Chris Cleave

little bee

con ong bé nhỏ

Hơn nửa thế kỷ trước đây, phần vì thông tin chưa tỏa rộng như thời đại của Internet ngày nay, phần vì những giới chức chuyên môn hoặc có trách nhiệm bảo mật thông tin về việc khai thác quặng mỏ cho nên đông đảo quần chúng chưa có ý thức về những thảm họa gây ra do sự khai thác tài nguyên thiên nhiên. Một lý do khác nữa là hậu quả khốc hại này lại xảy ra ở những xứ rất xa xôi như Phi Châu, vùng Nam Mỹ, hay ở những vùng ít được chú ý tới như ở quần đảo Indosesia hay những xứ Ả Rập nên ống kính truyền hình, báo chí không hướng tới nhiều. Người dân ở những xứ kỹ nghệ phát triển là những xứ tiêu thụ phần lớn các tài nguyên khai thác có biết đâu trong khi mình được hưởng những tài nguyên này thì cư dân và thiên nhiên ở những vùng có mỏ dầu mỏ quặng đã gánh chịu những hậu quả vô cùng khốc hại về nhiều phương diện. Từ hơn ba thập niên trước tuy đã có những nỗ lực nói lên sự thật của những tổ chức phi chính phủ bảo vệ thiên nhiên và nhân quyền nhưng vì lòng tham của giới tư bản khai thác cấu kết với những tập đoàn cầm quyền sở tại nên các nguồn thông tin cũng như tiếng nói của những tổ chức nhân quyền bị giới hạn, ém nhẹm tối đa. Nhưng tình thế ngày nay đã khác. Tuy guồng máy thông tin hầu như vẫn bị đặt trong sự điều khiển và kiểm soát của giới tư bản và giới cầm quyền nhưng chúng ta cũng đã có thể tiếp cận thông tin về những hậu quả khủng khiếp này trong một giới hạn nào đó. Nhưng để đánh động lương tâm nhân loại, cảnh báo về mặt đạo đức nhân bản, và sẽ ít bị ngăn cản, trù dập, có lẽ chỉ có nhà văn là ở vị thế thuận tiện nhất vì đã có lá chắn an toàn với lý do rằng những thông tin cũng như những nhân vật đưa ra trong tiểu thuyết chỉ là do tưởng tượng hư cấu. Chính trong chiều hướng này nhà văn Chris Cleave đã viết quyển tiểu thuyết Little Bee/Con Ong Bé Nhỏ để khơi dậy vấn đề đạo đức trước những hậu quả của việc khai thác dầu hỏa ở Nigeria. Khi được xuất bản hai tháng ttrước đây quyển sách đã lập tức được đón nhân nồng nhiệt ở những xứ nói tiếng Anh.

Chris Cleave tác giả của Little Bee là một tác giả mới được chú ý ở những xứ dùng tiếng Anh. Sinh năm 1973 ở London, lớn lên ở Cameroon rối sau đó là Buckinghamshire, học các đại học Balliol College và Oxford ngaành Tâm Lý Học, làm biên tập viên cho báo The Guardian, có vợ Pháp là đầu bếp khá nổi tiếng, và hiện sống ở Vương quốc Anh. Năm 2005 Chris Cleave cho xuất bản tiểu thuyết Incendiary/Kẻ Gây Hòa Hoạn khá đặc sắc nhưng thời gian quyển sách ra mắt vào 7 tháng 7 lại trùng hợp với vụ khủng bố đánh bom tự sát của nhóm Hồi giáo quá khích ba chiếc xe lửa và một xe bus ở London giết hại trên 50 người nên quyển sách bị biến cố này trùm lấp, không được chú ý đúng mức. Kẻ Gây Hỏa Hoạn viết dưới hình thức những bức thư của một phụ nữ chồng con bị khủng bố sát hại viết gửi cho Osama bin Laden nói về vụ đánh bom ở vận động trường Arsenal là nơi chồng và con bà đã bị tử thương. Tuy quển tiểu thuyết đầu tay này đã được trao giải văn chương Sommerset Maugham năm 2006 nhưng không được nhiều người đọc. Người ta đã tưởng hoàn cảnh thiếu may mắn đưa đến thất bại không đáng có này sẽ khiến Chris Cleave chùn tay sáng tác. Nhưng rồi Chris Cleave đã xuất hiện trở lại với tiểu thuyết Con Ong Bé Nhỏ vào tháng 8 năm 2008. Và lần này quyển sách của Chris Cleave đã được đón nhận nồng nhiệt, được vào chung kết giải Costa Book Award.  Khi được xuất bản ở Anh quyển truyện có tựa đế The Other Hand/Bàn Tay Kia, nhưng khi được xuất bản ở Mỹ và Canada đầu năm 2009 tựa đề quyển truyện được đổi là Little Bee/Con Ong Bé Nhỏ. Khi được hỏi ý kiến về sự thay đổi tựa sách này, Chris Cleave nói anh thích cả hai tên sách.

