Hồ Đ�nh Nghi�m

 

HƯƠNG THẮP MUỘN

 

 

 

Mai. T�n một lo�i hoa đẹp, q�y, hiếm. �Nếu mai kh�ng nở, con đ�u biết Xu�n về hay chưa?� (Nhạc sến).

 

Mai. Chữ d�ng để chỉ tới khoảng thời gian thuộc th� tương lai. �Mai t�i chết ai l� người x�y nấm mộ?� (Thơ sến).

 

Mai. C�n l� danh xưng của một người. Đa số người mang t�n Mai đều thuộc nữ giới. Tiếp vi�n h�ng kh�ng Tuyết Mai. Ca sĩ Thanh Mai. Nh� văn Trần Th�y Mai� V� số những mai. Cao sang cũng mai, m� b�nh d�n cũng mai. Ở th�nh nội Huế khi xưa c� b� b�n b�n g�nh ngon �dễ sợ�: B�n b� mụ Mai. Một v�i người ki�ng cử lại n�i trại ra, n�i kh�c đi: B�n b� mụ Mơi. �Xơi t� b�n mụ Mơi, chơi tới ng�y mơi, vẫn c�n cả tơi lẫn n�n!�

 

Đa phần nữ giới đều chiếm đoạt c�i t�n ấy. Số đ�ng chứ chưa hẳn tuyệt đối. Phi� nam giới, tuy hiếm hoi, vẫn c� một người, chắc lẻ loi, mang t�n Mai. Thử đọc l�n xem sao: Hồ Đ�nh Mai. Nghe dở tệ! Nhưng khi xướng t�n: V� Đ�nh Mai, th� lại kh�c. Rất kh�c.

 

Thời xong t� b�n mụ Mơi, h�p chẳng chừa ch�t nước, t�i kh�ng đi v�o trường, t�i c�p cua. Chẳng v�o cổng Hiển-nhơn nhưng ra cửa Thượng-tứ. H�m ấy trời x�m, nhiều gi�. Kh�ng gian như thu b� lại bởi sương m�. Sự ẩm ướt bao phủ Huế, dường như th�nh phố đang đợi chờ một cơn mưa. Mưa chưa đổ nhưng cảnh sắc phi� b�n hữu ngạn đ� mờ c�m. T�i thong thả qua cầu Trường -tiền, l� kẻ bộ h�nh kh�ng tơi chẳng n�n. S�ng Hương nh�n kh�ng r� mặt, nước như c� r�t đi, thấp hơn v� nuớc c� vẻ đang cau c� từng sự giao động một s�ng trở trời.

 

Đại học Văn khoa l� địa điểm t�i sẽ dừng ch�n, sẽ d�ng dằng n�u bước nếu mưa rơi. V� nếu trời l�m mưa, t�i lo ngại cho tấm poster kia biết dường n�o. Tấm poster đơn sơ với h�ng chữ lạ, viết bằng thứ b�t ph�p gần như thư hoạ của Trung-hoa.� Triển l�m tranh mực xạ của V� Đ�nh�. N� được ghim v�o bức tường v� dường như n� bắt đầu ẻo l� do kh� hậu ẩm thấp t�c động v�o. N� tựa một t� �o d�i c� ai vẽ l�n từng chiếc l� tre, tr�c. Những n�t sắc, mạnh, c�o ngang xước dọc, tuy x� bồ nhưng tựu trung ch�ng được gom lại trong một bố cục chặt chẽ. N� sẽ rũ liệt rồi oằn th�n xuống nếu mưa rơi. V� Huế ơi, xin h�y dời cơn mưa lại một đ�i ng�y.

