Wasted Vigil

Hoài Công Chay Tinh

nadeem aslam

Đối với đa số chúng ta, những người ở cách xa nước Afghanistan vạn dặm, qua những hình ảnh và thông tin trên màn truyền hình, thì đất nước này là một vùng địa đầu núi non trùng điệp vây quanh những vùng đồng bằng khô cằn trơ trụi từ hơn 30 năm nay đã trải qua vô vàn những khổ đau do chiến tranh gây ra. Hiện nay xứ này lại rơi vào hoàn cảnh trở thành một vùng tiền tuyến chống khủng bố. Về mặt lịch sử chúng ta khái lược biết rằng Afghanistan có một nền văn hóa cổ xưa hoành tráng, có một truyền thống chống xâm lược oai hùng nhưng đó cũng là vùng đất của thảm họa tôn giáo cực đoan, của chia vùng đối đầu không khoan nhượng về quyền lực giữa các vị thủ lãnh. Trong vòng ba thập niên cuối thế kỷ 20, từ sau cuộc chiến tranh xâm lược của Liên xô thất bại, tiếp đến là giai đoạn chính quyền Taliban hồi giáo cực đoan thi hành một chính sách triệt hủy toàn bộ những gì họ tin là đi ngược lại chủ trương của một bộ phận Taliban cực đoan, và sau cùng là sự can thiệp của chính quyền Mỹ nhằm ổn định đất nước này, biến Afghanistan thành một tiền đồn chống khủng bố, đất nước này hiện nay là một điểm nhấn về chiến tranh và hòa bình đối với lương tâm nhân loại. Cái gì đã và đang xảy ra ở đất nước đó? Đâu là gốc rễ của những xung đột đưa tới chiến tranh triền miên xé nát đất nước này trong nhiều thập niên? Bài học lịch sử nào ta có thể rút ra từ hiện thực của Afghanistan? Để phần nào tìm được một câu trả lời cho những câu hỏi trên chúng ta hãy lắng nghe nhà văn Nadeem Aslam của Pakistan qua tiểu thuyết Wasted Vigil/Hoài Công Chay Tịnh – một xứ kế cận và có nhiều nét tương đồng về lịch sử, văn hóa, và xã hội với Afghanistan – và cũng được coi là một nhà văn thấu hiểu và chia xẻ thảm họa của sự cực đoan: Cực đoan là nguyên do khiến hầu như toàn thể dân chúng Afghanistan đều là những người bị thương tật. Nadeem Aslam sinh năm 1966 ở Gujranwala thuộc Pakistan. Năm 14 tuổi cùng với cha sang Anh tỵ nạn chính trị trốn khỏi sự đàn áp khi Tổng thống Zia lên cầm quyền. Cha của Nadeem Aslam là một đảng viên cộng sản, đã từng là đạo diễn điện ảnh nhưng nay kiếm sống bằng các công việc lao động tay chân ở Anh. Nadeem Aslam ghi danh học ngành Sinh-Hóa ở đại học Manchester nhưng học chưa hết năm thứ ba thì bỏ học để theo đuổi nghề văn. Tác phẩm đầu tay Season of the Rainbirds/Mùa Chim Báo Mưa xuất bản năm 1993 và được độc giả những xứ dùng Anh ngữ tán thưởng và được  trao hai gải văn chương giá trị. Nadeem Aslam để 11 năm sau đó viết tác phẩm thứ nhì Maps For Lost Lovers/ Bản Đồ Cho Những Người Yêu Nhau Đã Khuất xuất bản năm 2004 và quyển này đem lại thành công lớn cả về danh tiếng lẫn tiền bạc, nhưng vì anh coi cả hai thứ đó là những điều không quan trọng nên chỉ chịu nhận lãnh một phần nhỏ tiền thưởng đủ chi dùng hàng ngày. Nadeem Aslam sống cuộc đời du cư khắp nước Anh. Tuy là một người Hồi giáo nhưng anh thẳng thắn phát biểu mình không phải là một  tín đồ ngoan đạo.

