Đặng Đình Túy

“nhật ký của một thân xác”

đọc sách

Tôi nhớ tới Võ Phiến khi đọc cuốn sách có tựa là “Nhật ký của một thân xác” này (Journal d’un corps –Daniel Pennac –nxb Gallimard 2012) chỉ vì tác giả là một người đã ngồi rình mò nghe ngóng tỉ mỉ những biến chuyển của thân xác mình, từ sơ sinh cho tới tuổi 87. Xin nói rõ hơn : không nhớ tới ông bởi có nhiều liên hệ mà chỉ có một, là lối viết“chẻ sợi tóc làm tư” rất quen thuộc của tài năng Võ Phiến. Chấm hết. Có điều Võ Phiến sẽ tỉ mỉ nhưng trên những lãnh vực khác. Là bởi, với tư cách là một người Việt-Nam trong thời đại nghiêng ngửa, sớm một chút hay muộn một chút, mỗi chúng ta bắt buộc phải có những băn khoăn… lớn hơn!

Daniel Pennec, tên tác giả, chưa tới tuổi 87, tuổi của nhân vật truyện, ngoài đời ông còn trẻ hơn nhiều (sinh năm 1944, chỉ một năm sau là hết chiến tranh) ; và vì ông trẻ hơn và sinh trưởng trên đất Pháp bình yên vô sự từ những sáu mươi bảy năm qua nên ông mới có thể viết một tác phẩm riêng tư, tách biệt cỡ đó. Những người Pháp hiểu được trực tiếp nỗi khốn cùng của chiến tranh phải có tuổi tám mươi trở lên ; một khi đã biết chiến tranh, biết lịch sử liên hệ với cụộc chiến, con người tự nhiên đánh mất ý niệm riêng tư, tách biệt, từ đó cá nhân hắn bổng bị buộc chặt vào một số phận tập thể ; cho nên, dù lên trên núi ở ẩn hắn vẫn không thể nào tìm lại được bình an. Một người Việt-Nam dù giờ này đã lánh xa đất nước, đã vững chắc trong mọi khía cạnh của đời sống mới, hắn vẫn không thể nào gột rửa được vết sẹo là người Việt-Nam, trải qua cuộc chiến Việt-Nam. Tóm lại, con bệnh Việt-Nam không bao giờ lành!

Tôi hơi “đao to búa lớn” trong những giòng trên, nhưng thái độ ấy có lý do của nó. Là vì càng đi sâu vào cuốn sách nhiều khi tôi bật cười khi nghĩ đến thành ngữ thưòng dùng ở xứ ta, nhà giàu đứt tay bằng ăn mày đổ ruột, câu này không chỉ muốn nói về cái cách biệt vật chất mà phải được hiểu rộng là điều kiện sống khác nhau thì phản ứng phải khác nhau…

Ta hãy bắt đầu lại từ đầu. Tôi lấy làm khó chịu về cái tựa, Nhật Ký Của Một Thân Xác. Làm thế  nào được? Thân xác không chủ động (autonome) vì nếu tách rời khỏi ý thức, thân xác chỉ là thân xác được chích thuốc mê, nó nằm đấy nhưng chẳng biết gì. Nhưng nói vậy là cốt cho vui thôi. Nhà văn là thượng đế mà, ông ta muốn sao mình cũng phải chịu, tác phẩm của ông chứ có phải của mình đâu!

Nhân vật viết nhật ký vừa chết. Cô con gái đi đám ma ông xong, trở về thì được công chứng viên (notaire) trao cho một gói, trong đó là cuốn nhật ký của người đã nằm xuống. Ông ta tiên đoán rằng cô con sẽ ngạc nhiên khi biết bố mình giữ nhật ký nên ngay trong bức thư gửi kèm ông đã trấn an cô : đấy không phải là cuốn nhật ký tâm tình (journal intime), không có trong đó con người xã hội mà chỉ là chuyện thân xác, suốt tám mươi bảy năm ông ngồi “nghe” từng biến chuyển trong châu thân mà ghi lại trên giấy. Thế thôi!

Ta tự hỏi : một đứa bé có bao giờ ngồi rình rập phản ứng thân xác mình không? –Tất nhiên là không. Chuyện đó phải là chuyện của người lớn, một ông già vô công rồi nghề, vô công rồi nghề đã đành[1] mà còn phải có khả năng lắng nghe. Và viết ra từ ký ức! Có lẽ điều mà tổng thống Mitterand gọi là détachement để chỉ trạng thái tiệm tiến nhưng chắc chắn của thái độ người già cũng là điều đã khiến tác giả có cảm tưởng đủ khả năng “tách mình ra khỏi mình” –và kể cho ta nghe cái mà ông cho là Nhật Ký Của Một Thân Xác? Và ông biện hộ rằng nó (cuốn nhật ký) là “sứ thần” (ambassadeur) giữa thân xác và ý thức.