 

Ph�ng tranh kh�ng mấy đ�ng, c� lẽ thị hiếu của kh�ch thưởng ngoạn chưa quen được với loạt tranh vẽ m� như phung ph� ấy. Như kh�ch đến từ miền nhiệt đới, chẳng mặn nồng với gi� tuyết phong ba chốn ng�n dặm sơn thủy c�ch xa. T�i chưa vội ngắm tranh, t�i đứng một g�c ng� chăm về người đ�n �ng đang ngậm ống vố. �ng chẳng c� g� kh�c lạ, nhưng nh�n d�ng thường-thường-bậc-trung ấy biết to�t ra c�i g� đ� l�m bắt mắt. N�m na, �ng l� bức tranh sống động nhất, đẹp đẽ nhất, thu h�t nhất giữa một ph�ng tranh đang c� gi� gai lạnh l�a v�o. �ng mặc �o kho�t bằng vải m�u đất c�t, �o c� bốn t�i lớn. �ng mang gương cận, �ng để r�u, �ng đi lại chậm r�i, từ tốn. V� cuối c�ng, c� lẽ �ng l� người �t n�i. �ng dấu cất c�i t�n Mai của m�nh đi, cũng như �ng đ� thu giữ đằng sau �ng biết bao những điạ danh huyễn hoặc m� bọn sinh vi�n Cao đẳng Mỹ thuật Huế ếch ngồi đ�y giếng như bọn t�i lu�n kh�t khao muốn được ai kia v�n mở hộ tấm m�n nhung lu�n chứa đựng những bất ngờ. Kinh th�nh �nh s�ng Paris hoa lệ cỡ n�o? Nữu Ước đồ sộ thay đổi ra sao những tr�o lưu văn học nghệ thuật? Hoạ sĩ Vĩnh Phối l� gi�m đốc, v� trường Mỹ thuật Huế bấy giờ (năm 1974) đ� vụng về chẳng d�n xếp tổ chức được một buổi chuyện tr� để người ra đi hai mươi năm về ngồi giữa cố quận gi�i b�y những nguồn cơn cho đ�m đ�n em học hỏi. Điều sơ s�t ấy phải n�n xem l� cả một thiệt th�i, kh�ng những xảy tới ri�ng cho đ�m sinh vi�n m� biết đ�u, c�n khai nh�n cho tất cả những họa sĩ đang l�m giảng vi�n.

 

Họ ngờ nghệch, họ l�ng t�ng, họ như chưa hề biết định hướng. Họ vẽ kh�ng như họ đang thở, họ vọc cọ m�u chẳng quan trọng như họ đang ăn, ngủ, iả, đ�i. Họ l� những c�ng chức s�ng đạp xe đi chiều đạp xe về lối cũ cho qua bổn phận. Họ mu�n đời chẳng thể l� nghệ sĩ. T�i vẫn nghĩ, đời sống mẫu mực của một c�ng chức lu�n l� kẻ th� đối với một nghệ sĩ. Anh sống đều đặn qu�, nh�m ch�n như v�ng quay của kim đồng hồ. Muốn được đời vinh danh l� nghệ sĩ, anh phải mang th�n ra hứng chịu những đớn đau khốc liệt m� đời sống chẳng bao giờ biết từ khước, lu�n rộng l�ng ban ph�t. Anh phải �nhắm chốn đoạn trường m� đi�. T�i l� một con ếch lu�n ngồi đ�y giếng, khung trời phi� tr�n lu�n l� một v�ng tr�n kh�p k�n, h� cớ g� t�i lại c� những lời lẽ đại ng�n kia? C� lẽ ấy l� do hấp lực của ch�ng con trai Huế l�n dường du học thuở xa xưa, gia đ�nh biểu học ng�nh y, ch�ng ậm ừ rồi ghi danh học Văn khoa. Ch�n ch� ch�ng theo đuổi hội họa. Ch�ng tự tr�o trong một đoản văn, đại loại: �B�c đừng n�i rứa. Người ta thưa bẩm với b�c sĩ chứ c� ai lại: Dạ thưa �n Họa sĩ��

 

