Những đ�i hỏi n�y được thể hiện qua t�c phẩm cũng như trong hoạt động điện ảnh v� x� hội. 

Nora Ephron c� số đ�o hoa. B� lập gia đ�nh ba lần. Ch�n năm đầu B� kết h�n với nh� văn Dan Greenburg. Năm 1976, B� l� vợ của Carl Bernstein, người c�ng với Bob Woodward đ� l�m sụp đổ sự nghiệp của cựu Tổng thống Nixon qua vụ Watergate. Ba năm sau, khi đang mang thai bảy th�ng đứa con trai thứ nh�, B� ph�t gi�c Bernstein ngoại t�nh với Margaret Jay, vợ của Đại sứ Anh Peter Jay. Dựa v�o chuyện ngoại t�nh n�y B� viết tiểu thuyết Heartburn năm 1983 v� chuyển th�nh phim năm 1986 do Jack Nichoson v� Meryl Streep đ�ng vai ch�nh. Sau khi ly dị Bernstein, Nora Ephron đ� nhiều lần tiết lộ Deep Throat, người đ� cung cấp t�i liệu tố c�o h�nh động phi ph�p của cựu Tổng thống Nixon, t�n thật l� Mark Felt nhưng kh�ng ai ch� �. Cuộc h�n nh�n sau c�ng với Nicholas Pileggi, t�c giả nổi tiếng của quyển The Wise Guy (nền tảng của cuốn phim Goodfellas), d�i hơn hai mươi năm cho đến khi Ephron qua đời. Bạn b� của Nora nhận x�t tr�ng B� c� vẻ hạnh ph�c v� hỏi B� c� thật sự hạnh ph�c như vẻ ngo�i của B� kh�ng th� B� trả lời B� c� hạnh ph�c c�n nhiều hơn bề ngo�i của B� biểu lộ. T�m gọn cuộc đời của B� trong một c�u, B� n�i: �B� quyết của hạnh ph�c, lấy người �.� Nicholas Pileggi l� người gốc �.

Sau khi tốt nghiệp đại học Wellesley năm 1962 Nora Ephron thực tập một thời gian ngắn trong t�a Bạch Cung dưới thời Tổng Thống Kennedy. Sau khi vụ tai tiếng giữa cựu Tổng Thống Clinton v� c� thực tập vi�n Monica Lewinsky bị tiết lộ, Ephron c� viết một b�i tản văn kh�i h�i trong tuyển tập I Feel Bad about My Neck về thời gian B� l�m việc ở Nh� Trắng. B� kh�ng c� một chỗ để ngồi l�m việc n�n lang thang nhiều nơi, nh�n đ� b� c� cơ hội đọc nhiều ngay cả t�i liệu mật. Tổng thống Kennedy chỉ nh�n thấy B� v�i ph�t đồng hồ khi �ng tr�n đường ra m�y bay từ Nh� Trắng l�c B� đang t� m� l�n ngắm nh�n �ng. B� cho rằng c� lẽ B� l� người thực tập vi�n duy nhất kh�ng l�ng ph�ng với Tổng thống đương nhiệm v� B� c� m�i t�c uốn quăn kh�ng đẹp. Thậm ch� Kenedy c�n kh�ng biết t�n B�.

B� được rất nhiều giải thưởng trong đ� c� Crystal Award, Ian McLellan Hunter Award, Golden Apple Award. Ngo�i ra B� c�n được BAFTA Award for Best Original Screenplay v� Golden Globe cho cuốn phim When Harry Met Sally. 

