Colm Tóibin

brooklyn

Colm Tóibin hiện nay là một trong những nhà văn gốc Ái-Nhĩ-Lan sinh vào thập niên 50s tạo được tên tuổi khi sống và viết ở ngoài nơi chôn rau cắt rốn. Dường như những nhà văn xứ Ái-Nhĩ-Lan chỉ khi ra khỏi quê hương xứ sở mới tạo được những thành tựu văn chương đáng kể: người tiên phong thường được nhắc tới là nhà văn James Joyce ở đầu thế kỷ 20, tiếp nối là Samuel Beckett vào giữa thế kỷ, rồi đến William Trevor vào thập niên 70s và John Bainville ở thập niên 90s. Theo gót những tên tuổi lẫy lừng này, những thế hệ nhà văn Ái-nhĩ-Lan kế như Sebastian Barry, Roddy Doyle, Neil Jordan, Patrick McCabe…đều đã lập nghiệp ở hải ngoại, và gần đây nhất, được đọc nhiều nhất có lẽ là Colm Tóibin tác giả của quyển tiểu thuyết The Master/Sư Phụ được độc giả hâm mộ, và mới đây nhất là quyển Brooklyn với chủ đề đời sống di dân giữa thế kỷ trước và lòng hoài hương một quê nhà đã nằm trong quá khứ . Colm Tóibin sinh năm 1955 ở Thị xã Enniscorthy thuộc Quận Wexford nằm ở phía Đông-Nam Ái-Nhĩ-Lan. Ông nội Patrick Tobin là sĩ quan trong Quân Đội Cọng Hòa Ái-Nhĩ-Lan từng tham dự vào cuộc nổi loạn ở Enniscorthy năm 1916 và bị cầm tù. Cha của ông, một giáo sư, cũng là đảng viên đảng Fianna Fáil ở Enniscorthy, bị bệnh và từ trần khi mới ngoài 50 tuổi. Ông có 5 anh chị em và Colm Tóibin là người con thứ tư. Sau khi cha chết, Colm và người em trai là Niall được mẹ gửi đi xa trọ học và kỷ niệm xa nhà này có dấu ấn xâu đậm trong tâm trí ông. Sau khi tốt nghiệp đại học ở Dublin năm 1975 ông sang Barcelona sống, năm 1978 hồi hương bước vào nghề ký giả vì vào thập niên 80s báo chí nở rộ ở Ái-Nhĩ-Lan.  Colm Tóibin được giữ chức chủ biên nguyệt san hàng đầu Magill từ năm 1982 cho tới 1985. Bỏ nghề làm báo, ông quay sang sáng tác. Là tác giả của 5 tiểu thuyết, 1 tập truyện ngắn, một số tập khảo luận và phê bình, và một vở kich. Danh vọng Colm Tóibin lên cao nhất với quyển tiểu thuyết The Master/Sư Phụ xuất bản năm 2004 viết về cuộc sống nội tâm đầy căng thẳng và nhiều bóng tối của nhà văn cổ điển Mỹ Henry James. Quyển tiểu thuyết này được vào chung kết giải Man Booker Prize của Anh. Hiện nay ngoài việc sáng tác Colm Tóibin còn là giáo sư thỉnh giảng của những đại học Mỹ như đại học Austin ở Texas, đại học Stanford ở California, và đại học Princeton ở New Jersey.

