TỰ DO CÙNG NGÔN NGỮ
50 Năm Văn Học Tiếng Việt Hải Ngoại 1975-2025
ký ảnh của Nguyễn Thảo
Đặng Thế Kiệt
Buồn Vui Từ Điển
Đặng Thế Kiệt nguyên là cựu học sinh trung học Chu Văn An Sài Gòn (1967-1968). Du học cấp đại học với học bổng của Chính phủ Pháp, promotion 1968.
Tốt nghiệp cử nhân toán ứng dụng tin học (Licence ès Sciences, Université Paris VI - Pierre et Marie Curie)
Kỹ sư đệ tam cấp Tin học (Diplôme d'Etudes Supérieures Spécialisées - Génie Logiciel Intelligence Artificelle, Université Paris VI - Pierre et Marie Curie)
Từng là Directeur d'Applications Informatiques, France Telecom, Paris (1979-2000)
Responsable Informatiques, Orange-France Telecom, Paris (2000-2004)
Kỹ sư Đặng Thế Kiệt cùng với một nhóm bạn phần lớn là các kỹ sư Việt Nam ưu tú ở Pháp, Đức, Hoa Kỳ, một nhóm trí thức quan trọng đi tiên phong ở Hải Ngoại, sáng chế ra các nhu liệu viết và duy trì Từ Điển Tiếng Việt, Từ Điển Chữ Hán, Từ Điển Chữ Nôm, bảng gõ dấu vần Tiếng Việt, trên in tơ net vào thập niên 1990, thời gian đầu tiên khi mạng lưới in tơ net toàn cầu được thiết lập bắt nguồn tại quốc gia Hoa Kỳ.
Các sản phẩm đã tạo thành hiện được lưu giữ trên các trang mạng sau đây:
https://hv-ebook-binhngodaicao.blogspot.com Bình Ngô Đại Cáo * Nguyễn Trãi
https://hv-ebook-botunglinh.blogspot.com Bồ Tùng Linh 蒲松齡 trích tuyển
https://hv-ebook-doanhong.blogspot.com đoạn hồng linh nhạn kí 斷鴻零雁記
https://fv-sylvie-muihuongxuansac.blogspot.com Sylvie * Mùi Hương Xuân Sắc
http://vietnamtudien.org/trangchu/ Trang Tử 莊子 Nam Hoa Kinh 南華經
https://bong-ngay-qua.blogspot.com bóng ngày qua
https://dtk-lespleendeparis.blogspot.com Le Spleen de Paris, Petits poèmes en prose, 1869 @ tác giả: Charles Baudelaire (1821-1867)
https://hv-ebook-caobaquat.blogspot.comCao Bá Quát 高伯适 * thơ chữ Hán
http://vietnamtudien.org/TruyenKieu/ Giúp đọc Truyện Kiều
https://xem-nom-thuy-kieu.blogspot.com Xem Nôm Thúy Kiều
http://vietnamtudien.org/nguyendu/ Truyện Kiều thơ tuyển
https://hv-ebook-nguyentrai-quoc-am.blogspot.com Nguyễn Trãi 阮廌 Quốc Âm Thi Tập 國音詩集
https://hv-ebook-nguyentrai-han.blogspot.com Nguyễn Trãi 阮廌 (1380-1442) * thơ chữ Hán
https://hv-ebook-taysuongki.blogspot.comTây Sương Ký 西廂記 Mái Tây
http://vietnamtudien.org/dnqatv/ ĐẠI NAM QUẤC ÂM TỰ VỊ (Nguyen Luong webmaster)
http://vietnamtudien.org/vntd-kttd/ Hội Khai Trí Tiến Đức Việt Nam Tự Điển (Nguyen Luong webmaster)
http://vietnamtudien.org/chunom-trichdan/
Tự Điển Chữ Nôm Trích Dẫn
© Nguyễn Hữu Vinh . Đặng Thế Kiệt . Nguyễn Doãn Vượng . Lê Văn Đặng . Nguyễn
Văn Sâm . Nguyễn Ngọc Bích . Trần Uyên Thi
http://www.vietnamtudien.org/TdHanViet/ Hán Việt Từ Điển Trích Dẫn Thực hiện: Đặng Thế Kiệt Kĩ thuật: Nguyễn Doãn Vượng
http://nguyendu.com.free.fr/hanviet/ 漢越辭典摘引 Hán Việt Từ Điển Trích Dẫn
http://vietnamtudien.org/phatquang/ Phật Quang Đại Từ Điển 佛光大辭典
Đặng Thế Kiệt
1. Hán Việt Tự Điển Thiều Chửu online (2003)
Vào khoảng những năm đầu thế kỷ XXI, lần đầu tiên, khi hiểu ra cách viết chữ Hán lên trang Words, tôi tin chắc rằng có thể đưa trọn bộ Hán Việt Tự Điển của Thiều Chửu lên mạng Internet.
