Minh Đạo
NHÂN ĐỌC MỘT BÀI THƠ DỊCH
CỦA NHÀ THƠ KHẾ IÊM
Phill Provance http://asiancha.blogspot.com/
Ông bạn H.T. mới gửi cho tôi bản POETRY JOURNAL IN PRINT • BÁO GIẤY số 4, của Nhà thơ Khế Iêm, người chủ trương Tạp chí Thơ, và quảng bá Thơ Tân h́nh thức. Tôi rất quí ông bằng nhiệt t́nh và khả năng đă tạo một trong những luồng gió mới cho thơ hải ngoại, và dần dần gây được sự quan tâm trong nước. Tuy tôi không làm thơ Tân h́nh thức nhưng cũng thường theo dơi tạp chí Thơ và sau này Báo Giấy một h́nh thức báo mạng từng kỳ; nay trang báo được cho ra dưới h́nh thức song ngữ Việt-Anh, đây là điểm rất quí. Bạn có thể vào đia chỉ sau để đọc:
https://www.facebook.com/groups/thotanhinhthuc/
Nhân đọc một bài thơ dịch của Nhà thơ Khế Iêm, tôi thấy nhiều chỗ chưa chỉnh và nghĩa lạc, chưa hài ḷng với bản dịch; trong lúc rănh rỗi tôi xin tạm chuyển dịch gửi các bạn xem cho vui và góp ư, hoặc phủ chính cho xin cám ơn.
Phill Provance
WOMAN HIPS, WOMAN LIPS, WOMAN SPINE
Woman hips, woman
lips, woman spine,
where did you slip your magic ship shine,
shakes my breath, riddles my chest,
a ghost-limb bullet, felt as place where no place
should be, as the hammer clicks time on time?
And, woman hips,
woman lips, woman spine,
what fine rose stem rose to make your parts,
fills the toilette bowl with blood the color of sky
before a tornado comes and drums a silt sty
behind the window dressing of my eyes?
What can I or any man do, but feel the need
to apologize and scream for you? What can I
do for you, but let you dig your heels into my side,
let your hands rise along my own spine’s rusted rise
and jostle the brittle ribs you left behind?
So, then, woman
heart, woman mind,
sew my lips against the outrage of daylight,
lay the truce between your God and mine,
learn to rope and drag the moon
until, settling it all with a spoonful of soup,
you make the waters
still the tide,
shutter the sill for the Earth’s last line.
Translated into Vietnamese by Khe Iem
Phill Provance
NHỮNG CÁI HÔNG, NHỮNG CÁI MÔI, XƯƠNG SỐNG NGƯỜI ĐÀN BÀ
Những cái hông, những cái môi, xương sống người đàn
bà, nơi có phải em đă tuột khỏi con tàu
ma thuật bóng lộn, lay động hơi thở tôi, giải
đoán bộ ngực tôi, vụt mất chân tay tôi, đă
cảm thấy như không có nơi chốn nào như thế,
như thể những tiếng gơ của thời gian? Và,
những
cái hông, những cái môi, xương sống người đàn bà,
đóa hồng đẹp cành hồng nào tạo nên những phần
cơ thể em, chuyển vết ố màu hồng trên bồn
cầu thành màu máu của bầu trời, trước khi cơn
giông băo tới và đập vào chỗ sưng tấy xám
xịt đằng sau hốc mắt tôi? Điều ǵ tôi hay
bất cứ người đàn ông nào có thể làm, nhưng
để biện hộ và kêu thét
lên v́ em? Tôi
có thể làm ǵ cho em, nhưng hăy để em
bướng bỉnh bên tôi, hăy để bàn tay em đáp
ứng dọc theo chiếc xương sống han gỉ tệ hại
của chính tôi? Và xô đẩy những chiếc xương sườn
dễ găy em bỏ lại đằng sau? Như thế, sau
đó, trái tim
người đàn bà, tâm trí người đàn
bà, khâu lại đôi môi của tôi chống lại sự
lăng nhục của ánh nắng ban ngày, sắp đặt sự
hưu chiến giữa Chúa của em và của tôi, học
để trói buộc và lôi kéo mặt trăng cho đến
khi, giải quyết nó tất cả bằng một muỗng canh,
em làm cho nước vẫn là con nước, đóng lại
ngạch cửa chớp v́ pḥng
tuyến cuối cùng của trái đất.
Theo tôi bản dịch bài thơ của Khế Iêm không đạt yêu cầu cả về hai mặt chính xác (Tín) và vẻ đẹp văn chương (Mỹ) ! Cụ thể:
Một số điểm lạc nghĩa về từ ngữ:
1- “you slip your magic ship”: không phải là “em đă tuột khỏi con tàu “ mà là “em đă lướt con tàu thần kỳ ..“
2- “riddles my chest”: dịch là “giải đoán bộ ngực tôi,” không hiểu nghĩa ǵ ? Thực ra ở đây chỉ có nghĩa vết đạn “đục lỗ chỗ ngực tôi”.
