marilynne robinson

HOME/nhà

 

Marilynne Robinson là một trong số ít nhà văn Mỹ tuy cho ra mắt tác phẩm ít ỏi nhưng sách của bà lại được công chúng độc giả yêu thích và những người viết điểm sách thế giá quí trọng. Kể từ quyển tiểu thuyết đầu tay Housekeeping in năm 1980 và được trao giải văn chương Pulitzer măi tới năm 2004 tác phẩm thứ nh́ Gilead mới ra mắt độc giả, và vào tháng 8 năm nay 2008 bà mới cho xuất bản Home/Nhà, quyển tiểu thuyết thứ ba. Marilynne Robinson sinh năm 1943, trưởng thành ở bang Idaho, tốt nghiệp cử nhân năm 1966 và tiến sĩ văn chương ở Đại học Washington năm 1977. Bà là giáo sư thỉnh giảng của nhiều đại học nổi tiếng ở Mỹ và hiện nay dạy ngành sáng tác ở Iowa Writer’s Workshop. Là người thích sống ở vùng quê yên tĩnh nên bà đă chọn tiểu bang Iowa để sinh sống, dạy học, và sáng tác. Năm 2007 Marilynne Robinson nghỉ dạy học một năm để hoàn thành tác phẩm Home/Nhà Bà cũng c̣n là tác giả hai tập luận văn Quê Mẹ: Nước Anh, Xứ Sở của Trợ Cấp in năm 1989 và Cái Chết của Adam: Luận về Tư Tưởng Hiện Đại in năm 1998. Marilynne Robinson cũng viết mục điểm sách cho các tạp chí Harper’s, The Paris Review, và The New York Times Book Review.

 

Cốt truyện của quyển Nhà rất đơn giản nhưng chúng ta đọc Marilynne Robinson không chỉ để biết cốt truyện mà để trước hết đặt ḿnh trong hoàn cảnh nhân vật, trong tính cách nhân vật xem bản thân ḿnh sẽ nghĩ tưởng và hành động ra sao sau khi đọc những mô tả t́nh cảm, tư tưởng và hành động của một nhân vật. Đọc Marilynne Robinson cũng c̣n để thưởng thức văn chương trong từng câu từng chữ tác giả đă viết ra. Viết tiểu thuyết nhắm tới những cái đích này và đạt được tới đích ở một mức độ nào có thể là thước đo một tài năng tiểu thuyết. Truyện có thể tóm lược trong vài ḍng như sau: Vào quăng năm 1957 vị Mục sư ở Iowa tên Robert Boughton nay đă ngoài tám mươi, góa vợ từ lâu và đang lâm trọng bệnh. Glory, nay đă 38 tuổi, dạy học, vừa qua một cuộc t́nh đớn đau sau khi biết được người đàn ông đă có vợ lợi dụng tiền bạc và đă manh tâm đề nghị cưới ḿnh làm vợ nên phải dứt t́nh bỏ đi. Cuộc t́nh thất bại, bị phản bội nên Glory t́m về căn nhà của gia đ́nh ở Gilead để trước hết chăm sóc cha già bệnh hoạn, sau nữa cũng để hàn gắn cuộc đời đổ vỡ của ḿnh. Cũng dịp này, người anh của Glory là Jack Boughton, đứa con hoang của gia đ́nh cũng t́m về căn nhà gia đ́nh. Mục đích sự trở về của Glory có thể khá rơ ràng, nhưng mục đích trở về của Jack lại có vẻ mơ hồ. Hai mươi năm trước đây Jack đă làm cha mẹ anh em đau đớn tủi hổ v́ anh: Jack hồi đó là một tên nghiện ngập, trộm cắp lừa đảo trong vùng. Jack cũng đă làm cho một thiếu nữ vị thành niên mang bầu rồi anh ta phải bỏ xứ ra đi. Mục sư Boughton và Glory đă phải đến nhà của người thiếu nữ này để tạ lỗi và đề nghị với bà mẹ của người thiếu nữ cho phép nhận con dâu và đứa con trai của Jack nhưng bị từ chối thẳng thừng nên cảm thấy rất tủi hổ nhực nhă. Nghe nói từ khi bỏ nhà ra đi Jack sống lang bạt kỳ hồ, làm nhiều việc bất lương và cũng có dan díu với một phụ nữ da đen tên Dehlia là con gái một mục sư ở St Louis. Hai người đă có một đứa con trai. Trong những na9m xa gia đ́nh Jack cũng đă trải qua nhiều năm tù tội.

 