Dạ thưa anh Họa sĩ V� Đ�nh, t�i gặp anh lần đầu ở Huế, ở c�i ph�ng tranh se lạnh v� Huế đ� niệm t�nh kh�ng l�m mưa rơi. Khoảng c�ch m�nh m�ng n�o đ� l�m cho ch�ng ta chẳng thể lại gần b�n nhau tr� chuyện? Khi ấy, tự th�n anh, v�y bọc v� to�t ra c�i d�ng vẻ đường bệ của một Mệ c� chức phận trong ho�ng ph�i. Nếu đ�n b�, t�i nghĩ, anh hẳn sẽ mang t�n C�ng tằng T�n nữ Thạch Mai. Nhưng dẫu l� đ�n �ng (tại sao l�i đ�i cho được một Madame?) t�i vẫn cứ m� mệt bởi anh tượng trưng cho c�i g� vừa trừu tượng vừa si�u thực vừa t�n cổ điển vừa hiện đại. Anh đ� về từ một thế giới qu� xa ng�i, c�i thế giới lạ lẫm kh�n c�ng mu�n h�nh vạn trạng, v� sau ch�t c�i c�i ta b� đ� n� sẽ d�m anh xuống những đớn đau m� nỗi c� đơn c�ng cực sẽ l� thứ m� kh�ng ai trong ch�ng ta c� thể chịu đựng ở mức độ l�u d�i. Dạ thưa Họa sĩ V� Đ�nh, mặt anh khi đ� lu�n nghi�m v� buồn!

 

Anh chẳng thay đổi g� nhiều. Chẳng thay đổi, bởi lẽ ta đ� vui vẻ l�m ph�p cọng trừ rất giản đơn, thứ m� thời gian lu�n tướt đoạt, lấy đi ở mỗi ch�ng ta những nỗi niềm ẩn nấp dưới tuổi t�c. Nhại theo c�u giải th�ch thơ của cố thi sĩ B�i Gi�ng: �Trẻ th� ta biết l� ưa quậy. Gi� th� ta hiểu ch�n chắn về đời sống. Nhưng thời gian l� thứ m� kh�ng ai c� thể hiểu được!� (Nguy�n văn: Chim th� ta biết n� bay, c� th� ta biết n� lội. Nhưng thơ l� g� th� chẳng ai c� thể cắt nghĩa được.) Anh c� hơi gầy đi, da ngăm đen ch�t đỉnh. Vẫn h�t pipe, nhưng th�i nghi�m v� buồn.

 

Đ� l� khoảng thời gian Một ch�n ch�n mươi, một ng�y h� oi ả ở Virginia. Ch�ng t�i ngồi kề b�n nhau do bởi số phận những truyện ngắn gửi đăng b�o, anh đọc thấy, rồi duy�n văn nghệ do chữ viết đẩy đưa l�m nh�ch lại gần. Anh đ� vẽ tặng một phụ bản để in trong tập truyện đầu tay của t�i. Cuốn thứ hai ch�o đời cũng được anh vun bồi bằng bức tranh đẹp. Rồi sau đ�, trung b�nh mỗi th�ng t�i nhận được khoảng ba l� thư của anh. Viết ngắn, phần nhiều l� g�p �, ch� nhiều hơn khen. ��Anh nghĩ văn em gần với n�t vẽ của anh hơn l� với c�u văn của anh. Viết th� anh th�ch n�i những điều kh�c mắt bằng những lời lẽ b�nh dị. Vẽ th� anh �sướng� ở c�i n�t� da diết. Ng�y n�o anh vẽ được những c�i da diết với những n�t giản đơn, đ� l� l�c anh bẻ b�t được rồi.�

 

Anh si�ng viết thư, bởi lẽ anh n�i: �Anh rất gh�t điện thoại!�. Do vậy t�i cũng phải cần mẫn hồi �m. Anh bảo, viết l� c�ch tập cho n�t chữ m�nh th�m cứng c�p. C�u n�i đ� c� ngay sự chứng minh: chữ viết của anh qu� đẹp, chữ V� Đ�nh k� b�n dưới cũng hiển lộng một c�ch lạ thường. Ba người c� chữ viết đẹp, theo t�i: Họa sĩ V� Đ�nh, nhạc sĩ Trịnh C�ng Sơn, nh� văn Mai Thảo.

 

Anh hỏi: Em c�n vẽ kh�ng?

 

�Dạ kh�ng.

 

�Răng rứa?