Không nhớ từ hồi nào tôi muốn học chữ Hán. Hình như là khi đọc tập Tố Như Thi, do Quách Tấn dịch một số bài thơ chữ Hán của Nguyễn Du, — và tôi muốn đọc được nguyên văn. Khi đó tôi chỉ biết trông vào cuốn sách tự điển của Thiều Chửu (1942, Hà Nội) này thôi.
Vào năm 1996 (hay trước đó vài năm?), một hôm đi lang thang trên con đường cổ rue de La Huchette (*01) quartier Latin, nối liền boulevard Saint-Michel và khu phố Nhà thờ Notre-Dame, trên Île de la Cité sông Seine, gặp một hiệu bán sách tiếng Việt, có lẽ xưa nhất ở Paris, một bản cuốn tự điển của ông.
Thế là từ đó, bao nhiêu thì giờ rảnh, buổi tối sau mỗi ngày làm việc, hoặc cuối tuần, tôi chỉ chúi đầu gõ lóc cóc từng trang từng trang cuốn sách. Rồi chuyển thành trang HTML đưa lên một web perso (*02)
http://nguyendu.com.free.fr/langues/&index.htm
Trong những năm đó, Internet phát triển mạnh, người ta bắt đầu biết dùng email để trao đổi thư từ, và đủ thứ diễn đàn qua Internet mọc lên như nấm. Tôi tìm ra diễn đàn hanviet@yahoogroups.com (*03). Ở đây có tổ chức một Lớp Hán Việt với sự hỗ trợ của vài giáo sư Hán Nôm, thuộc Viện Việt Học (*04). Ngoài ra, còn quy tụ một vài người giỏi chữ Hán hoặc chữ Nôm.
Khi công bố trang web HTML cho dự án "Bản điện tử Hán Việt Tự Điển của Thiều Chửu", lúc đó chỉ mới gõ được khoảng 200/818 trang sách (*05), không ngờ được hưởng ứng đông đảo.
Một thành viên diễn đàn Lớp Hán Việt, anh Nguyễn Hữu Vinh nhận lời giúp một tay, chia nhau gõ các trang sách cho tới khi hoàn tất. Anh Vinh sống và làm việc ở Taiwan từ mấy chục năm rồi. Trên diễn đàn, anh thường gửi những bài thơ Đường, dịch nghĩa và dịch thơ sang tiếng Việt, chú thích, dẫn giải rất tường tận. Tôi được biết thêm anh người gốc Huế, tốt nghiệp Tiến sĩ (văn chương?) ở Taiwan. (*10) Các giáo sư hướng dẫn diễn đàn (Lê Văn Đặng, Nguyễn Văn Sâm, Phạm Văn Hải…) cũng ủng hộ.
Lại thêm anh Nguyễn Doãn Vượng, chuyên gia điện toán, webmaster cho trạm Internet Viện Viện Học, sẵn sàng giúp chuyển web HTML thành một application (ứng dụng) dùng ngôn ngữ Java. So với phiên bản HTML, ứng dụng e-TC v1.5 ngoài phần tra cứu tự điển, có thêm nhiều tiện ích (tools) rất hay:
(1) Mỗi chữ Hán trong trang định nghĩa là một đường truyền (link) đến ngay mục từ (entry) của chính chữ Hán đó trong tự điển.
(2) Có thể tìm trong toàn thể những trang định nghĩa chứa đựng <một nhóm chữ> (Hán hoặc Việt) nào đó, và tìm ra (hay không) một hay nhiều mục từ tương ứng.
(3) Có thể phiên âm một đoạn văn dài tới cả ngàn chữ Hán sang âm Hán Việt.
(4) Có thể hoán chuyển một đoạn văn chữ Hán dạng phồn thể sang dạng giản thể (và ngược lại). Điều này khá quan trọng ngày nay vì tiếng Trung trên báo chí Internet, ebooks… bây giờ tuyệt đại đa số đều theo dạng giản thể của Trung Hoa lục địa.
(5) Trong ứng dụng Java còn có một tiện ích cho phép gõ chữ Hán theo chữ abc Hán Việt.
"Bản điện tử Hán Việt Tự Điển của Thiều Chửu" (*06), trong khi tiến hành, trở thành công cụ cho lớp học.