   Một trong những chủ đề chính trong văn chương Colm Tóibin là nỗi khắc khoải của lòng hoài hương, nỗi khắc khoải này luôn đi kèm với nhận thức quê hương lý tưởng chẳng thể có được. Để mô tả cảm thức này, tác giả đưa ra những nhân vật hư cấu đều là những kẻ sống xa quê, trong quá khứ thời thanh xuân gắn liền với quê nhà, và nay có trở về cố quận cũng thấy mình đã là kẻ có cái bản ngã nhị trùng – không còn là người của quê cũ và cũng chẳng là người của quê mới. Trong tiểu thuyết Brooklyn người thiếu nữ nhân vật chính Eilis Lacey chào đời và lớn lên ở Enniscorthy nhưng sau đó di dân sang Brooklyn, New York. Tác giả dùng kỹ thuật tự sự ngôi thứ ba và một giọng văn chậm rãi, tỉnh lạnh trong quyển truyện này. Eilis Lacey là một cô gái tỉnh nhỏ ở Enniscorthy, sống với bà mẹ góa bụa và người chị tên Rose vào thời điểm thập niên 50s. Về tính cách, Eilis là một người thụ động, mờ nhạt, để cho cuộc đời cuốn mình theo, chịu sự dẫn dắt chỉ bảo của mẹ và Rose, người chị tinh khôn lanh lợi. Khi đó  vì Enniscorthy một tỉnh nhỏ nghèo nàn nên công ăn việc làm rất khó kiếm. Rose có nghề kế toán và may mắn có việc làm đủ sống, còn Eilis về khả năng cũng như học vấn và kinh nghiệm không nhiều nên đành lòng làm công việc bán thời gian cho một tiệm bán rau trái trong xóm. Chủ tiệm rau trái này là “cô gái già “ Kelly. Khi nhận cho Eilis làm công việc này Cô Kelly đã nói với Eilis:  “Mẹ cô sẽ rất hài lòng vì cô đã có một cái gì đó. Và cả chị cô nữa. Tôi  nghe nói chị cô chơi golf khá lắm. Giờ đây khi về nhà cô đã là một cô gái có giá rồi.” Đồng lương của Rose tuy chẳng là bao nhưng sống ở tỉnh nhỏ cô cũng muốn tỏ ra mình thuộc loại sang cả trong xã hội bằng cách chơi golf là môn thể thao của dân khá giả. Nhận làm công việc vặt này không bao lâu Eilis khám phá ra mẹ và chị Rose đã vạch sẵn kế hoạch cho tương lai đời mình.  Một bữa nọ mẹ và chị Rose tiếp đãi tại nhà một ông khách quý, Cha Flood là người Mỹ gốc Ái-Nhĩ-Lan và hiện đang sinh sống ở Mỹ. Trong lúc chuyện trò Cha Flood có gợi ý sẽ đứng bảo lãnh cho Eilis “băng ngang đại dương” sang Brooklyn làm việc. Ngay từ phút nghe ông thày tu này nói thế Eilis biết số phần mình đã được quyết định, lập tức cô dự cảm rồi ra  từ một nơi xa xôi cô sẽ  nhớ nhung mẹ và chị,  nhớ về căn nhà mình đã ở cũng như khu xóm nghèo nàn vùng Enniscorthy này. Khi về lại New York Cha Flood chính thức viết thư cho gia đình Eilis hứa sẽ bảo lãnh và giúp đỡ khi cô đến Mỹ. Eilis tuy không hứng thú việc phải rời xa gia đình, quê nhà nhưng trong bụng cũng hiểu được khi cô ra đi mẹ và chị bớt đi được một gánh nặng.

   Tuy đã hiểu được như vậy nhưng Eilis khi thu xếp hành trang lại thấy mình quá sốt sắng chuẩn bị nên Eilis không khỏi thầm tự trách mình. Những trang truyện kể lại cuộc hải hành vượt Đại Tây Dương sang New York – cửa khẩu nhập cư của di dân – là những trang tác giả biểu lộ óc khôi hài khá thú vị  khi mô tả những tình huống bi hài trên tàu, chẳng hạn như đoạn tả phòng vệ sinh công cộng hay cảnh hành khách ốm đau vì say sóng, nỗi bức xúc của những kẻ sắp sống cuộc đời di dân. Trong chuyến đi vất vả này cũng may Eilis làm quen được với Georgina, một thiếu nữ cùng cảnh ngộ thật dễ thương. Tới New York, Eilis qua sự xếp đăt của Cha Flood,  đến cư ngụ chung với 5 phụ nữ khác trong một căn nhà xập xệ của bà gái già Kehoe. Bà Kehoe  cũng là người gốc Ái-Nhĩ-Lan, luôn kiêu hãnh về tính cách sang trọng rởm của mình. Trong truyện của Colm Tóibin hầu như người phụ nữ Ái-Nhĩ-Lan không bao giờ nói thẳng ra điều cần nói với người khác, họ luôn luôn đè nén, ép chặt suy nghĩ. Ý tưởng này có nguyên do từ việc bà mẹ của tác giả đã gửi hai anh em ông khi họ mới là hai đứa trẻ 12 tuổi và 8 tuổi đi trọ học xa gia đình mà không hề nói lý do cho hai con biết. Cho đến khi trưởng thành và ngay cả khi mẹ sắp từ trần Colm Tóibin vẫn nghĩ không nên hỏi mẹ chuyện này. Theo lời hứa hẹn của Cha Flood thì Eilis sẽ có việc làm “văn phòng”, nhưng khi sang tới nơi việc văn phòng chẳng thấy đâu nên cuối cùng Eilis phải vào làm chân bán hàng trong một tiệm bán quần áo gần nhà ở. So với việc làm ở quê cũ việc làm này cũng không khá hơn gì mấy. Đã thế những người làm chung cũng như những phụ nữ ở chung nhà trọ lại đều là những kẻ đầu óc thiển cận, hợm hĩnh mình là người quí phái. Eilis cảm thấy “Mình là kẻ vô danh nơi đây. Không phải chỉ vì mình không bạn bè không gia đình; thực ra là vì mình chỉ là một bóng ma trong cái phòng này, trong những đường phố mình đi qua đến chỗ làm việc, trên cái nền nhà của tiệm bán quần áo. Mình chẳng là cái gì đang kể cả.”