 

T�i thắp một điếu thuốc, kh�i xanh m� mờ, ngồi hồi ức về c�i �thời kỳ x�m�. Bảy lăm,�chạy giặc� v�o tận S�i-g�n, ngồi chưa n�ng đ�t th셓S�i-g�n phỏng d�i�. Đ�nh l� d� trở lại Huế ghi danh học tiếp. Đến lớp để l�m g�? Để vẽ ch�n dung l�nh tụ. Để kẻ khẩu hiệu. Để viết những h�ng chữ kỳ cục l�n tấm vải đỏ mang đi giăng, treo khắp đường phố. Phải đi thực tế, phải biết b�p m�o sự thật, quần ch�ng lam lũ ốm đ�i th� khi đưa v�o tranh cổ động ta phải vẽ họ vai u thịt bắp, mắt s�ng m�i cười đứng b�n nh� m�y đồ sộ v� đồng l�a ph� nhi�u. Vẽ cờ đỏ sao v�ng v� lu�n khắc ghi c�ng ơn Đảng đ� d�u dắt đến thắng lợi thần th�nh. Thỉnh thoảng giảng vi�n ch�nh trị gọi t�n: C�c anh l� con em của bọn Ngụy phản động b�n nước, nh� nước cho ăn học tiếp để chứng minh chế độ ta lu�n khoan hồng� Một giảng vi�n c� t�n tuổi ngo�i H�-nội được mời v�o thuyết tr�nh, tất cả sinh vi�n ngồi ngay ngắn dọn l�ng chờ nghe những chuyện th� vị của một người từng đi Li�n-x�, Ba-lan v� Cuba về: C�c anh ở trong Nam chắc phải biết đến nh� danh họa Pi-c�t-x�? Điều m� ch�ng ta cần khẳng định trước ti�n: Đấy l� một đảng vi�n đảng Cộng sản�

 

T�i đ� kh�ng c�n vẽ nữa. Xin đừng nghĩ t�i ngụy biện khi đem chuyện buồn l�ng tr�n, kể ra, để xem đ� l� l� do t�i rời bỏ hội họa. Tho�t ra khỏi c�i trường ốc như vậy, kh�ng một ai, kể cả Picasso, c�n đủ can đảm để cầm c�y cọ l�n, nắm chặc giữa những ng�n tay lu�n run rẩy. C� thể n�i đ�m học tr� thời kỳ ấy, chẳng kh�c mấy những c� b� bị lột truồng ra, tủi hổ, lần lượt b�n cho c�c đại gia để họ ph� trinh.

 

�L� cừ nung nấu sự đời, bức tranh v�n cẩu vẽ người tang thương�. Anh đọc thầm c�u cổ thi. V� dường như để l�m vơi nhẹ phần n�o, anh pha tr�: �Bắt ở trần phải ở trần, cho may-� mới được phần may-�.

 

 

 

 

Anh đ�i t�i đi ăn trưa (khoảng 3 giờ chiều). Anh l�i chiếc xe cũ thật cũ, hiệu Renault của Ph�p, chiếc xe mang bảng số xuất ph�t từ Maryland, v� chiếc xe nọ e thắp đuốc t�m kh�ng ra chiếc thứ hai ở Virginia. Xe thong dong chạy, kh�ng nhanh, chẳng chậm. �m �i kh�ng hề xảy tới, bởi người t�i lu�n giao động. N�i cảm động th� đ�ng hơn. T�i kh�ng thể ngờ l� trong đời m�nh lại c� được ng�y h�m nay. Năm 74, t�i nh�n tới anh v� cảm nhận ngay ra c�i khoảng c�ch m�nh m�ng v� bờ. Để rồi qua bao d�u bể, giờ n�y, ngo�i tr�ng ph�ng c�n th�m gang tấc.C�i gang tấc m� nếu muốn t�i c� thể �m giữ lấy anh, vừa kh�t trong đ�i v�ng tay. Anh kh�ng phải l� người của h�ng qu�n. Anh mở lời phi lộ. Lời vừa bu�ng dấu chấm, xe đ� thắng đứng trước một bức tường. Anh kết luận: V�o ăn bậy c�i g� cho đỡ đ�i. Một c�i qu�n nhỏ b�, tăm tối, nằm đ�u đ� gần si�u thị Việt-hoa. Bộ đồ anh mặc bằng vải Linen, nhăn nh�u, thứ trang phục d�nh cho m�a h� ở những bờ biển đầy nắng v�ng v� gi� lộng mặn m�i muối. Anh kh�ng phải l� người kh� giả nhưng l� kẻ lu�n hạnh ph�c với những thứ đang c�. T�i nghĩ vậy. Anh gi�u c� ở những mặt kh�c, gần l� triệu ph�. Loại triệu ph� m� thắp đuốc t�m kiếm, soi r� mặt m�y chẳng được mấy ai. Ch�ng ta đ� đồng � rồi, phải kh�ng? Rằng Mai l� thứ hoa đẹp, q�y, hiếm.