   Quả thực nhà xuất bản đã “làm khó dễ” giới điểm sách khi ngay trên bao bìa quyển truyện đã in dòng chữ “Chúng tôi không muốn nói cho bạn biết chuyện gì đã xảy ra trong quyển sách này.” Điều đó có nghĩa : đây là một câu chuyện rất đặc biệt cho nên xin đừng có tiết lộ nội dung bằng không thì hỏng chuyện. Nhưng để cho người ta mua và đọc quyển truyện, ít ra cũng nên sơ lược câu chuyện một cách khéo léo miễn sao đừng tiết lộ quá nhiều tình tiết. Nhưng nói cho cùng, nhà xuất bản cũng có lý vì đây là một tác phẩm văn chương, cốt truyện chỉ là một phần tạo nên tác phẩm. Phải tự mình đọc cuốn sách mới có thể thưởng thức trọn vẹn tác phẩm, nhất là cách hành văn và cấu trúc quyển truyện, nghệ thuật viết tiểu thuyết của tác giả cũng như thông điệp tác giả muốn người đọc tự giải mã. Con Ong Nhỏ Bé được cấu trúc theo cách lần lượt mỗi chương là lời tự sự của hai nhân vật nữ chính Con Ong Nhỏ Bé và Sarah. Truyện được tác giả bắt đầu bằng lời kể của Con Ong Nhỏ Bé sau khi thoát khỏi Trung Tâm Tạm Giam những người nhập cảnh bất hợp pháp vào nước Anh ở Essex. Con Ong Nhỏ Bé là tên gọi một thiếu nữ 16 tuổi Nigeria. Việc người thiếu nữ này có mặt ở nước Anh cũng khá ly kỳ: cách nay trên 2 năm, đang sống yên ổn ở vùng Delta thuộc Nigeria thì tai họa xảy đến khi một công ty dầu khí Tây Phương đến vùng này để khai  thác. Dĩ nhiên việc đầu tiên là họ phải di dời xua đuổi cư dân ở vùng này. Cấu kết với chính quyền địa phương, họ đã thuê bọn quân nhân thảo khấu tiêu diệt hết dân làng quanh vùng để bịt miệng dư luận. Con Ong Nhỏ Bé và người chị của cô chạy thoát được ra vùng bờ biển biên giới, và chính trên bãi biển này cô và chị cô đã tình cờ gặp được Sarah Summers cùng chồng là Andrew O’Rourke đi nghỉ hè đang dạo chơi trên bờ biển. Bọn quân nhân giết người quyết giết chết cả hai thiếu nữ này cho nên dù có sự can thiệp của Sarah và Andrew chúng vẫn đưa điếu kiện bó buộc hoặc Andrew hoặc Sarah phải chặt một ngón tay trước mặt chúng thì chúng sẽ tha cho mạng sống một trong hai thiếu nữ. Andrew kinh hãi từ chối nên Sarah đã cầm lấy thanh mã tấu của một tên lính tự chặt ngón tay đeo nhẫn của mình và Con Ong Bé Nhỏ được tha chết và bọn lính ác ôn  đem người chị của cô đi hạ sát. Trong lúc kinh hoảng Andrew đã đánh rớt chiếc ví trên bãi biển nên Con Ong Bé Nhỏ có được tấm danh thiếp của Andrew.