Thấm thoát chừng 6 tháng sau, trang web HTML hoàn thành, được đưa trình làng trên web Viện Việt Học
Đó là lần đầu tiên trên mạng Internet có mặt một bộ tự điển Hán Việt online.
Cf. Lời nói đầu cho bản năm 2003 Hán Việt tự điển Thiều Chửu dạng "điện tử" (*07).
Anh Nguyễn Doãn Vượng đã tiến hành nhanh chóng application e-TC-v1.5 viết bằng ngôn ngữ Java. Dùng được online và offline. Lần này, thầy Lê Văn Đặng (*09) và tôi giữ vai admin để cập nhật database (kho dữ kiện của e-TC-v1.5).
Tôi nhận được khá nhiều phản hồi của những người sử dụng tự điển online, từ nhiều quốc gia trên thế giới (Việt Nam, Mỹ, Pháp, Nhật, v.v.). Bất ngờ nhất là mấy dòng sau đây: "Trân trọng cám-ơn tác-giả bộ Tự-Điển Hán-Viêt Thiều-Chửu online. (…) Nếu không có trang web này, quyển sách sẽ phải còn kéo dài thêm nhiều tháng nữa." Cf. "Biên-giới Việt-Trung 1885-2000" (in năm 2006), tác giả Nhân-Tuấn Ngô Quốc Dũng gửi tặng, "Lời cám-ơn" (trang XV) (*08)
2. Tự Điển Chữ Nôm Trích Dẫn (2009)
Diễn đàn yahoogroups Lớp Hán Việt chủ yếu là một lớp dạy chữ Hán Việt. Đồng thời cũng là chỗ cho các thành viên (trẻ từ tuổi đôi mươi đến già bảy chục tuổi hoặc hơn nữa) trao đổi về thơ văn, Phật học, thời sự, v.v. Thỉnh thoảng có người nêu ra một đề tài hóc búa, cuộc bàn bạc nhiều khi khá hào hứng. Trừ vài người am hiểu vấn đề tham gia thảo luận, còn đa số dựa cột mà nghe.
Ngoài giáo sư Lê Văn Đặng chuyên về khảo cứu chữ Nôm, tôi dần dà biết thêm về thầy Nguyễn Văn Sâm, giáo sư Đại học Văn khoa Sài Gòn (trước 1975), nhà văn và nhà nghiên cứu Hán Nôm (*11).
Anh Vinh (Taiwan) dĩ nhiên là giỏi chữ Hán, nhưng tỏ ý muốn tìm hiểu chữ Nôm (anh nói một lần là để đọc được gia phả tổ tiên). Còn tôi cũng không biết gì nhiều về thứ chữ viết này. Một lần đến Thư viện quốc gia Pháp (BNF Bibliothèque nationale de France), đọc cuốn "Nguyen Trai et son recueil de poèmes en langue nationale" của Paul Schneider (*12), bỗng sửng sốt vì thấy một thứ chữ viết quái lạ, có những nét giống như chữ Hán, có phần còn rắc rối nhiều nét chồng chất hơn cả chữ Hán nữa, mà không phải là chữ Hán. Mặc dù trước đó tôi đã thích đọc nhiều bài thơ trích từ Quốc Âm Thi Tập, ghi âm đọc bằng chữ Quốc ngữ abc. Cf. "Nguyễn Trãi — Sinh thức và Hành động", Võ Văn Ái (*13).
Đây là một bài thơ của Nguyễn Trãi (1380-1442), viết bằng chữ Quốc ngữ abc và chữ Nôm:
|
Ba tiêu
Từ bén hơi xuân tốt lại thêm Ðầy buồng lạ mầu thâu đêm Tình thư một bức phong còn kín Gió nơi đâu gượng mở xem
Nguyễn Trãi "… bảo trọng như một chúc thư, và gói cuốn trong lòng xanh của xuân non một tàu lá chuối chưa từng xòe. Gió hay ta hãy mở xem. Và mở mau. Giữa thời đại gian nan khốc liệt của đất nước đứt ngang lòng này…" (Sách đã dẫn)
|
|
Đúng thời điểm đó (2003), anh Đỗ Quốc Bảo (*14), một cư sĩ Phật giáo ở Frankfurt (Đức Quốc), đang soạn luận án Tiến sĩ Văn minh Ấn Độ cổ, công bố 2 bộ chữ (fonts) Han-Nom A và Han-Nom B theo chuẩn Unicode CJKV (*16) (gồm khoảng 10 000 chữ Nôm).