3- “a ghost-limb” : dịch “vụt mất chân tay tôi “ cũng vô nghĩa, theo tôi nên hiểu đây là “chi cụt “ mà tâm lư học thường nghiệm tŕnh bày như khi ta vẫn có cảm giác như đau đớn, nóng lạnh nơi một phần tứ chi nào đó đă mất hay bị cắt bỏ. Một thứ “Phantom limb pain”.
4- “hammer clicks time on time”: dịch là “những tiếng gơ của thời gian” là thiếu và không chỉnh .
5- “what fine rose stem rose to make your parts”: mà dịch “đóa hồng đẹp cành hồng nào tạo nên những phần cơ thể em” theo tôi chữ “rose” thứ hai là quá khứ phân từ của động từ “rise” chứ chẳng có hoa hồng nào cả.
6- “chuyển vết ố màu hồng”: không có trong nguyên bản, không biết ông dịch từ đâu ?
7- “drums a silt sty behind the window dressing of my eyes?” : ông dịch “đập vào chỗ sưng tấy xám xịt đằng sau hốc mắt tôi?” tôi không thấy chữ nào là xưng tấy xám xịt ? theo tôi “a silt sty” là vũng bùn bị giông gió quậy tung lên sau khung cửa sổ che kín hay băng kín(dressing ) mắt tôi mà thôi.
8- “but let you dig your heels into my side”: ông dịch “nhưng hăy để em bướng bỉnh bên tôi” ở đâu ra vậy ? theo tôi chỗ này tác giả mô tả động thái ân ái “chẳng là để em thúc gót chân vào hông tôi “ v́ tiếp theo “let your hands rise along my own spine’s rusted rise “(để tay em vươn lên dọc sống lưng tôi đă bung gỉ sét) mà bản dịch của Khế Iêm câu này cũng không chỉnh.
9- “you make the waters still the tide”: ông Khế Iêm dịch “em làm cho nước vẫn là con nước” vô nghĩa, tôi hiểu đây chỉ là người đàn bà như ḍng nước làm êm dịu thủy triều . Nói chung bản dịch cả h́nh thức và nội dung không đạt dù nó có vắt ḍng!
Trước khi tạm dịch tôi xin được tŕnh bày một vài minh giải của ḿnh về bài thơ theo tôi cần thiết để chuyển dịch.
Ta xét qua đoạn đầu của bài thơ là phần tác giả “ca tụng thân xác” người nữ mà tôi khi chuyển dịch xin cụ thể hóa những điểm như hông, môi, sống lưng qua nét đẹp h́nh tượng trong tâm thức Việt Nam “lườn hông, vành môi, sống lưng”, thay v́ “Những cái hông, những cái môi…” như dịch giả. Trong phần này chúng ta thấy Phill Provance đă so sánh vẻ đẹp ấy với “con tàu thần kỳ rực sáng” chắc cũng với đường cong như của lườn, hay sống tàu! Cái mỹ lệ ấy không xa lạ với chàng v́ mối liên hệ thịt xương giữa họ theo Thánh kinh, Eva tạo ra từ xương sườn của Adam, nên lúc nào chàng cũng c̣n cảm giác nỗi đau của phần thân thể đă bị rút ĺa mất ấy !
“shakes
my breath, riddles my chest,
a ghost-limb bullet, felt as place where no place “
(lay động hơi thở, đục lỗ chỗ ngực tôi,
viên đạn nơi chi cụt, cảm cái đau vùng thân thể chẳng c̣n)
Đoạn hai với mười ḍng thơ đă lặp lại lời xưng tụng nhan sắc người nữ và hơn ai hết nhà thơ là người cảm nhận được giá trị và khác biệt thể lư giữa nam và nữ :
“what fine rose stem rose to make your parts,
fills the toilette bowl with blood the color of sky
before a tornado comes…”
(cành hồng phong nhă nào rộ lên tạo phần thân em,
đổ đầy bồn cầu máu huyết như màu trời
trước giông tố tới…)
khi phong trào nữ quyền (Feminism) không chỉ là cảm thông mà xác định khác biệt nam nữ là tự nhiên và b́nh đẳng; chỉ riêng một khía cạnh t́nh dục. là cuộc tranh đấu nữ quyền v́ nữ tính. Đối với phong trào nữ quyền, người phụ nữ đ̣i kiểm soát một vấn đề quan trọng là thân thể cũng như đời sống t́nh dục của chính ḿnh. Các nhà nữ quyền lập luận rằng phụ nữ ít có quyền kiểm soát thân xác ḿnh, mà phần lớn t́nh dục nữ giới được kiểm soát và định đoạt bởi nam giới trong các xă hội gia trưởng. Bài thơ đề cao quyền phụ nữ trong quyết định cách thể hiện t́nh dục của họ :
“What can I or any
man do, but feel the need
to apologize and scream for you? What can I
do for you, but let you dig your heels into my side,
let your hands rise along my own spine’s rusted rise
and jostle the brittle ribs you left behind?”
