NGUYỄN VĂN UÔNG

MU RÙA THÂN CA

tản mạn

Văn chương dân gian lúc nào cũng là tiếng nói bày tỏ tâm tình, thái độ của quần chúng. Bất kể dưới chế độ chính trị nào, người dân đen thấp cổ bé miệng, luôn bị chèn ép, áp bức; họ phải phục vụ cho bọn ăn trên ngồi trước. Người nghệ sỹ nhân dân đã mượn hình tượng con rùa để nói lên tiếng nói tập thể cảm thông cho số phận của đại đa số quần chúng trong vòng khổ lụy trần ai. Đó cũng là cách bày tỏ ý thức phản kháng xã hội bất công, mất hết tính người, do bọn thống trị nhào nặng lên chỉ với mục đích giữ chặt vai trò cai trị bất khả xâm phạm của chúng:

Cám thương thân phận con rùa
Ở đình đội hạc, lên chùa đội bia.

Con rùa nổi tiếng chậm chạp nhưng vững chắc. Hễ có động là rùa thu đầu hết vào mu, nằm yên như phiến đá bên vệ đường, đánh lừa người qua lại và kẻ thù. Cái mu rùa khum khum như bàn tay lớn úp xuống mặt đường trông đen đủi, trần trụi nhưng rất dễ nhìn, khiến nhiều người ưa. Cái mu rùa ấy tạc trên đá vững chắc, bề thế đã trở thành linh thiêng khi người ta cho con hạc cắm chân để đầu đội đèn trong chùa cúng Phật hay giữ bia dựng thẳng tắp trước sân đình xưng tụng công đức thánh thần. Nó là con vật bất hạnh nhất trong bộ tứ linh Long, Li, Qui, Phụng, được người đời cúng dường chỉ khi dựa hơi, nói đúng ra là tôi tớ cho kẻ khác. Thật đáng thương!

Nhưng thời thế đã thay đổi, rùa đã thấy được vai trò và giá trị của mình, không còn để kẻ khác xem thường. Kẻ đáng thương không phải là rùa. Rùa đội hạc là niềm hạnh phúc của rùa. Rùa không có hạc cắm chân thì đời rùa không còn là rùa nữa. Vì thế rùa cố giữ riết hạc, không để hạc bay đi. Hạnh phúc không phải là kẻ cắm chân mà là về phía người được chân cắm vào. Kẻ này có hạnh phúc thì kẻ kia xem như bất hạnh. Hạc kia đã biết điều đó:

Thương thay con hạc trên chùa
Muốn bay lên cực lạc nhưng bị cái mu rùa chôn chân.

Thật thế, thời mạt pháp, các giá trị đều đổi thay. Vóc dáng thanh tao, chân dài, cánh rộng, quanh năm suốt tháng thấm đẫm câu kinh, tiếng mõ nhà chùa mà hạc cứ chết dí với cái mu rùa, không bay lên được. Hay là hạc không muốn bay xa, bỏ mu rùa? Phải vậy! Miền cực lạc mà không có mu rùa để hạc chôn chân thì sao gọi là cực lạc được!

Trở lại chuyện con rùa. Gì thì gì đi nữa rùa cũng là con vật khờ dại. Có thân không biết giữ, có của không biết xài rồi cứ óan trách, than thân:

Thương thay thân phận con rùa
Có mu không biết giữ, đem lên đình chùa để hạc cắm chân.

Dại hay không dại đây? Anh khư khư giữ lấy cái mu làm của riêng thì được gì nào? Sinh ra cái mu rùa là để đội bia đá, để cắm chân hạc. Bia đá chê mu rùa, hạc không cần mu rùa nữa thì phỏng mu rùa có tí giá trị nào? Biết thế là hạnh phúc cho rùa lắm lắm! Hạnh phúc là cho. Mà cho cũng là một cách để nhận:

Thân tui đã kiếp làm rùa
Không bia, không hạc lên đình chùa phỏng có ích chi?

Thời nay, chùa chiền nhiều thầy, lắm sãi, hạc không còn linh vì đã có phi thuyền bay cao, bay nhanh hơn; bia đá không cần nữa vì đã có máy tính lưu giữ số liệu vĩnh cửu, nhẹ nhàng hơn. Rùa trở nên lạc lõng? Không! Vẫn có nhiều thầy gắn bó với câu kinh tiếng mõ nhà chùa chỉ vì không muốn lìa xa chốn tu tập lâu ngày với hình ảnh cái mu rùa đội bia, cắm chân hạc quen thuôc đã ăn sâu vào tâm trí thầy từ những ngày còn bé thơ, trai tráng. Nghĩ thế tôi đã ngộ được câu ca dao “Ba cô đội gạo lên chùa…”

Nguyễn Văn Uông

Tháng 6.2009

http://www.gio-o.com/NguyenVanUongComHaiLu.htm