Tuy  truyện bắt đầu ở thời điểm hiện tại là cuộc họp mặt của năm nhân vật “thương tích cùng mình” nhưng tác giả đã qua cuộc đời của những nhân vật này kể lại giai đoan lịch sử 30 năm nước Afghanistan chìm ngập trong chiến tranh. Wasted Vigil/Hoài Công Chay Tịnh  gồm  năm nhân vật có quốc tịch khác nhau: Lara là phụ nữ Nga, Marcus một bác sĩ Anh, David cựu nhân viên tình  báo CIA Mỹ, Casa một thanh niên Afghanistan đã một thời theo Taleban, và Dunia nữ giáo viên trẻ hiền thục Afghanistan. Ngoài sự có mặt của những nhân vật này cũng còn thấp thoáng ẩn hiện hai nhân vật đã khuất là Qatrina và Zameen là  vợ và con gái của Marcus. Marcus Caldwell vốn là một bác sĩ người Anh, từ hơn 30 năm trước khi còn trẻ đã yêu mến đất nước Afghanistan nên sang xứ này hành nghề để phục vụ những người dân khốn cùng. Ông gặp gỡ Qatrina một nữ bác sĩ Afghanistan, hai người yêu nhau và kết hôn, có với nhau một con gái đặt tên là Zameen. Khi Taliban lên cầm quyền những kẻ cực đoan tàn ác mở cuộc tàn sát chống phụ nữ đem Qatrina ra hành hạ và buộc bà phải chặt bàn tay trái của Marcus chồng bà trước một đám đông dân chúng được bọn Taliban kích động trở thành điên cuồng thù hận. Sau đó Qatrina trở thành khiếp đảm điên khùng đem tất cả những quyển sách quí của gia đình đóng đinh treo lên trần nhà. Hiện Marcus sống  cô độc trong một căn nhà cổ nằm ở vùng quê kế cận Jalalabad. Căn nhà này được xây từ cuối thế kỷ 19 do một vị họa sĩ bậc thầy và cũng là một tay thư pháp nổi danh vẽ kiểu và xây dựng. Trên những bức tường trong nhà vị họa sĩ này đã vẽ những bức tranh ngợi ca người yêu của ông. Nhưng ngay sau khi bọn Taleban lên cầm quyền Marcus đã phải dung bùn trát phủ lên những bức tranh này. Không còn có thể hành nghề thày thuộc nên Marcus chuyển sang công việc chế tạo nước hoa và đã dựng nên một xưởng sản xuất nước hoa trong tòa nhà này nhưng hiện nay xưởng này bị bỏ hoang. Khi đào xới  cái  nền của căn xưởng hoang phế người ta đã tìm thấy một tượng Phật lớn và Marcus đem bức tượng treo sát trần nhà.

Lara từ 25 năm nay lui tới Afghanistan tìm tung tích đứa em trai khi chưa đến tuổi thành niên đã bị xung vào đoàn quân Liên xô viễn chinh xâm lăng và sau đó đã bị coi là mất tích. Hoài công tìm kiếm đứa em yêu quí Lara đã có lần bị một thiếu niên Taliban cực đoan hành hạ định cắt bỏ bàn chân cô vì khi ngủ Lara đã vô ý hướng bàn chân mình về hướng Mecca. Lần cuối cùng đến Jalalabad tìm dấu vết người em trai Lara đã tá túc ở nhà Marcus. Hiện nay Marcus cũng cho David Town tạm trú vì David quen biết và yêu Zameen con gái ông trước khi cô ta mất tích. Sở dĩ Zameen phải bỏ nhà ra đi vì cha mẹ cô khi đó là mục tiêu thù hận của chính quyền Taliban và cũng rất có thể Zameen đã lên đường lao mình vào cuộc đấu tranh cho tự do. David Town trước đây là một nhân viên tình báo CIA nhưng nay tuy không còn làm việc cho cơ quan này vẫn nán ở lại Afghanistan để tìm kiếm đứa con trai của Zameen theo anh biết vẫn còn sống tuy mẹ nó đã chết. Chính vì có cùng mục tiêu tìm kiếm đứa trẻ thất lạc này mà Marcus và David trở thành hai người bạn thân. Kế đó là sự xuất hiện của Casa một tín đồ Hồi giáo cực đoan theo Taliban nhưng phải bỏ trốn vì lương tâm anh không cho phép anh thi hành một lênh giết người được lãnh tụ giao phó nên anh tìm đến nhà Marcus để trú ẩn. David và Casa đã có những ý kiến xung khắc trong những cuộc tranh luận về ý nghĩa của tự do. Tây và Đông đã đối nghịch bất khoan nhượng. Cùng đến trú ẩn với Casa là Dunia một nữ giáo viên trẻ tuy hiền hậu nhưng cũng là đối tượng khả nghi của Taliban. Ở chung một nhà tuy là những kẻ xa lạ nhưng rối tình cảm giữa Casa và Dunia nảy nở sau một cảnh thật cảm động khi họ cùng trải tấm thảm xuống nền nhà để cầu nguyện và đôi mắt của hai kẻ thương tổn đã nhìn thấy nhau, tìm thấy nhau trong hoàn cảnh thất lạc không nhà đó.