(Dẫu tôi hay bất cứ gă nào có thể làm ǵ, hay
chỉ cảm thấy cần
xin thứ tha và gào thét v́ em ? Tôi có thể
làm ǵ cho em, chẳng là để em thúc gót chân vào hông tôi
để tay em vươn lên dọc sống lưng tôi đă bung gỉ sét
và xô dạt những rẻ sườn mỏng manh em bỏ lại sau ?)
Trong năm câu đoạn thứ ba đă nói lên cảm nhận của nhà thơ giữa cuộc đấu tranh với cơn cám dỗ của trái cấm mà người nữ kẻ muốm khám phá ḿnh bằng khao khát trí tuệ mở ra bằng Chúa trời theo lời quyến rũ của rắn, và người nam trong bài thơ đă đầu hàng đă chấp nhận cuộc hưu chiến giữa một bên là í chí của nàng và một bên là luật lệ của Chúa trời ḿnh.:
“So,
then, woman heart, woman mind,
sew my lips against the outrage of daylight,
lay the truce between your God and mine, ..”
(Vậy, rồi, con tim và tâm
trí đàn bà
khâu môi tôi chống lại cơn nhục mạ giữa thanh thiên bạch nhật
bày cuộc hưu chiến giữa Chúa Trời của em và của tôi,..)
Đoạn hai câu cuối của bài thơ nói về tác động của nữ tính biểu tượng như nước , chính người nữ kẻ bị ảnh hưởng bởi tuần trăng ấy đă học cách khống chế
“learn to rope and drag the moon”
(học buộc ràng và lôi kéo vừng trăng)
Đến lúc người ta đă công bằng trả lại những ǵ của César cho César khi người nữ cũng cần có những hoan lạc ẩn mật của ḿnh. (Possessing The Secret of Joy, Alice Walker)
Phill Provance là một nhà thơ trẻ Mỹ, cũng chưa tạo được thành tích ǵ trừ vài lần được đề cử giải Pushcart. Tôi nghĩ Bài thơ trên cho ta đánh giá một phần tài năng của ông. Dĩ nhiên không nhất thiết những suy nghĩ trên của tôi đúng ư tác giả; nó chỉ nói lên cảm nhận của một người đọc thơ. Như Umberto Eco cho rằng nhiều cách nh́n về tác phẩm sẽ làm phong phú và duy tŕ sức sống của nghệ thuật, sự phản hồi là điều mọi người sáng tác đều trân trọng. Những góp ư với dịch giả không ngoài mục đich mong ước chúng ta sau này có những bản dịch nghiêm túc hơn.
Phill Provance
NHỮNG LƯỜN HÔNG, VÀNH MÔI, SỐNG LƯNG ĐÀN BÀ
(Minh Đạo dịch)
Những lườn hông, vành môi, sống lưng đàn bà,
em đă lướt con tàu thần kỳ sáng loáng nơi đâu,
lay động hơi thở, đục lỗ chỗ ngực tôi,
viên đạn nơi chi cụt, cảm cái đau vùng thân thể chẳng c̣n
phải chăng, như tiếng búa đập dồn ?
Và, những lườn hông, vành môi, sống lưng đàn bà,
cành hồng phong nhă nào rộ lên tạo phần thân em,
đổ đầy bồn cầu máu huyết như màu trời
trước giông tố tới đánh
tung vũng bùn
sau khung cửa sổ che kín mắt tôi ?
Dẫu tôi hay bất cứ gă nào có thể làm ǵ, hay chỉ cảm thấy cần
xin thứ tha và gào thét v́ em ? Tôi có thể
làm ǵ cho em, chẳng là để em thúc gót chân vào hông tôi
để tay em vươn lên dọc sống lưng tôi
đă bung gỉ sét
và xô dạt những rẻ sườn mỏng manh em bỏ lại sau ?
Vậy, rồi, con tim và tâm trí đàn bà
khâu môi tôi chống lại cơn nhục mạ giữa thanh thiên bạch nhật
bày cuộc hưu chiến giữa Chúa Trời của em và của tôi,
học buộc ràng và lôi kéo vừng trăng
cho đến khi dàn xếp xuông xẻ với một th́a canh,
em con nước khiến
êm dịu thủy triều
khép rèm sáo ngạch cửa cho lằn ranh cuối cùng mặt đất.
Santa Ana 6/6/2017.
Minh Đạo
© gio-o.com 2017