   Thoát chết, Con Ong Bé Nhỏ trốn lên một tàu biển chở trà, nằm trong một thùng kín, nhập cảnh lậu sang Anh nhưng rồi cũng bị bắt đưa vào trại tạm giam chờ ngày tống xuất về quê cũ. Nhưng có hai phụ nữ cũng bị tạm giam và một người đã hy sinh cho tên cai tù làm tình để được thả ra bất hợp pháp. Để dấu nhẹm chứng tích người nữ tù mình đã sách nhiễu tình dục nên cai tù đã thả hỏa mù bằng cách thả cả ba người nữ tù thân nhau cho nên Con Ong Bé Nhỏ đã thoát. Hơn hai năm bị giam trong trung tâm, Con Ong Bé Nhỏ không những đã tìm cách làm cho mình xấu xí không hấp dẫn để tranh bọn đàn ông háo sắc dòm ngó mà còn cố gắng học thứ “tiếng Anh của Hoàng Hậu” – một cách riễu cợt nhẹ nhàng – với mục đich như cô tuyên bố “xin thứ lỗi cho việc tôi học ngôn ngữ của quí vị đâu ra đấy. “Tôi đến đây để nói cho quí vị nghe một câu chuyện có thực. Tôi không đến nơi đây để nói cho quí vị nghe về những màu sắc rực rỡ của Phi Châu.” Trốn thoát khỏi trại giam, không giấy tờ hợp pháp, màn  trời chiếu đất, Con Ong Bé Nhỏ nhờ còn giữ được tấm danh thiếp của Andrew nên tìm đến địa chỉ trên tấm danh thiếp với hy vọng được cứu giúp. Nhưng đúng khi cô đặt chân tới thềm nhà địa chỉ này thì Sarah đang phải làm tang lễ cho Andrew vì Andrew mới tự sát. Qua lời kể của Sarah chúng ta biết được cô đang là chủ biên một tạp chí phụ nữ sáng giá, lấy Andrew nhưng không hạnh phúc nên ngoại tình với Lawrence. Để giải quyết dứt khoát trắng đen cuộc hôn nhân thất bại Sarah và Andrew hy vọng chuyến đi nghỉ hè vùng bờ biển Nigeria sẽ giúp hai người dứt khoát việc tiếp tục sống với nhau hay chia tay vĩnh viễn. Quyết định này chưa đạt được thì họ gặp hai chị em Con Ong Bé Nhỏ. Xen kẽ từng chương sách lời kể chuyện của Con Ong Bé Nhỏ và của Sarah tác giả cho chúng ta biết rất nhiều về đời sống khốn khổ của người dân Nigeria cũng như cuộc sống bất ổn về tinh thần của giới thượng lưu trí thức ở trung tâm thủ đô London. Số phần của hai phụ nữ ở hai xứ sở, hai nền văn hóa tưởng như hoàn toàn khác biệt có những điểm khá giống nhau: họ đang sống trong hoàn cảnh bế tắc. Kết thúc của quyển truyện khá bi thảm: Khi Con Ong Bé Nhỏ đến cầu cứu Sarah, Lawrence đã tỏ ra ích kỷ trốn tránh, còn Sarah tuy một lần nữa muốn cứu giúp nhưng đã làm một lỗi lầm không cố ý khiến Con Ong Bé Nhỏ bị cảnh sát bắt lại. Khi viết quyển sách này Chris Cleave rõ ràng muốn nêu lên vấn đề đạo đức cũng như trách nhiệm của giới tư bản khai thác tài nguyên và giới lãnh đạo cầm quyền ở những xứ chậm phát triển cũng như của chính sách đối xử người tỵ nạn của các chính quyền Âu-Mỹ hiện nay. Tác giả tỏ ra rất có cảm tình và hậu thuẫn sự có mặt của người di dân ở những xứ Âu-Mỹ, ca ngợi tinh thần hy sinh vì tự do và bản ngã đấu tranh tíhc cực để đóng góp cho xứ sở họ tạm cư.

đào trung đạo