   Mãi gần một năm sau từ khi ở Brooklyn Eilis mới được đi thăm Manhattan và nàng thấy thành phố này xa lạ và quá quá lớn lao sang trọng. Còn chuyến đi chơi một ngày đến bãi biển đông đúc Coney Island cũng làm nàng choáng ngập. Vốn là người thụ động nên cuộc sống của Eilis ngày này qua ngày khác  như thể đã diễn trước cặp mắt nửa tỉnh nửa mơ của nàng . Nhớ quê nhớ nhà Eilis chỉ còn biết viết thư cho mẹ. Ngoài việc làm, Eilis cũng có ghi tên đi học môn kế toán với hy vọng biết đâu sẽ kiếm được việc chuyên môn này trong tương lai. Đang ở tuổi thanh xuân nhưng Eilis cũng không dám hy vọng có một mối tình như vẫn thầm ước mơ. Cho nên Eilis giản dị chỉ cầu mong có một người đàn ông miễn sao “dễ thương” nào đó đến với nàng đã là hạnh phúc lắm. Cuối cùng kẻ Eilis cho là “dễ thương” đó cũng tới: đó là Tony, một thanh niên gốc Ý làm nghề lắp sửa ống nước. Hai người gặp gỡ trong một bữa tiệc  cuối khóa học ở trường. Có lẽ đây là lần đầu tiên trong đời Eilis đã tự quyết định cho bản thân khi quan hệ thân thiết và trao thứ quý giá nhất của đời con gái cho Tony. Gần kết thúc quyển truyện tác giả đưa ra một kết thúc khá bất ngờ: Eilis từ giã Brooklyn trở về quê cũ để dự đám tang một người trong gia đình và sau đó có ý định ở lại quê cũ.  Đây là một quyết định khó khăn vì câu hỏi quan trọng nhất đặt ra cho Eilis Lacey là: Liệu cô có chối bỏ được, hoặc không để cái bản ngã cô đã tạo nên trong đời  sống lữ thứ ở Brooklyn hoàn toàn xụp đổ, dù rằng trước đây khi còn ở quê nhà cái bản ngã cũ cũng chẳng là cái gì lớn lao cả? Và như vậy có thật cô có muốn có một “quê nhà” không? Nhưng “quê nhà là gì?”  Quan niệm chung mọi người thường cho rằng: một cách lý tưởng nhất, nếu như ta được quyền chọn lựa, ta luôn thích sống ở nơi chôn nhau cắt rốn, gần gũi với cha mẹ anh em và những người thân thuộc khác. Nhưng kể từ ba thập niên cuối thế kỷ này chúng ta đã chứng kiến sự kiện có rất đông người trên khắp thế giới đã phải rời bỏ quê cha đất tổ vì nhiều lý do, quan trọng nhất là do những biến động lịch sử đã đẩy họ ra khỏi quê hương. Tác giả Colm Tóibin khi viết quyển Brooklyn đã xét nghiệm, tra vấn câu hỏi “quê nhà là gì?” Và theo ông, “quê nhà” chẳng qua chính là nơi chốn ta đã “ở quen”, đã “thân thuộc”. Nơi đó không nhất thiết phải là nơi chôn nhau cắt rốn, quê hương bản quán. Tác giả đặt cơ sở của quan niệm quê nhà này trên kinh nghiệm bản thân: là một người tự chọn cuộc sống của một trí thức, một nhà văn di dân, mỗi khi phải làm một chuyến đi xa dài ngày, khi trở về “căn nhà, căn phòng” quen thuộc của mình, ông cảm thấy thân thuộc, ấm cúng, an bình. Kinh nghiệm này là một kinh nghiệm rất phổ quát nhưng lấy nó làm cơ sở cho khái niệm quê nhà tuy dễ được đa số chấp nhận nhưng e rằng chưa hẳn đủ thuyết phục.

đào trung đạo