Thế là tôi nảy ra ý định làm luôn một bộ tự điển chữ Nôm. Về kĩ thuật điện toán & Internet đã có anh Nguyễn Doãn Vượng (*15) nhận trách nhiệm kĩ thuật cho dự án. Về fonts chữ Nôm Unicode, anh Đỗ Quốc Bảo nhận lời hỗ trợ, nếu cần có thể dùng công cụ (software tools) "vẽ" thêm những chữ Nôm chưa có mặt trong fonts Han-Nom A và Han-Nom B.
Phương pháp làm việc là "lột soát" từ một danh sách chọn lọc khoảng gần 100 văn bản chữ Nôm. Ban Biên Tập BBT (*17) phân chia công tác, khảo sát từng chữ một trong mỗi văn bản, tìm ra âm đọc ghi bằng chữ Quốc ngữ abc, đưa ra thảo luận, xin "vẽ" bổ sung chữ Nôm nếu cần, cho đến khi được đa số thành viên của BBT chấp thuận.
Nguyên tắc thứ nhất: mỗi một chữ Nôm được đưa vào tự điển (database) phải có cơ sở, dựa theo một văn bản chọn lọc (thơ, truyện, văn xuôi, kinh kệ…).
Nguyên tắc thứ hai: đề nghị một giải thích cấu trúc cho mỗi một chữ Nôm. Chúng tôi đã sớm nhận ra, cách xếp loại chữ (characters), — thường gọi là phép Lục thư trong chữ Hán, không hoàn toàn thích hợp đối với chữ Nôm. Cf. sách Tự Điển Chữ Nôm Trích Dẫn (VVH, 2009): Cách giải thích cấu trúc chữ Nôm trong tự điển (trang XV-XVI).
Nguyên tắc thứ ba: chọn lọc một hay nhiều câu văn thơ đưa vào tự điển. Chính những trích dẫn này xác định cụ thể ý nghĩa của mỗi mục từ (entry) trong tự điển.
Ngoài một số văn bản chữ Nôm do các thầy Nguyễn Văn Sâm, Lê Văn Đặng đã sưu tầm được, chúng tôi may mắn có sự giúp đỡ của anh Alexandre Lê, lúc đó làm việc trong ban quản thư trường EFEO L'Ecole L'Ecole française d'Extrême-Orient ở Paris, đã cung cấp cho BBT rất nhiều văn bản chữ Nôm giá trị.
Cứ thế mà chúng tôi tiếp tục tiến hành từ năm 2003. Đến năm 2005, công bố bản Tự Điển Chữ Nôm Trích Dẫn online. Đến năm 2009, giao cho Viện Việt Học ở California phát hành sách Tự Điển Chữ Nôm Trích Dẫn.
Bộ sách này đã được học giới Hán Nôm trong và ngoài nước và rất đông công chúng độc giả hoan nghênh.
Năm 2018, với sự giúp đỡ của anh Nguyễn Lương (Texas, USA) (*018), cùng với anh Nguyễn Hữu Vinh, đã thực hiện một trạm web cho phép tra cứu Tự Điển Chữ Nôm Trích Dẫn. (*19)
http://vietnamtudien.org/chunom-trichdan/
3. Từ Điển Hán Việt Trích Dẫn online (2006)
Sau khi công bố bản Hán Việt Tự Điển Thiều Chửu online, nhận thấy rằng nội dung bộ tự điển này còn sơ lược, không có phần từ ghép (gồm 2 chữ (tự 字) hoặc hơn nữa ghép thành); và nhất là rất thiếu những thí dụ hoặc trích dẫn văn bản giúp cho phần định nghĩa được sáng tỏ. Chúng tôi quyết định bắt đầu dự án mới gọi là Từ Điển Hán Việt Trích Dẫn online.
Từ điển này phát triển từ những dữ kiện thâu thập trong bộ Hán Việt Tự Điển Thiều Chửu online đã phổ biến từ năm 2003.
Tất cả các mục từ được biên soạn lại, bổ sung toàn diện theo cấu trúc mới, dựa trên những nguyên tắc sau đây:
1. Phân loại từ: danh từ, động từ, hình dung từ, phó từ, đại từ, liên từ, giới từ, trợ từ, đại từ, thán từ, trạng thanh từ.
2. Phân biệt rõ ràng phần định nghĩa, phần thí dụ và phần trích dẫn. Ngoài ra, còn có thêm phần ghi chú khi cần thiết.
3. Các trích dẫn đều có ghi đủ tên tác giả hoặc tác phẩm cùng với nhan đề, chương, hồi, v.v. cho tiện việc tra cứu.
Trạm web Từ Điển Hán Việt Trích Dẫn 漢越辭典摘引có mặt từ năm 2006, và vẫn còn được cập nhật thường xuyên.