 

Ch�n mươi hai, anh sang Montr�al trưng b�y tranh đ�nh dấu 35 năm cầm b�t. Kh�ng như Huế năm xưa, thời tiết chốn n�y, h�m ấy� tr�n cả tuyệt vời! Thứ thời tiết m� nếu bạn c� � định vượt biển th� đảm bảo chiếc ghe mong manh sẽ mang bạn đến bờ b�i b�nh y�n một c�ch ch�ng v�nh nhất. Bạn vất tấm bảng c� viết sẵn chữ SOS đi. Dưới lườn ghe, bạn c� quyền ngủ y�n một giấc m� chẳng phải niệm Phật a di đ� liền miệng. Gi� hiu hiu, nắng v�ng, trời trong xanh, kh�ng một vẩn m�y. Xứ tuyết n�y chẳng mấy khi c� được một ng�y trời quang biển lặng tựa thế. Nhưng t�i lầm, đ� c� một thứ phong ba kh�c chờ chực, r�nh rập. Ch�ng ta sẽ n�n mửa khi leo l�n ghe, sẽ ch�ng mặt v� sẽ xuội lơ để cho một bọn hải tặc Việt-nam tha hồ trấn lột. Ch�ng hiếp d�m bạn bằng một phương c�ch lạ l�ng. Ch�ng moi của bạn từng lượng v�ng r�ng bằng thứ thủ đoạn hơn cả một sự tr�o trở. Ch�ng ph� cho bằng được buổi sinh hoạt văn học nghệ thuật kia. Chẳng thấy b�ng d�ng c�ng an, nhưng �c�ch chơi� ấy l� bản sao ch�p từ lối h�nh sử của nh� nước Việt-nam đương đại. Dĩ nhi�n l� t�i rất buồn. T�i định cư ở Montr�al từ hồi vượt biển đến giờ, h�y v� t�i như người chủ nh� tật nguyền chẳng th� tiếp được người kh�ch phương xa đ�ng với ph�p tắc. Kh�ng mở rộng cửa, kh�ng ch�o hỏi, kh�ng tr�, kh�ng nước, kh�ng ghế ngồi� Chủ nh� khoanh tay, mặt nghi�m v� buồn!

 

�Sau n�y đọc tr�n b�o, tất cả những người cầm b�t đều đồng t�nh kết luận: Sự việc xảy ra h�m đ� h�i hước tr�n mức tưởng tượng. T�i kh�ng nghĩ vậy. T�i li�n tưởng đến một tấm biểu ngữ dơ bẩn được viết bởi một bọn người v� văn ho�. N�i như một nh� ph� b�nh ở trong nước (Ho�ng Ngọc Hiến?): �C�i d�n tộc m�nh n� vốn thế!�

 

Anh vẫn thường viết thư thăm t�i. Ngắn, nhưng bao giờ cũng nồng ấm. ��N�i thế n�y dễ hiểu: Từ Maryland m� dọn về đ�y th� đại kh�i cũng như từ Huế m� xu�i Nam v� tận trong� C� Mau. Ở Montr�al, khi m� lạnh lẽo qu� th� nghĩ về nơi anh chị ở. Th�ng mười rồi (cuối th�ng) m� c�n d�ng quạt trần!�

 

Những l� thư, những tấm bưu thiếp bao giờ cũng c� phần t�i b�t. D�ng chữ ngắn ấy lu�n x� mở ra những c�nh cửa ri�ng tư, lạ:

 

