Hà Cẩm Tâm
1933-2016
NGUYỄN HỮU LIÊM
NGỰA TRỜI BẠC KIM GIỮA HOANG NGUYÊN
nhớ họa sĩ Hà Cẩm Tâm
Không biết đă bao nhiêu năm về trước, chắc cũng đă hơn 20 năm, lần đầu đến nhà của hai người bạn, Bích Quyên và Mặc Đạm, ở Los Gatos, tôi được nh́n thấy bức tranh lớn treo ngang pḥng ăn của Họa sĩ Hà Cẩm Tâm vẽ một đàn ngựa trắng bạc kim tung vó vươn lên sát cạnh nhau. Tôi đă măi ngắm nh́n đàn ngựa đó. Ấn tượng về bức tranh nầy c̣n măi cho đến ngày hôm nay. Nó phảng phất một màu kim loại nhôm của ánh trăng trong một cảnh tượng sương mù từ kư ức.
Sau đó, trong những lần gặp gỡ, tôi đă có lần nói chuyện với anh Hà Cẩm Tâm về ư nghĩa của loài ngựa, nhất là loại ngựa hoang màu bạc kim, silver, tung vó giữa đồng hoang khô quạnh. Tôi chia sẻ về ư nghĩa huyền nhiệm của hai vế, của loài ngựa và sắc màu kim bạc, như là một kết nối giữa thế giới động vật bốn chân và màu sáng bạc của ánh trăng phản chiếu giữa núi đồi. Mỗi lần được nói chuyện với anh Tâm như thế, anh đă lắng nghe đăm chiêu, gật đầu, trầm tư thêm từ một khuôn mặt vốn đă mang đậm nét trầm tư hiền ḥa.
Theo huyền thuyết Ai Cập cổ đại, màu bạc kim, là màu của mặt trăng. Nó là biểu hiện của sự phản chiếu và trí tưởng tượng. Đây là màu sắc xuất hiện nhiều nhất trong các giấc mơ. Và nó cũng là hiện thân của tâm hồn nữ tánh vốn nhẹ nhàng và dịu mát. Khi màu bạc kim này hiện thân vào thế giới vật thể, nó mang bản chất linh hoạt của trực giác không bị trung giải hóa bởi lư tính. Ở cơi kim loại, nguyên lư của bạc kim nầy thu thập năng lực của mặt trăng, đông đặc lại thành chất nhôm bạc, silver. Tức là màu bạc kim, hay là kim loại silver, là hiện thân của tính phản tưởng từ mặt trăng ở cơi quặng mỏ. Từ silver - v́ nó là nguyên lư của phản tưởng - mà gương phản chiếu, mirrors, được chế tạo, và nó là nguồn gốc vật thể cho sự tác thành của phim chụp ảnh. Từ đó, phim ảnh là cơi sống của trí tưởng tượng, vốn đến từ mặt trăng, từ nữ tính thiên tạo, qua chất kim bạc.
Trong cơi huyền thoại nhân cách, cơi của màu bạc kim được hiện thân qua các tên tuổi đầy ấn tượng của Gabriel, Diana, Artemis, Khons, Chandra, Ixchel và Mama Quilla. Về hội họa, đó là những tên tuổi của da Vinci và Rembrandt, hay ở phía tôn giáo là Mary và Muhammed, phiá quân vương th́ Nero, Thành Cát Tư Hăn, Louis XIX, Nguyễn Huệ. Màu kim bạc tung lên một màn mơ ảo như một tấm vải nhung mỏng, a veil, làm nhẹ đi cái gánh nặng của lư tính và cái nh́n trực diện của đôi mắt trần tục. Khi ngắm người con gái mặc áo màu bạc kim, hay khi nh́n vào một chiếc xe màu silver, hay dang mắt ḍm đến váng trời cùng thể loại, chúng ta như đang bị một giấc mơ, một sự tưởng tượng mơ hồ nào đó xâm lấn cơ năng suy tưởng và quan sát của ḿnh.
Bởi thế, khi vẽ ngựa, tôi gọi tạm là mă họa, với màu sắc bạc kim là tông chính, th́ Hà Cẩm Tâm đă xung động hóa cái nguyên lư tưởng tượng và nữ tính từ thiên nhiên, hiện thân trên tấm thân của loài ngựa, lên nét cọ của ḿnh. Nhưng tại sao anh Tâm lại chọn loài ngựa cho ánh sáng mặt trăng - tức là nguyệt lư - của anh? Tôi đă có lần hỏi.
Cơi động vật bốn chân có xương sống nằm ngang, horizontal, song song với mặt đất, trong khi con người th́ xương sống là thẳng đứng, vertical. Cả hai cơi, theo huyền nhiệm học, người và thú, khi gần nhau sẽ trở nên chiếc thập tự giá đại diện cho năng ư tinh thần đang giao thoa với đ̣i hỏi của nhục thân. Đối với dân Celtic th́ giống ngựa là con vật mang năng động tinh thần cao nhất trong cơi thú. Khi cá nhân cỡi ngựa th́ hắn được hoàn tất cái sinh mệnh làm người trên thế gian. Tức là hắn đă đóng vai được chiếc thánh giá của xác và hồn. Ngựa là chiến bào của dũng sĩ, là chiếc ḥm vĩnh cửu ôm ấp linh hồn tranh đấu với thế gian, và là hùng khí của thằng con trai khi bước ra đời đối diện với bất thường và vô định.