Ngày hôm nay (31/12/2024) đã có
— 11 568 từ đơn
— 12 117 từ ghép
URL trạm chính:
http://nguyendu.com.free.fr/hanviet/
http://nguyendu.com.free.fr/hanviet/
Nếu đem in thành sách, số trang ước lượng chừng 4500 trang khổ A4, tức là gấp 5 lần số trang sách Hán Việt Tự Điển của Thiều Chửu, in năm 1942 ở Hà Nội.
Ngoài ra, đã có nhiều trạm web hoặc app dành cho smartphones sử dụng dữ liệu database của từ điển này. Phần lớn, các databases sao chép thường rất cũ.
4. Ứng dụng Giúp đọc Truyện Kiều (2021)
Thời trung học lớp đệ Tứ (lớp 9 sau 1975) bị bắt học Truyện Kiều, ngán như ăn cơm nếp nát. Thế rồi một hôm, bỗng nghe vi vút những câu thơ mông lung kỳ lạ, réo rắt như một khúc đoạn trường:
Il est un air pour qui je donnerais
Tout Rossini, tout Mozart et tout Weber... (Gérard de Nerval, Fantaisie)
Có một điệu hát nào tôi chịu đổi
Cả Rossini, Mozart và Weber... (Bùi Giáng dịch, Mùi Hương Xuân Sắc)
Năm 2020, với chút vốn chữ Nôm (nhờ tham gia biên tập Tự Điển Chữ Nôm Trích Dẫn), khảo sát khoảng chục bản Truyện Kiều chữ Nôm, tham khảo nhiều bản chú giải Truyện Kiều (Bùi Kỷ & Trần Trọng Kim, Trương Vĩnh Ký, Tản Đà, Đào Duy Anh, Lê Văn Hòe, Nguyễn Tài Cẩn, v.v.), tôi lập dự án làm một công cụ online Giúp đọc Truyện Kiều chữ Nôm và chữ Quốc Ngữ đối chiếu, viết chú giải toàn bộ 3254 câu thơ lục bát, đồng thời cung cấp những tiện ích (tools) giúp tìm chữ và chú giải trong database. Ngoài ra, còn có phụ lục tranh ảnh minh họa nhiều đoạn thơ với những bức tranh của nhiều họa sĩ Việt Nam. Nói cách khác, công cụ này giúp đọc online văn bản Truyện Kiều bằng 2 loại chữ viết, chữ Nôm và chữ Quốc Ngữ.
http://vietnamtudien.org/TruyenKieu/
Kết hợp với những tiện ích Tra cứu "Chú giải" và "Tìm chữ", ứng dụng này có thể coi như là một bộ Từ điển Truyện Kiều online.
Thí dụ: gõ 2 chữ "chiêm bao" vô khung tìm "Chú giải" sẽ thấy 8 câu thơ trong Truyện Kiều, cùng với giải thích trong từng trường hợp, sau đây:
0214. Tỉnh ra mới biết rằng mình chiêm bao.
0230. Nhắp đi thoắt thấy ứng liền chiêm bao.
0250. Bụi hồng liệu nẻo đi về chiêm bao.
0444. Biết đâu rồi nữa chẳng là chiêm bao?
1646. Mơ màng như giấc chiêm bao biết gì.
2836. Máu theo nước mắt hồn lìa chiêm bao.
2878. Nàng Vân nằm bỗng chiêm bao thấy nàng.
3014. Rõ ràng mở mắt còn ngờ chiêm bao.
Ứng dụng này (cũng như các tự/từ điển giới thiệu trong bài này) đều thích hợp trên máy tính computer và trên máy điện thoại smartphone.
Nhân đây, xin trân trọng ghi lời cảm tạ các bạn đồng hành:
— Nguyễn Doãn Vượng (California, USA), trách nhiệm kĩ thuật;
— Nguyễn Hữu Vinh (Taiwan) trong việc đọc âm và gõ chữ Nôm, góp ý chú giải;
— Nguyễn Lương (Texas, USA) đã thực hiện một số tranh minh họa.
5. Phật Quang Đại Từ Điển (song ngữ Hán Việt đối chiếu) (2017, đang tiến hành)
Bản dịch Phật Quang Đại Từ Điển, Nhà xuất bản Quê Mẹ ở Paris ấn hành năm 2012, gồm 6 tập, dày 7374 trang.
Đọc Lời Giới Thiệu, tới đoạn sau đây, không khỏi giật mình:
"Đáp ứng yêu cầu của Hòa thượng, nhà đương quyền cho phép tiếp tục việc dịch thuật trong tù. Hòa thượng Thích Thanh Minh đi thăm nuôi, mang ra cho Hòa thượng bộ Phật Quang chữ Hán, 100 tập vở học trò và 100 cây bút Bic. Dịch xong tập vở nào, quản giáo đến tịch thu, viết biên nhận tập vở mới. Bút Bic nào hết mức, quản giáo đến lấy đi, viết biên nhận lãnh cây bút mới."