Nadeem Aslam tuy là một người Pakistan nay không còn ở trong nước nhưng qua kinh nghiệm sống trải anh biết được rằng cả ở Pakistan lẫn ở Afghanistan cực đoan vẫn đang diễn ra dù dưới những hình thức khác nhau. Anh tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn:”Tôi biết có một cái gì đó đang xảy ra ở Afghanistan. Chúng ta những người ở Phương Tây không biết điều đó bởi vì chúng ta đã bỏ lại sau lưng đất nước này sau khi bọn Xô-viết rút đi. Vào năm 1993 có ngàn vạn người đã chết và những hậu quả nhỡn tiền vẫn còn sờ sờ ở đấy với dân chúng Afghanistan, nhưng cho mãi tới năm 2001 chúng ta mới biết.” Và Nadeem Aslam muốn lên tiếng cảnh báo thế giới về hậu quả của chủ nghĩa Hồi giáo Cực đoan. Ở Afghanistan cũng như ở Pakistan, tất cả những phe phái đối nghịch cũng như những thế lực can thiệp từ bên ngoài ai cũng cho rằng mình đang chiến đấu cho tự do. Những người tự nhận là chiến sĩ của tự do gồm những phần tử phiến quân nổi loạn hiện còn ẩn nấp khắp nơi, kể cả tàn quân Taliban, và những  kháng chiến quân mujahidin  chống lại cuộc xâm lăng của Xô viết trước đây được Tây phương tiếp tế võ khí và cố vấn…giờ đây họ là ai?  Có phải tất cả đều là những kẻ chiến đấu cho tự do như họ tự nhận? Và kẻ thù của họ là ai?  Tình cảnh hiện nay là ở Afghanistan hiện ra một đường phân ranh giữa hai phe đối nghịch: một bên là những kẻ theo cơ hội chủ nghĩa và một bên là những kẻ đang nắm quyền hành. Cuộc chiến tranh giữa hai phe vẫn tiếp diễn xé nát xứ sở này. Theo Nadeem Aslam mọi phe phái, mọi thế lực cả bên trong lẫn bên ngoài can dự vào tình hình Afghanistan đều vừa là những nạn nhân vừa là những kẻ gây ra tội phạm. Tất cả đều có trách nhiệm về những hậu quả của hành động mình tạo ra, không ngoại trừ. Trong quyển Hoài Công Chay Tịnh này Nadeem Aslam đã đưa ra những nhân vật tất cả đều là những nạn nhân bị thương tổn và gồm những quốc tịch tiêu biểu đại diện cho những thành phần đã tham dự vào giai đoạn lịch sử gần 30 năm trở lại đây: Lara người Nga, Marcus người Anh, David người Mỹ, Casa và Dunia người Afghanistan. Cuộc họp mặt của họ có đem tới một niềm hy vọng nào không hay chỉ là hoài công chờ đơi?

đào trung đạo