T�c phẩm của Nora Ephron bao gồm tiểu thuyết, tiểu luận, v� phim bản. Những quyển s�ch của B� được nhiều người biết đến như Wallflower at the Orgy (1970), Crazy Salad: Some Things About Women (1975), I Feel Bad About My Neck: and Other Thoughts on Being a Woman (2006), v� I Remember Nothing and Other Reflections. Nora Ephron sở trường c�ch viết tiểu luận chủ đề nghi�m t�c với giọng văn ch�m biếm rất kh�i h�i. Trong khi Crazy Salad bao gồm những b�i tiểu luận c� khuynh hướng ch�nh trị v� nữ quyền, phần lớn những b�i tiểu luận trong I Feel Bad About My Neck v� I Remember Nothing and Other Reflections c� t�nh chất tản mạn, tự chế nhạo, ch�m biếm nhưng cũng g�i gh�m suy tư th�m th�y về cuộc đời. L�c cần thiết th� B� cũng kh�ng ngần ngại tr�o ph�ng một c�ch cay độc. B� đ� từng mi�u tả nh�n vật Mark Forman, trong quyển Heartburn, tự truyện giả dạng tiểu thuyết, hiện th�n của Carl Bernstein người chồng cũ, l� một người c� thể l�m t�nh với tấm r�m treo cửa; c�n nh�n vật Thelma, người t�nh của Mark, đ� được B� mi�u tả giống như hươu cao cổ với hai b�n ch�n voi. Thelma l� h�a th�n của Margaret Jay như đ� n�i ở phần tr�n. D� Margaret Jay c� xinh đẹp đến mức n�o, kh�n giả kh�ng thể n�o b�i x�a h�nh ảnh th� kệch của đ�i b�n ch�n. Bernstein đe dọa sẽ kiện B� ra t�a nhưng kh�ng thực hiện lời đe dọa ấy. Something About My Breast trong tập tiểu luận Crazy Salad: Some Things About Women l� một trong những b�i tiểu luận đ� l�m Nora Ephron nổi danh. Trong b�i n�y B� tự chế nhạo bộ ngực l�p của B� đồng thời ph� b�nh sự suy nghĩ n�ng cạn, ghen tị, tranh chấp, nhỏ nhen thậm ch� c�ch đối xử độc �c của phụ nữ với nhau về những vấn đề c� li�n quan đến bộ ngực. Trong hai tập tiểu luận I Feel Bad About My Neck: and Other Thoughts on Being a Woman, v� I Remember Nothing and Other Reflections B� đ� ch�m biếm tuổi gi� c�ng với nỗi lo sợ của người phụ nữ bước v�o tuổi m�a thu của cuộc đời vẫn cố gắng n�u k�o tuổi trẻ. Ch�n nghe những lời phỉnh phờ về c�i v�ng son của tuổi gi�, như, người ta sẽ c� th� giờ để thong thả hưởng thụ c�i hay c�i đẹp của cuộc đời nhất l� về t�nh dục v� kh�ng c�n phải lo lắng quan t�m vấn đề kinh nguyệt, B� đ� tr�n mắt d� dỏm �chuyện chăn gối ở c�i tuổi đ� tắt kinh chỉ thật sự sung sướng nhiệm mầu nếu đ�y l� lần đầu ti�n người đ�n b� được thưởng thức m�i �i �n.�

Đến đ�y c� lẽ độc giả đang tự nhủ: Ừ th� B� nổi tiếng c� t�i viết văn kh�i h�i một c�ch sắc b�n, nhưng v� sao phải ch� � đến b�, c� g� đồng cảm giữa một người phụ nữ, đạo diễn ki�m t�c giả, Mỹ, người da trắng theo Do Th�i Gi�o, với độc giả v� kh�n giả Việt Nam chứ? T�i cho rằng nh�n vật trong phim của Nora Ephron c� t�m hồn rất gần với t�m hồn người Việt Nam. Ch�ng ta c� thể t�m được sự đồng cảm qua những phim Heartburn, When Harry Met Sally, Sleepless in Seattle , You�ve Got Mail, v� Julie and Julia. Trong Heartburn kh�n giả sẽ thấy thương hại người vợ trẻ đ� bỏ cả sự nghiệp, bạn b�, người th�n ở New York để theo chồng về Washington D.C. V� khi người đ�n B� đang mang bầu vượt mặt th� �ng chồng ngoại t�nh v� cứ tiếp tục hứa hẹn sửa sai. Ephron rất nhạy b�n trong việc g�i gh�m chi tiết v�o phim. Bất cứ phụ nữ của quốc gia n�o cũng sẽ thấu được nỗi đau của người vợ khi biết khi �ng chồng rất eo hẹp trong việc tặng qu� cho vợ nhưng h�o ph�ng xa xỉ với người t�nh đ�ng với quan niệm của cổ nh�n l� đ�n �ng mở hầu bao nơi n�o họ đặt tr�i tim. Kh�n giả c�ng đau với Rachel khi Mark mượn nợ nh� băng một số tiền rất lớn để đặt cọc mua x�u chuỗi đeo cổ cho người t�nh. Kh�n giả sẽ cảm động  với một nh�n vật nữ tuy hiền l�nh nhưng kh�ng yếu đuối c� thể vượt qua cảnh ngộ một m�nh nu�i con. Trong Sleepless in Seattle kh�n giả dễ đồng cảm với cảnh g� trống nu�i con của anh ch�ng Sam Baldwin, c�i bơ vơ của một người rất y�u vợ bỗng trở n�n g�a vợ, c�i ph�n v�n của người muốn �m giữ lấy kỷ niệm cũ đồng thời cần bước th�m bước nữa trong cuộc đời.

Trong phim When Harry Met Sally b�n cạnh đoạn phim tuyệt vời l�c ngồi ăn trong nh� h�ng Meg Ryan chứng minh l� đ�n b� c� thể giả vờ kho�i cảm trong �i �n bằng vẻ mặt đờ đẫn v� tiếng r�n rỉ; mức độ h�i hước tăng l�n bội phần khi b� kh�ch ngồi b�n b�n cạnh, (vốn l� mẹ của nh� đạo diễn Rob Weiner), đ� tỉnh t�o chọn m�n ăn, �t�i muốn gọi c�i m�n c� ấy đ� ăn.� Nora Ephron biểu lộ khuynh hướng nữ quyền thật độc đ�o, nh�n vật nữ của B� c� thể thảo luận v� b�y tỏ � kiến về t�nh dục một c�ch c�ng khai. Phim n�y cũng n�u l�n c�u hỏi mu�n đời của nh�n loại: đ�n �ng v� đ�n b� c� thể thuần t�y l� bạn với nhau kh�ng? V� nếu họ đ� lỡ bước qua ranh giới của t�nh bạn bằng c�ch ngủ với nhau th� bước kế tiếp sẽ như thế n�o? Họ c� thể trở về t�nh bạn nguy�n thủy hay kh�ng? Hay họ sẽ mất cả t�nh bạn lẫn t�nh y�u khi một trong hai người sẽ đau khổ sẽ nổi giận m� đoạn t�nh? Sự m�u thuẫn xung đột của Harry v� Sally được Nora Ephron x�y dựng tr�n niềm tin cực đoan của ph�i nam v� ph�i nữ, đồng thời B� dung h�a sự cực đoan của hai nh�n vật để họ thấy rằng �kẻ th� ta đ�u c� phải l� người� d� l� đ�n b� hay đ�n �ng.

C� kh�n giả n�o m� kh�ng rung động trước mối t�nh l�ng mạn nhẹ nh�ng của c�c nh�n vật trong phim Sleepless in Seattle v� You�ve Got Mail chứ? Điểm đ�ng y�u về phim của Nora Ephron l� c�c nh�n vật nữ tuy l�ng mạn nhưng kh�ng yếu đuối. Họ l� những c� g�i trẻ, độc lập về t�i ch�nh, th�ng minh, th�nh c�ng trong nghề nghiệp, th�ch hợp với x� hội v� c� nhiều bạn b�. C�c nh�n vật nữ của Nora Ephron lu�n lu�n c� quyền lựa chọn, v� quyết định một c�ch can đảm trong khi họ cũng dễ tổn thương. Với phim Heartburn th�ng điệp của B� với những người phụ nữ bị chồng phụ bạc l�: �H�y l� người chiến thắng trong c�u chuyện đời m�nh chứ đừng l� nạn nh�n.�

Sau khi B� viết tập tiểu luận I Feel Bad About My Neck với c�i nh�n vừa thương x�t vừa chế diễu tuổi gi�, nh� văn Amanda Urban kể lại, �phụ nữ gặp B� tr�n đường phố, tự n�ng cằm bằng mấy ng�n tay để đưa c�i cổ v� hỏi � kiến của B� liệu họ c� cần giải phẩu thẩm mỹ để cho trẻ lại kh�ng.� B� c� c�i quan s�t tinh tường, với �t nhiều cường điệu, về c�i cổ của phụ nữ.  Đ�y l� một yếu điểm của tuổi gi�. Người ta c� thể che dấu sự gi� nua ở những phần th�n thể kh�c bằng c�ch căng da mặt, h�t mỡ cằm, hay cắt mi mắt, nhưng c�i cổ th� kh�ng thể l�m g� được. C� lẽ độc giả c�n nhớ Diane Keaton trong phim Something Gotta Give chuy�n m�n mặc �o cổ lọ ngay cả trong m�a h� chỉ v� muốn che dấu c�i cổ gi� nua. Nora Ephron mi�u tả về c�c loại cổ bằng một loạt h�nh ảnh, cổ g�, cổ g� t�y, cổ voi, cổ c� c�i b�u g� t�y, cổ c� nếp nhăn sắp sửa biến th�nh b�u g� t�y, v.v. . . . Với phụ nữ nh�n thấy th�n thể m�nh t�n tạ theo thời gian l� chuyện đ�ng buồn, cười được về c�i chuyện đ�ng buồn n�y phải l� người lạc quan y�u đời, l�m người ta c�ng cười với m�nh phải l� một người t�i ba.

Nora Ephron c�n được qu� trọng v� l� người t�ch cực tranh đấu b�nh đẳng cho phụ nữ. B� kh�ng qu�n sự bất c�ng d�nh cho phụ nữ B� đ� nếm phải những ng�y mới tập tễnh v�o nghề v� thế B� rất quan t�m gi�p đỡ những phụ nữ trẻ c� t�i năng nhất l� trong l�nh vực đạo diễn vốn rất �t phụ nữ. Một trong những nữ đạo diễn trẻ đang l�n được B� hướng dẫn v� giới thiệu với c�ng ch�ng l� nữ đạo diễn Lena Durham với cuốn phim Tiny Furniture. Nora Ephron lu�n lu�n l� người d�m c�ng khai ph�t biểu tư tưởng v� lập luận. Ng�y c�n l� ph�ng vi�n B� đ� c�ng k�ch Dorothy Schiff chủ tờ b�o The Post cũng l� thượng cấp cũ của b�. Khi tham gia cuộc tranh đấu cho nữ quyền B� đ� c�ng khai chỉ tr�ch Betty Friedan, người đ� cưu mang sự hiềm kh�ch với Gloria Steinem, (B� n�y cũng l� sinh vi�n của Wellesley ) chỉ v� danh vọng v� tranh chấp quyền h�nh. B� cho rằng sự thiếu đo�n kết, v� tệ hơn nữa, c�ng k�ch lẫn nhau của hai nh� l�nh đạo đ� l�m giảm hiệu quả mục ti�u ch�nh trị của phong tr�o nữ quyền v� l�m sinh sản ra thế hệ đ�n b� mềm yếu �dễ dạy.� Năm 1968, những b�i b�o của B� liệt Women Wear Daily v�o h�ng tương đương với Cosmopolitan đ� khiến Women Wear Daily đe dọa đưa B� ra t�a. Hầu hết c�c nh� nữ quyền đều t�m c�ch xa l�nh địa hạt qu�n xuyến gia đ�nh hay bếp n�c. Nora Ephron lại rất y�u th�ch nghệ thuật nấu ăn. Sự s�nh s�i về nghệ thuật ăn uống n�y được B� tận dụng trong t�c phẩm nghệ thuật; từ đ� xuất hiện n�ng Sally kỳ cục một c�ch đ�ng y�u với th�i quen ăn uống cầu kỳ, v� l� nền tảng để B� th�nh c�ng xuất sắc trong việc thực hiện phim Julie and Julia. 