Câu chuyện bắt đầu bằng sự chứng kiến nỗi sợ hãi của kẻ khác đã làm sống lại ký ức tác giả, khi con cháu bé của ông bị mấy thằng con trai bà con cùng lứa tuổi bắt nó đóng vai Jeanne d’Arc lợi dụng việc đốt lửa thiêu các vật dụng cần hủy bỏ trong nhà ; con bé ban đầu chưa hiểu vai trò phải đóng nên hăng hái nhận lời, đến lúc ý thức được lửa nóng đến thế nào thì nó kinh hoảng. Nỗi khiếp sợ đã khiến một số bộ phận của thân thể ta tê liệt cũng là ý thức đầu mà tác giả lúc lên mười hai tuổi găp phải và là lý do xui khiến ông lúc ấy còn là cậu bé bắt đầu ghi vào nhật ký mọi phản ứng của thân thể mình.

Khi còn bé, quả thật, ta có cảm tưởng có thể tách rời để nhìn ngắm thân xác ta. Cậu bé nhận ra rằng thân xác cậu luôn luôn có phản ứng trước mọi xúc cảm của cậu : sự sợ hãi, chẳng hạn. Sợ cái trống không khiến cậu đau nơi hạ bộ, sợ va chạm khiến cậu tê liệt, sợ chính cái sợ làm cậu lo âu… Còn xúc động? Xúc động thì cậu nổi da gà, tiếc nhớ thì rươm rướm nước mắt, cái giật mình khiến cậu nhảy lùi, cái kinh hoảng làm cậu són nước tiểu, cái giận dữ làm cậu nghẹn, cái xấu hổ khiến cậu thu nhỏ người lại… Cậu cũng nhận ra rằng cảm giác có thể bị đánh lừa như hôm cậu ngã trầy trụa chân tay và được người vú nuôi lau rửa, xong đâu đấy, bà ta mang thuốc sát trùng ra và báo cho cậu biết bà sắp bôi vào. Cậu hơi sợ rát nhưng gật đầu. Không ngờ bà vú khi bôi thuốc thì cùng lúc bà la to, đồng thanh xuýt xoa với cậu. Ngỡ ngàng vì tiếng la của bà, cậu không còn nhận thấy đau rát nữa. Cậu gọi đấy là thuốc mê âm thanh (anesthésie auditive)!

Rồi cậu bé lớn dần. Và chuyện sẽ đến phải đến. Thủ dâm. Tiếp xúc với nữ giới. Những đề tài kích thích ấy chẳng có gì xuất sắc. Tác giả cũng bỏ quên thời kỳ vào lính, đánh giặc (vì nhân vật truyện lớn tuổi hơn tác giả nên phải tham gia cuộc chiến tranh thứ hai, lý ra phải như vậy). Có lẽ tác giả không có những kinh nghiệm này nên ông đã bỏ qua hai năm, giải thích rằng khi ở lính ông không viết nhật ký.

Rất gần với narcissisme, sự quan sát, nghe ngóng của biến chuyển thân xác chính mình là hành động ích kỷ gần như tuyệt đối. Càng về già hành động ấy càng tăng thêm, biến thành ám ảnh. Nhân vật cuốn sách, vì vậy đã khám phá quá sớm những hao hụt thể chất mà đối với kẻ khác điều đó có thể được làm ngơ, chôn vùi trước bao hệ lụy đời sống đến nổi nó đến rồi nó đi không gây ra chút vọng động nào.

Tôi nhận thấy rằng chỉ khi dấu hiệu đầu tiên về sự sa sút cơ thể xuất hiện thì mới là lúc mà mọi ghi chép của ông trở nên thú vị. Và vì  là một hypocondriaque, một kẻ quá ưu tư cho sức khỏe chính mình nên chỉ mới vào tuổi bốn mươi tác giả đã băn khoăn vì những chuyển biến của thân xác. Từ những giấc ngủ không trọn đến cái mụn trong lỗ mũi, từ tiếng vo ve trong tai đến cái vấp ngã vì vô ý đủ làm nên thảm kịch. Cùng với lo âu và thất vọng, nhà văn đâm ra hài hước một cách duyên dáng. Hài hước trước nhất để che dấu cái hốt hoảng vô lối của mình ; chứng cớ là ông đã sống thêm hơn bốn mươi năm sau mặc dù những vụ chảy máu mũi, những tiếng vo ve trong đầu, và bao nhiêu trật trìa vặt vãnh khác. Cùng với việc cúi nhìn vào thân xác mình, ông cũng khám phá nơi người khác điều mà ông cho là những cảm giác nên thưởng thức. Ông hạ bút phê phán: “Trong một buổi hòa nhạc ở nhà thờ, một phụ nữ với cánh tay trần gát cùi chỏ lên thành ghế trống bên cạnh, ve vuốt một cách lơ đảng những sợi lông trong nách. Tôi đã trải qua kinh nghiệm ấy. Dễ chịu. Có thể trở thành thói quen nếu vùng thân thể ấy có thể tiếp xúc dễ dàng. Lần khác, ông kể về một bà già được nhường chỗ trên xe buýt nhưng không chịu ngồi, sau cùng ghé tai giải thích cùng ông rằng phải chờ cho chiếc ghế phai đi một ít hơi người (vì là vào mùa hè) mới có thể  ngồi lên được.