(Phật Quang Đại Từ Điển, Thích Quảng Độ dịch, trang XI, 2012, Quê Mẹ & Phòng Thông Tin Phật giáo Quốc Tế phát hành)
Hòa thượng bị kết án 5 năm tù và 5 năm quản chế (phiên xét xử hôm 15/08/1995), đưa ra giam ở Trại tù Ba Sao, Nam Hà, sau chuyển qua Trại tù B14, xã Thanh Liệt, huyện Thanh Trì gần Hà Nội. Tháng 10 năm 1998, Hòa thượng được ân xá, nhờ công luận quốc tế và Liên Hiệp Quốc, cùng sự vận động của Phật tử trong và ngoài nước. (…) Về Saigon, Hòa thượng bỏ ra 2 năm để làm lại việc đã xong trong thời gian lao lý. Trong hoàn cảnh gian nan như vậy, mà đã dịch được bộ Từ điển bản chữ Hán 佛光大辭典, do hơn 50 học giả Phật giáo thuộc Phật Quang Đại Tạng kinh Biên tu Ủy viên hội ở Đài Loan biên soạn trong mười năm 1978-1988.
Đây là trạm web Beta song ngữ Hán Việt của bộ Phật Quang Đại Từ Điển 佛光大辭典, Hòa thượng Thích Quảng Độ dịch sang tiếng Việt.
Nguồn dữ liệu Hán văn:
https://www.fgs.org.tw/fgs_book/fgs_drser.aspx
(Fo Guang Shan Online Service)
Nguồn dữ liệu Việt văn (không đủ bộ):
http://phatam.org/dictionary/tu-dien-phat-quang/2/all
Cf. Phàm lệ
https://hv-ebook-thuquan.blogspot.com/2017/11/infos-phat-quang-ai-tu-ien.html
Sách Phật Quang Đại Từ Điển 佛光大辭典 ("Quê Mẹ & Phòng thông tin Phật giáo quốc tế" xuất bản năm 2012) có tất cả 22.608 mục từ.
Ngày hôm nay (thứ sáu 27/12/2024), trên trạm web Phật Quang Đại Từ Điển:
> có tổng cộng 32.151 mục từ Hán văn
Chép lại từ database Fo Guang Shan Online Service, là kho dữ liệu online của bộ Phật Quang Đại Từ Điển 佛光大辭典 (Taiwan), có thể tra cứu tham khảo.
> hiện có 14.468 mục từ có bản dịch sang tiếng Việt (trên số 22.608 mục từ của sách in)
Trong đó có gần 1000 mục từ đã duyệt xong.
Đúng như nhận xét của cư sĩ Võ Văn Ái trong Lời Giới Thiệu:
"Phải đọc công trình dịch thuật Phật Quang Đại Từ Điển mới thấy học thuật Hòa thượng thâm viễn, ngôn ngữ phong phú, sáng tạo, và thù ứng với các từ Hán, Phạn tương đương. Tinh thông, nhuần nhuyễn, thanh thoát qua từng câu văn. Không còn là một tác phẩm dịch thuật, mà là tác phẩm văn chương trong lĩnh vực triết học và tư tuỏng Phật giáo qua ngôn ngữ Việt." (trang XII)
Sau đây là hình chụp (*21) mục từ "Hàn Sơn Tự" 寒山寺 trên trang web Phật Quang Đại Từ Điển https://vietnamtudien.org/phatquang/
http://vietnamtudien.org/phatquang/
Và đây là bản dịch của Hòa thượng Thích Quảng Độ:
“Cũng gọi Phong Kiều tự.
Chùa ở thị trấn Phong Kiều, phía tây huyện Ngô (tức Tô Châu), tỉnh Giang Tô, được sáng lập vào khoảng năm Thiên Giám (502-519) đời Lương thuộc Nam triều.
Tương truyền, khoảng năm Nguyên Hòa đời Đường, Hàn Sơn và Thập Đắc dựng am tranh ở đây, về sau, ngài Hi Thiên lập thành chùa, lấy tên là Hàn Sơn tự. Nhân bài thơ của Trương Kế đời Đường mà danh tiếng vang lừng: 「月落烏啼霜滿天，江楓漁火對愁眠；姑蘇城外寒山寺，夜半鐘聲到客船」
“Nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên, Giang phong ngư hỏa đối sầu miên; Cô Tô thành ngoại Hàn San tự, Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền.”