Kh�c hẳn với quan niệm chỉ c� những người non tay mới viết về bản th�n, Nora Ephron đi�u luyện d�ng chi tiết c� thật trong cuộc đời của B� để biến th�nh t�c phẩm nghệ thuật. Heartburn, Crazy Salad, I Feel Bad About My Neck, I Remember Nothing and Other Reflections l� những th� dụ điển h�nh. Sự th�nh c�ng của B� cho thấy viết tự sự, về những điều m�nh hiểu biết tường tận v� cảm nhận thấu đ�o, dễ đưa đến sự th�nh c�ng. Kh�ng ri�ng g� Nora Ephron, nh� văn ki�m đạo diễn lừng danh của Ph�p, Marguerite Duras cũng đ� rất th�nh c�ng d�ng chi tiết trong cuộc đời ri�ng để tạo n�n t�c phẩm Người T�nh (L�Amant) được giải thưởng Prix Goncourt. 

C�i chết của Nora Ephron l� một mất m�t lớn lao trong giới văn học v� điện ảnh Hoa Kỳ. Người ta y�u mến B� v� ngo�i t�i năng lớn, B� c�n l� người rất hiếu kh�ch, y�u mến v� hết l�ng với bạn b�, v� d� th�nh c�ng lớn lao B� vẫn kh�ng ki�u ngạo. L� một người t�ch cực tham gia cuộc sống, B� lu�n lu�n khuy�n phụ nữ h�y t�m t�i dấn th�n. Th�ng cảm với sự vất vả v� nỗi ưu tư của những người phụ nữ vừa nu�i con vừa nu�i việc, B� khuy�n phụ nữ l� đừng đ�i hỏi sự to�n hảo để tr�nh bị d�y v� v� mặc cảm lỗi lầm v� thua k�m. Họ n�n chấp nhận sự thiếu to�n hảo của m�nh v� thi h�nh nhiệm vụ l�m mẹ v� c�ng nh�n vi�n với tất cả khả năng giới hạn của họ. Với những người ấp ủ mộng viết văn B� khuy�n �bạn kh�ng thể chờ đợi người ta cho ph�p bạn viết l�n những c�u chuyện của bạn.� Khi Nora Ephron biết �ng bố của B� bị bệnh ung thư tụy tạng, B� e-mail Deborah Kogan: �Tất cả mọi người đ�ng được sống đến t�m mươi lăm tuổi v� chết một c�ch b�nh y�n, tuy nhi�n, thật đ�ng buồn v� chuyện đời kh�ng xảy ra như thế.� Kh�n giả v� độc giả, trong đ� c� t�i, cũng muốn �p dụng c�u n�i ấy với Nora Ephron v� qu� mến những nh�n vật phụ nữ B� đ� mang đến cho kh�n giả v� độc giả qua t�c phẩm.

 

Nguyễn thị Hải H�

 

Nguồn: James Atlas, I�ll Have What She Had, Newsweek, số July 16, 2012

              David Remnick, Postcript Nora Ephron, The New Yorker, số July 9 &16, 2012

              Tom Hank, A Life of Voice and Detail, Time, số July 9, 2012

              Wikipedia

Nora Ephron, Crazy Salad: Some Things About Women.

Nora Ephron, I Feel Bad About My Neck: and Other Thoughts on Being a Woman

Nora Ephron, I Remember Nothing and Other Reflections 

 

http://www.gio-o.com/NguyenThiHaiHa.html

 

� gio-o.com 2012