    Lần cuối Glory gặp Jack khi c̣n ở nhà khi đó cô mới 16 tuổi. Nay cả hai anh em đă vào tuổi trung niên nên cuộc trùng phùng cũng thật ngỡ ngàng. Câu hỏi “Trở về nhà nghĩa là ǵ?” là câu hỏi cả Glory, Jack và ngay cả người cha già trên giường bệnh đều cố gắng t́m một câu trả lời. Trở về nhà lần này bề ngoài Jack đă có vẻ như một người biết tu tỉnh: Anh làm vườn, sửa xe, ăn mặc bảnh bao sạch sẽ, lời ăn tiếng nói với cha với em cũng có vẻ t́nh cảm, nhẹ nhàng, đầm ấm hơn xưa. Nhưng có thật đứa con hoang đó tuy đă trở về nhưng có ở lại không? Marilynne Robinson dùng Glory làm nhân vật thuyết thoại ở ngôi thứ ba của quyển sách. Qua lời kể của Glory người đọc đi vào những góc sâu thẳm nhất trong tâm hồn của mục sư Robert Boughton, Jack, và của cả Glory nữa. Họ không nói năng với nhau nhiều tuy cùng sống dưới mái ấm gia đ́nh. Nhất là giữa Jack và Glory, những hành vi cử chỉ ánh mắt nụ cười của họ nói lên nhiều hơn là những câu đối thoại. Cũng qua những mẩu đối thoại ngắn ngủi hai anh em đă thố lộ cho nhau biết quăng đời riêng của mỗi người từ khi xa cách. Cả Jack lẫn Glory đều biết cha ḿnh là người hết ḷng yêu thương con cái nhưng ông yêu thương theo cái cách riêng của ông. Cùng chăm sóc cha già bệnh hoạn chờ chết, Jack và Glory trở nên hiểu biết và thương yêu nhau hơn, và cũng thương xót người cha khá đặc biệt của ḿnh hơn. Vào những giờ phút cuối trong đời ông vẫn cố gắng t́m hiểu đứa con trai hoang tàng, vẫn nuôi niềm hy vọng rất trẻ thơ đứa con hư hỏng này và hy vọng nó sẽ ở lại với gia đ́nh. Nhưng khi Jack nhận được những bức thư anh gủi cho Dehlia bi trả lại, tâm hồn Jack tan vỡ xụp đổ và những thói hư tật xấu trước đây lại tái diễn. Tất nhiên những hành vi này của anh ảnh hưởng lớn lao tới tinh thần và bệnh trang người cha. Và cuối cùng Jack một lần nữa lại bỏ cha già bệnh hoạn em gái cô đơn  ra đi. Làm sao ta có thể hiểu được Jack đứa con hoang này? Mục sư Ames, một người bạn chí thân của mục sư Boughton trước đây khi nhớ về Jack khi c̣n nhỏ đă có ư cho rằng Jack là một kẻ có tâm hồn ti tiện, xảo quyệt lừa dối, hành vi hoàn toàn vô trách nhiệm. Nhưng với mục sư Boughton cha anh ông nghi rằng những hành vi xấu xa của con trai ḿnh dường như xuất phát từ một cảm thức sơ khai sâu thẳm: nó luôn thấy ḿnh lạ lẫm với tất cả mọi thứ chung quanh. Ông từng nói: “Tôi chưa từng thấy một đứa trẻ nào lại không cảm thấy ḿnh đang ở trong nhà ḿnh khi nó ở ngay trong căn nhà nó sinh ra như thế. Tôi luôn luôn cảm thấy ḿnh phải đối phó với một nỗi u buồn, một thứ cảm giác chĩu nặng trong ḷng.”

 

   Khi Jack trở về, ông đă rất cố gắng làm ḥa với đứa con hư tuy bề ngoài vẫn tỏ ra nghiêm khắc. Hai cha con có những lần nói chuyện với nhau, cha giảng giải than thở và con làm thinh chịu đựng. Glory luôn khuyên cha hăy đối xử nhẹ nhàng hơn với Jack và ông cũng đă cố gắng làm theo lời con gái. Câu hỏi dằn vặt trăn trở ông là: Không hiểu tại sao Jack lại không thể yêu thương cha và các anh chị em? Câu hỏi này dường như ông không thể có câu trả lời chính v́ Jack cũng đă không có một câu trả lới nào. Marilynne Robinson là nhà văn có niềm tin tôn giáo khá độc đáo. Trong quyển Gilead tác giả  cũng đă nói về ḷng độ lượng và nhân từ của cha ḿnh qua kư ức của Glory khi nghe ông giảng đạo ở nhà thờ trước đây. “Ông có nhắc tới tội lỗi khi giảng, nhưng theo ông biết tội lỗi thậtlà hiếm hoi, đó chẳng qua chỉ là vấn những hành vi và những sự sơ xuất rất hường t́nh, cho nên chẳng có ai là người hoàn toàn không có hành vi tội lỗi hay sơ xuất hoặc biết được chúng để tránh, chẳng hạn tránh  một ư tưởng không vị tha hay một hành vi bất cẩn…chính v́ vậy ngay một kẻ đúc hạnh nhất cũng không có tư cách ǵ để phán xét một người khác.” Chính v́ quan niệm như vậy cho nên người đọc thấy trong quyển Home/Nhà thiện đi liền với ác, cao thượng song hành với hèn hạ, ân sủng nối gót thất sủng… Marilynne Robinson là người hướng về Thượng đế trong sự trầm mặc tịch mịch. Cho nên tuy viết tiểu thuyết với khung cảnh là thành phố Gilead ở Iowa tĩnh lặng, với những nhân vật thuộc gia đ́nh mục sư nhưng người đọc không bao giờ cảm thấy tác giả rao giảng niềm tin tôn giáo.Truyện bà viết ra tưởng như rất thân thuộc, những đối thoại đầy minh trí tưởng như những lời nói tầm thường nhưng càng đọc lại nghĩ lại th́ càng thấy mơ hồ, có thể hiểu theo nhiều cách, nhiều nghĩa khác nhau. Thêm nữa câu văn của Marilynne Robinson viết tuy rất rơ ràng  trong sáng nhưng lại ẩn tàng nhiều nghĩa khác nhau. Nhân vật tiểu thuyết không có nhiều hành động, không có nhiều đối thoại nhưng những liên hệ có ư nghĩa ẩn dấu luôn chập chờn chồng chéo ở phía sau lời nói hay hành vi. Và từ văn chương của Marilynne Robinson toát ra ḷng tha thứ quảng đại đúng như câu nói của một nhân vật trong quyển Home/Nhà đại ư: Tha thứ có trước sự hiểu biết, bạn hăy tha thứ rồi sau đó sẵn sàng để hiểu biết và đó chính là khuôn diện của ân sủng.

 

 

đào trung đạo