Mọi chúng ta, ai cũng có chút bàng hoàng khi, lần đầu, nhận ra mình mất khả năng sử dụng một bộ phận nào đó trong thân thể. May thay (và rủi thay) chúng ta không biết rên rỉ như ông: “Những biến đổi trong thân thể ta khiến tôi nghĩ đến những đoạn đường ta qua lại từ nhiều năm. Rồi một ngày, một quán hàng đóng cửa, bảng hiệu biến mất, vị trí trống trơn, môn bài được sang nhượng  và ta tự hỏi nơi ấy trước kia có gì, trước kia chỉ là mới hôm tuần trước” (trang 245).  Phải chăng văn chương trong trường hợp này, đã giúp ta làm nhẹ đi một ít nỗi đau vật chất (cũng như tinh thần)? Cũng có khi, ta hài hước nghĩ rằng các chuyên viên khi điều chỉnh thời lượng các máy móc không rộng rãi hơn được một chút : trong nhà vệ sinh ta chưa kịp tiểu tiện xong đèn đã tắt, cửa thang máy mở ta chưa bước vào đã đóng lại… Nhịp hoạt động của một thân xác luống tuổi rề ra hơn, có ai để ý cho chăng? Thế còn chuyện chăn gối? “Vấn đề không phải là từ lúc nào chúng tôi không còn làm tình vớí nhau nữa nhưng làm thế nào để cơ thể hai chúng tôi chuyển từ việc làm tình luôn lỉ sang chỗ chỉ thưởng thức hơi ấm của nhau mà không gặp trắc trở. Sự tắt nghỉ dần dà của ham muốn hình như không gây thiếu hụt ngoại trừ vài nỗi bực bội vì hai cơ thể chúng tôi không chịu nói với nhau nữa. Chúng tôi làm tình với nhau nhiều lần trong ngày trong những tháng đầu, trong mọi đêm thời thanh xuân và như vậy trong ít nhất hai thập niên làm như không thể quan niệm rằng người này có thể ở ngoài người kia được, rồi bớt thường xuyên, rồi gần như không còn nữa, rồi không còn gì thật nhưng hai thân thể chúng tôi vẫn quyện vào nhau, cánh tay trái tôi vòng quanh Mona, đầu nàng đật vào chỗ trũng trên vai tôi, đùi nàng chen giữa đùi tôi, cánh tay nàng trên ngực tôi, làn da trần hai chúng tôi trong hơi ấm chung, hơi thở và mồ hôi đan quyện, mùi của lứa đôi. Sự thèm muốn tan trong hơi hướm che chở của tình yêu hai người” (trang 286).

Thú vị. Nhưng là một thú vị đòi hỏi nhiều lắng nghe, ngẩm nghĩ  rất vụn vặt. Nếu bạn còn trẻ, còn hừng hực lửa rơm bạn sẽ không đọc được cuốn sách ; những kẻ  nóng tính cũng vậy (tôi liên tưởng đến cuốn “Ca Tụng Thân Xác” của giáo sư Nguyễn văn Trung hồi xưa ở Sài Gòn mà dù đã đọc tôi quên khuấy gần hết, chỉ còn nhớ những bài viết lên án tác giả viết khiêu dâm của những  kẻ hẹp hòi chưa quen với tinh thần văn hóa tây phương). Phải trộng tuổi cơ, hay ít ra bạn phải có “tinh thần Võ Phiến”, mà nếu vậy thì phải giữ cuốn sách trên kệ lâu, thỉnh thoảng lúc rảnh rỗi, tỉnh trí, lôi ra đọc bất cứ trang nào, chỉ vài ba trang thôi, rồi dành lại dịp khác…

Mỗi cuốn sách, mỗi tác phẩm văn học phải được đọc bằng những nhịp điệu khác nhau!

Đặng đình-Túy

[1]  Có ông già nào mà chẳng vô công rồi nghề? Đề cập đến việc này một ông tổng thống rất văn chương của Pháp là ông François Mitterand đã  dùng một chữ mà tôi phải vỗ đùi một mình khen hay: détachement! Không hoàn toàn dửng dưng trước mọi sự –indifférence– mà chỉ có nghĩa là tự mình gở bỏ dần những ràng buộc thế nhân thôi.

http://www.gio-o.com/DangDinhTuyVetThuong.htm

© gio-o.com 2012