Đỗ thuyền đêm ở bến Phong Kiều:
“Trăng tà chiếc quạ kêu sương, Lửa chài cây bến sầu vương giấc hồ. Thuyền ai đậu bến Cô Tô, Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn San.” (Bản dịch của Nguyễn Hàm Ninh)
Có thuyết cho rằng trước kia chùa này có tên là Diệu Lợi Phổ Minh tháp viện. Khoảng năm Thái Bình Hưng Quốc đời Tống, quan Tiết độ sứ là Tôn Thừa Hựu xây một tòa tháp 7 tầng. Khoảng năm Gia Hựu đổi tên là Phổ Minh thiền viện. Cuối đời Nguyên, chùa bị chiến tranh thiêu hủy. Trong năm Hồng Vũ đời Minh, chùa được trùng tu. Về sau còn được sửa chữa nhiều lần.
Trong chùa thờ tượng các ngài Hàn Sơn, Thập Đắc và Phong Can. Chùa có các kiến trúc như lầu chuông, gác để kinh, v.v., Trong chính điện còn tấm đá khắc các chữ. Hàn Sơn, Thập Đắc và tấm bia dựng ở vách điện khắc bài thơ “Phong Kiều Dạ Bạc” của nhà thơ Trương Kế đời Đường. Trong chùa cũng có quả chuông do người Nhật tên là Itō Hirobumi (Y Đằng Bác Văn) cúng vào năm Quang Tự 31 (1905) đời Thanh. Phía ngoài cửa chùa có cây cầu đá tên là Phong Kiều.
[X. Cổ kim đồ thư tập thành chức phương điển thứ 678, 686; Thần dị điển thứ 115; Đại Minh Nhất Thống Chí Q.8; Đại Thanh nhất thống chí Q.55; Tô Châu phủ chí Q.40; Chi na Phật giáo sử tích bình giải thứ 2].”
=============================
Ghi chú
(*01) https://fr.wikipedia.org/wiki/Rue_de_la_Huchette
(*02) http://nguyendu.com.free.fr/langues/&index.htm
(*03) Lớp Hán Việt hanviet@yahoogroups.com
(*04) (24/12/2024 hiện đang cập nhật) Viện Việt Học https://www.viethoc.com
(*05) Hán Việt Tự Điển, Biên tập: Thiều Chửu, 1942, Xuất bản: Nhà in Đuốc Tuệ, 73 Phố Richard, HANOI. Sau mấy tháng sao chép, 818 trang sách rách bươm, phải xé ra từng tờ, đem xếp vào trong một hồ sơ bìa cứng:
TC-2 trang đầu-20241223_003135.jpg photo dtk 23/12/2024
(*06) e-TC http://nguyendu.com.free.fr/langues/&index.htm
(*07) e-TC Lời Nói Đầu 2003 http://nguyendu.com.free.fr/langues/noidau02.htm
(*08) Biên-giới Việt-Trung 1885-2000, Lịch-sử thành-hình và nhũng tranh-chấp, Nhân-Tuấn Ngô Quốc Dũng, Dũng-Châu xuất-bản, 2005, Marseille France.
(*09) Tiểu sử Lê Văn Đặng (1933-2019)
Sinh tại Saigon on ngày 10, tháng 8, 1933.
Dạy Toán và Vật Lý tại trung học Petrus Trương Vĩnh Ký nhiều trung học khác tại Miền Nam Việt Nam trước tháng 11- 1974.
Từ Paris dọn sang sống ở Seattle, WA năm 1976
From 1999 to present, retired from position as a Design Engineer, doing research on Nôm Characters, an ancient Vietnamese writing system. Education: Lycee Petrus Truong Vinh Ky Saigon Faculty of Pedagogy (Math) Saigon Faculty of Sciences (Physique Theorique) Universite Rene Descartes (Maitrise en Physique Theorique) Paris
Thành viên Ban Biên Tập Tự Điển Chữ Nôm Trích Dẫn.
Blogs của giáo sư Lê Văn Đặng
https://lvdang2003.blogspot.com
https://introductiontonomliterature.blogspot.com
https://vanhocchunom.blogspot.com
(*10) Tiểu sử Nguyễn Hữu Vinh
Sinh năm 1955 tại Huế (Việt Nam), Tiến sĩ Văn Chương (Taiwan), Project Manager (Taiwan)
https://dotchuoinon.com/2013/10/31/cu-tran-lac-dao-phu/
https://trandinhhoanh.wordpress.com/linh-nam-chich-quai/
https://trandinhhoanh.wordpress.com/2010/11/24/linh-nam-chich-quai-lời-cuối
https://cutranlacdaophu.blogspot.com
Dịch giả: Lộc Minh đình thi thảo 鹿鳴亭詩草
https://www.thivien.net/Nguyễn-Phúc-Ưng-Bình/Lộc-Minh-đình-thi-thảo/group-ZzG_w58iWkthx2Qc5YW6kg#google_vignette
Thành viên Ban Biên Tập Tự Điển Chữ Nôm Trích Dẫn.