- �Ng�y n�y, 30 năm về trước (1964) anh lấy vợ� lần thứ hai!�

 

- �H�m kia anh n�i chuyện với Nhung. Anh khen em, cổ n�i �viết dở ẹt!�. L�m chị sướng h�!�

 

- �Nghi�m biết kh�ng, l�c em ch�o đời l� khi anh đ� xuất dương đi du học rồi!�

 

-�Đọc Nắng Mới, thấy tin b�c g�i mất ở Huế. Anh kh�ng �chia buồn� với hai em, nhất l� với B�ch, v� đ� l� một niềm đau kh�ng ai c� thể �chia� với m�nh được.�

 

- �Năm nay anh được 70 tuổi rồi đ�. Khiếp! Ng�y xưa 40,50 l� �cụ� rồi.�

 

Thỉnh thoảng, phần t�i b�t được chị Lai Hồng đảm tr�ch:

 

-�Tui c� ch�o gạo hẻo rằn ăn với c� cấn c� mại kho kh�, ngon lắm! Về đ�y chơi một chuyến ngắm hoa ho�, hoa ban, hoa bằng lăng, ăn rau đắng, rau ngổ� cả m�n s�p v�ng v� khoai ti�.

 

-�Khi m� mới về? Đ� r�i hột rau dền, rau muống� C� ngừ tươi với b�n, v� cốc khế, m�ng cầu, chuối dừa, đu đủ, me v.v��

 

T�i l�m thinh, t�i kh�ng d�m hẹn h�, bởi t�i rất gh�t những đứa chẳng giữ được lời hứa. T�i y�u hai c�u thơ của Ho�ng Tr�c Ly: �Đời l� th� qu� t�i về muộn, em ngủ một m�nh đ�m gi� mưa�. Đời sống của t�i ở Montr�al rất �l� th�. Nếu ra được s�n ga, c� lẽ t�i sẽ đến muộn v� nh�n con t�u rời đi sau khi h� l�n những hồi c�i nghe nao l�ng. Bất kỳ một ai trong ch�ng ta cũng sẽ c� l�c hụt một chuyến t�u. Để rồi hối tiếc. T�i đang hối tiếc. C�ng đau l�ng hơn khi c�i địa chỉ một căn nh� lu�n rộng l�ng đ�n tiếp m�nh đ� chẳng c�n nữa b�ng d�ng chủ nh�n. Chị Lai Hồng ơi, t�i xin ph�p c�p nhặt lại h�ng chữ của anh V� Đ�nh: Kh�ng �chia buồn�, bởi đ� l� niềm đau kh�ng ai c� thể �chia� với m�nh được.

 

Michael Jackson mất kh�ng l�u sau họa sĩ V� Đ�nh. Trong tất cả những lời chia buồn khu�n s�o của giới nghệ sĩ, nhặt ra được lời ph�t biểu tương đối hợp nhĩ của Bryan Adams:

 

�C�m ơn Michael, anh đ� để lại cho trần gian n�y những ca kh�c đẹp, như một tặng vật qu� b�u�.

 

Điều t�i muốn thưa với anh V� Đ�nh, v� t�nh đ� bị ch�ng nhạc sĩ� Canadien kia nhanh nhẩu x� phần mất rồi.

 

Nh� h�ng x�m đổi dĩa nhạc, b�i h�t rậm rật Billie Jean, một trong những ca kh�c nổi tiếng của Michael, th�i khuấy động. Im bặt một khoảnh khắc, c� �m thanh d�u dặt trỗi l�n, tiếng được tiếng mất: ��về sau, v� �nhiều năm sau nữa, c� buồn nhưng vẫn chưa bao giờ bằng h�m nay �.

 

Dạ thưa Họa sĩ V� Đ�nh, xin anh đừng quở tr�ch : �C�i thằng ni, răng mi sến rứa hả Nghi�m!�.

 

 

tiểu đệ Hồ Đ�nh Nghi�m.

 

Montr�al, nơi lưu giữ những kỷ niệm xấu, th�ng 7, 09.

 

 

http://www.gio-o.com/HoDinhNghiem.html

 

 

 

� gio-o.com 2009