Nhà thơ Bắc Đảo

THƠ TRUNG QUỐC HIỆN ĐẠI

Nguyễn Thị Hải dịch thơ

BẮC ĐẢO

Mùa Xuân năm 1976, nhà thơ Bắc Đảo viết bài thơ “Hồi đáp”, mở đầu bằng: “Hèn hạ là giấy thông hành của kẻ hèn hạ/Cao thượng là bài văn bia của người cao thượng…” Câu thơ trở thành danh ngôn, hơn thế tại thời điểm mà nó ra đời, nó chính là “thánh kinh của cái thế giới điên rồ cuồng loạn” (trích trong bản sơ thảo của bài thơ, Bắc Đảo).

Năm 1976 là một năm đặc biệt, kết thúc mười năm cuộc cách mạng văn hoá, một đại kiếp nạn của hàng triệu gia đình, hàng triệu thanh niên Trung Quốc. Mười năm đổ nát tan hoang, nhìn lại thế giới xung quanh, bao nhiêu người cao thượng đã nằm lại trong lòng đất lạnh, bao nhiêu kẻ hèn hạ tự đắc, đường lớn ung dung tiến bước. Thế giới ngụy trá “mạ vàng” trôi nổi bao oan hồn vẫn còn nguyên tư thế cong gập nhục nhằn, điên đảo.

Nhân vật trữ tình xưng “tôi” trong bài thơ bày tỏ chất vấn, hoài nghi, bất tín và bất phục, vừa đương đầu khiêu chiến thế giới hắc ám ấy, vừa cương nghị tin tưởng vào tương lai.

Tuy là một bài thơ trữ tình chính trị, nhưng thay vì được viết theo lối hiện thực, trực ngôn truyền thống, thi ảnh của nó lại tân kỳ, mông lung, bút pháp tượng trưng, ám thị, được đánh giá là sáng tác tiêu biểu của trường phái thơ mới, trường phái “Mông lung thi” mà Bắc Đảo là một trong những người khởi xướng chủ chốt nhất.

Trường phái “Mông lung thi” khởi đi từ những sáng tác mạch ngầm trong thời kỳ cách mạng văn hoá. (Những bài thơ của Thực Chỉ được sao chép, lưu truyền trong giới thanh niên trí thức. Ông cũng được cho là nhà thơ thuộc thi phái Mông lung.) Từ những sáng tác mạch ngầm, thơ của họ dần xuất hiện bán công khai, cuối cùng công khai trên tạp chí thơ “Kim Thiên” (1978). Dù chỉ tồn tại trong khoảng thời gian ngắn, từ cuối những năm 1970 đến khoảng năm 1984, nhưng trường phái này đã ghi một dấu ấn đậm nét trong tiến trình hiện đại hoá của thơ ca Trung Quốc cả về nội dung lẫn phương diện nghệ thuật.

*Nhà thơ Bắc Đảo, tên thật là Triệu Chấn Khai, sinh năm 1949, nguyên quán Hồ Châu, Chiết Giang, sinh ở Bắc Kinh. Tốt nghiệp trung học, năm 1969, ông làm công nhân xây dựng, sau chuyển sang làm phiên dịch và biên tập. Năm 1970 bắt đầu sáng tác. Năm 1978, cùng nhà thơ Mang Khắc sáng lập tạp chí “Kim thiên”. Sự kiện Thiên An Môn, Bắc Đảo có mặt cùng 150 trí thức gửi thư thỉnh nguyện đến cơ quan lập pháp cao nhất đề nghị lên tiếng ủng hộ sinh viên học sinh, nhưng không được tiếp nhận. Chính vì có vai trò tham dự trong phong trào của học sinh sinh viên ở Thiên An Môn, nên về sau Bắc Đảo không được chính phủ Trung Quốc chấp thuận. Năm 1989, di cư sang Châu Âu, đi qua các nước Đức, Na Uy, Thụy Điển, Đan Mạch, Hà Lan, Pháp… vừa tiến hành sáng tác, vừa tìm cơ hội để đọc thơ của mình. Năm 1990, ở Na Uy, dưới sự chủ trì của Bắc Đảo, tạp chí “Kim Thiên” trở lại, và phát hành cho đến hiện nay. Ngoài ra nó còn có trang mạng “www.jintian.net”. Năm 1994, Bắc Đảo trở về Trung Quốc, nhưng khi nhập cảnh ông bị câu lưu, rồi bị đưa trả về Mỹ. Lúc này ông là giáo sư thỉnh giảng của một số trường đại học ở California, Mỹ và Hồng Kông. Năm 2007, ông nhận lời mời của Đại học Trung văn Hồng Kông, chính thức trở về sống ở Hồng Kông, đoàn tụ với gia đình, kết thúc gần 20 năm phiêu bạt Âu Mỹ.

HỒI ĐÁP

Hèn hạ là giấy thông hành của kẻ hèn hạ,

Cao thượng là bài văn bia của người cao thượng.

Hãy trông, trên khung trời mạ vàng,

Trôi nổi những chiếc bóng đảo ngược cong vòng của người chết.

Kỷ băng hà đã trôi qua rồi,

Sao khắp nơi đều là băng giá?

Mũi Hảo Vọng đã tìm ra rồi,

Sao nghìn cánh buồm vẫn chen nhau trên Biển Chết?

Tôi đến với thế giới này,

Chỉ mang theo giấy, dây thừng và cái bóng,

Để trước pháp đình,

Tuyên đọc những lời đã được phán quyết:

Nói cho mi biết, Thế giới,

Tôi-không-tin!

Dù dưới chân mi có một nghìn người chiến đấu,

Hãy tính thêm tôi là người thứ một nghìn lẻ một.

Tôi không tin bầu trời màu xanh,

Tôi không tin tiếng sấm vọng,

Tôi không tin giấc mơ là giả,

Tôi không tin cái chết không có báo ứng.

Nếu như biển thế tất làm vỡ đê,

Hãy để dòng nước mặn đắng xối hết vào tim tôi,

Nếu đất liền thế tất sẽ dâng lên,

Hãy để nhân loại chọn lựa lấy đỉnh cao mới cho đời sống.

Vòng quay mới và chòm sao lấp lánh,

Đang điểm tô khắp bầu trời không chắn che,

Đó là con chữ tượng hình của năm nghìn năm,

Đó là con mắt chăm chú của những người mai sau.

Nguyên tác:

回答

卑鄙是卑鄙者的通行证，

高尚是高尚者的墓志铭。

看吧，在那镀金的天空中，

飘满了死者弯曲的倒影。

冰川纪过去了，

为什么到处都是冰凌？

好望角发现了，

为什么死海里千帆相竞？

我来到这个世界上，

只带着纸、绳索和身影，

为了在审判之前，

宣读那些被判决的声音：

告诉你吧，世界，

我——不——相——信！

纵使你脚下有一千名挑战者，

那就把我算作第一千零一名。

我不相信天是蓝的，

我不相信雷的回声，

我不相信梦是假的，

我不相信死无报应。

如果海洋注定要决堤，

就让所有的苦水都注入我心中；

如果陆地注定要上升，

就让人类重新选择生存的峰顶。

新的转机和闪闪的星斗，

正在缀满没有遮拦的天空，

那是五千年的象形文字，

那是未来人们凝视的眼睛。

BẮC ĐẢO

Nguyễn thị Hải dịch

2021