(*11) Tiểu sử Nguyễn Văn Sâm:
https://www.namkyluctinh.org/tuyen-tap/nguyen-van-sam/tieu-su.html
Nguyễn Văn Sâm sanh tại Sài Gòn, 1940. Từng dạy ở trường Nguyễn Ðình Chiểu, Mỹ Tho, Pétrus Ký, Ðại Học Văn Khoa (Sài Gòn) và các trường ÐạiHọc Vạn Hạnh, Cao Ðài, Hoà Hảo,Cần Thơ. Sang Mỹ từ năm 1979, vẫn sống bằng nghề dạy học. Viết cho Văn, Văn Học và các tạp chí Việt ngữ của người Việt. Trước 1975 chuyên viết về biên khảo văn học. Đã in:
Văn Học Nam Hà (1971-1973); Văn Chương Tranh Ðấu Miền Nam (1969); Văn Chương Nam Bộ và Cuộc Kháng Pháp (1972); (in tại Mỹ): Câu Hò Vân Tiên (1985); Ngày Tháng Bồng Bềnh (1987); Khói Sóng Trên Sông (2000); Tam Quốc Diễn Nghĩa; Lôi Phong Tháp; Sơn Hậu Diễn Truyện; Trương Ngáo, v.v. Giáo sư Viện Việt Học, California, Hoa Kỳ. Thành viên Ban Biên Tập Tự Điển Chữ Nôm Trích Dẫn.
(*12) Nguyen Trai et son recueil de poèmes en langue nationale, Paul Schneider, Editions Centre National de la Recherche Scientifique, 1987, Marseille France.
!*13) Nguyễn Trãi — Sinh thức và Hành động, Võ Văn Ái, Quê Mẹ xuất bản, Paris 1981.
(*14) Tiểu sử Đỗ Quốc Bảo
cư sĩ Phật Giáo ở Frankfurt (Đức Quốc), đồng tác giả 2 bộ chữ (fonts) Han-Nom A và Han-Nom B theo chuẩn Unicode CJKV
https://phatviet.info/tag/do-quoc-bao/
https://phatviet.info/gioi-thieu-sach-ngu-phap-phan-ngu-do-quoc-bao-soan-dich/
https://hoangphap.org/tag/do-quoc-bao/
(*15) Tiểu sử Nguyễn Doãn Vượng
Chuyên gia điện toán & Internet (California, USA), webmaster https://www.viethoc.com, giữ trách nhiệm kĩ thuật ứng dụng Giúp đọc Truyện Kiều http://vietnamtudien.org/TruyenKieu/
Thành viên Ban Biên Tập Tự Điển Chữ Nôm Trích Dẫn.
(*16) Unicode CJKV: vào thập niên 2000, tổ chức quốc tế Unihan đặt ra những quy tắc thống nhất để có thể ghi chép được, trong các hệ thống điện toán và Internet, chữ Hán trước hết, đến chữ Nhật, rồi chữ Hàn và sau cùng là chữ nôm Việt, gọi tắt là CJKV (Chinese, Japanese, Korean, Vietnamese).
https://fr.wikipedia.org/wiki/Unihan
https://en.wikipedia.org/wiki/CJK_characters
(*17) Ban Biên Tập (BBT): Nguyễn Hữu Vinh, Đặng Thế Kiệt, Nguyễn Doãn Vượng, Lê Văn Đặng, Nguyễn Văn Sâm, Nguyễn Ngọc Bích, Trần Uyên Thi
(*18) Tiểu sử Nguyễn Lương
Kỹ sư designer Internet, họa sĩ (Texas, USA), websites & blogs:
https://chuyenhoihoa.blogspot.com
http://vietnamtudien.org/@thonhachoa.html
http://vietnamtudien.org/chunom-trichdan/
(*19) http://vietnamtudien.org/chunom-trichdan/
(*20) Phật Quang Đại Từ Điển, Sa môn Thích Quảng Độ dịch, 2012, Quê Mẹ & Phòng Thông Tin Phật Giáo Quốc Tế phát hành.
(*21) phatquang-hansontu.png
(*22) https://en.wikipedia.org/wiki/Thích_Quảng_Độ/
Đặng Thế Kiệt