Khi họa lên những con ngựa màu bạc kim, Họa sĩ Tâm đă mở cho chúng ta một cánh cửa vào cơi tâm thức mà trong đó trí tưởng tượng, imagination, tôi gọi là tưởng thức, đă dung ḥa với tâm hồn thành một năng thức psychospiritual sáng bạc như là phim ảnh, một thể loại kinh nghiệm mă tượng, the Equine Psyche, mà chỉ có những ai chiêm nghiệm sâu sắc về bản thể luận của thiên nhiên mới nhận thức được. Vó ngựa tung lên là ư chí khát sống và chiến thắng, đôi mắt ngựa lung linh là ch́a khoá vào cơi nguyệt lư, của huyền hoặc và tưởng thức, và đằng sau của ngựa, khung cảnh núi đồi là thực tại tính của trần gian.
Và, nầy, bạn hăy chú tâm nh́n và để ư: Ha! Không khi mô anh Tâm vẽ ngựa có người cỡi cả. Mă nhục kỵ mă vô. Có ngựa nhưng không có chàng kỵ mă. Chắc là anh Tâm đang nói đến một cơi sống cô độc, trơ trọi từ bản thân, nhưng hàm chứa đầy ư nghĩa trên b́nh diện bản thể của vũ trụ đầy mầu sắc. Như là anh muốn nói, cơi sống nhục thân, của tinh thần, của mă ư, năng thức của ngựa, đang vươn thân đi t́m một giống nhân loại, một tập thể con người mới, những cá nhân xứng đáng để ngồi lên lưng ta, làm bạn hữu với ta, để hoàn tất cái cơ sự thánh giá khi được sinh ra là thú hay là người trên trái đất này.
Carl Jung đă có lần nói rằng con ngựa là hiện thân người mẹ trong mỗi chúng ta. Dân Hy Lạp xem ngựa là con vật tượng trưng cho may mắn. Tín đồ Hindu th́ xem ngựa là biểu trưng của vũ trụ. Ngựa cũng là cơi mà ba năng xuất tụ hội: Demeter là khả năng thụ thai, là thần đế của sinh sản, the goddess of fertility, Artemis, nữ thần săn bắn,và Aphrodite, thần đế của yêu đương. (Có lần ra Hà Nội mấy năm trước, đến thăm một vị chánh án cao cấp, ông mời tôi ly rượu được ngâm chế từ tinh trùng ngựa. Tôi đặt tên cho b́nh rượu của ông là “Rượu thần Aphrodite”). Cả ba năng ư hiện hữu phát huy qua nhịp đập của gót chân ngựa rập rần giữa b́nh nguyên hay sa mạc. Cái ư chí sinh sản một thế hệ mới tiếp nối chính ḿnh, ư chí tiêu diệt cơi thấp và yếu hơn để chuyển hóa chúng vào nhục giác nuôi thân, và ư năng thông giải ḥa nhập vào đối thể qua yêu đương nam nữ trong nhục dục, cả ba ư lực này thôi thức cơi sống con người, và động vật – mà Aristotle gọi chúng là linh hồn, psyche/soul . Và loài ngựa là h́nh ảnh biểu trưng nhất cho ba năng thức ư chí đó.
V́ thế, bạn biết không, những con ngựa của Hà Cẩm Tâm với màu bạc kim đă làm nhẹ đi, như là để dung hóa bớt, tính năng động ngút ngàn của ba thần đế khao khát đầy tao loạn đó. Những con ngựa cô đơn đứng yên, hay đang tung vó giữa bầy đàn, chúng cho ta thấy cái mà Schopenhauer viết rằng, ôi thực tại vũ trụ nầy, nó chỉ là hiện tượng, là biểu thân, representation, của một Ư chí Đại hồn vô vọng, bất định, mù ḷa, vô nghĩa – of a blind and irrational Cosmic Will. Mỗi vó ngựa dồn lên phía trước là ư chí lịch sử hiện thực hóa năng ư vô minh vào thực tại – cho đến khi khổ đau tột cùng đánh thức Chân Tâm về với chính nó. Trên từng nhịp bước cô độc, Hà Cẩm Tâm, qua những con ngựa màu bạc kim, đang nhắc nhở chúng ta phản tưởng về một ư nghĩa cho thực tại tâm thức, về lịch sử, và về ba cơi người, muông thú và thực vật.
***
Hôm nay, trong giờ phút tưởng niệm về Hà Cẩm Tâm, một họa sĩ tài năng, như nhớ tới một người bạn, người anh, tôi xin nâng ly rượu nhỏ, mừng anh đă hoàn tất xong gánh nợ hiện hữu, đă không c̣n phải t́m chiếc thánh giá giữa cơi người. Nay anh Tâm chắc đă ḥa tan tâm và thức cùng ư chí của ḿnh trong màu bạc trắng từ ánh trăng ngà – trong một thực tại vô thời, vô không gian, vô vật thể. Chắc anh cũng gật gù, nhẹ nhàng cười với tôi như những lần chúng tôi từng đă.
Hẹn anh Tâm lần tới, ở một nơi chốn, một cơi Thời nào đó, chắc là sẽ ngoạn mục hơn nhiều, anh Tâm hỉ.
Nguyễn Hữu Liêm
San Jose 7 tháng 4, 2016
youtube: Lữ Nghê. Một sinh hoạt triển lăm của họa sĩ Hà Cẩm Tâm tại San Jose,
© gio-o.com 2016